tag:blogger.com,1999:blog-30459951995957034712024-03-06T08:03:53.555+05:30तुमची प्रीतमोहरSmita Aiyahttp://www.blogger.com/profile/08282994198892566215noreply@blogger.comBlogger33125tag:blogger.com,1999:blog-3045995199595703471.post-60176065212083033432017-06-01T21:01:00.001+05:302018-10-11T16:33:58.503+05:30अंदमान : मोअर दॅन अ होम अवे फ्रोम होम भाग २<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="privatemsg-message-body">
लवकर झोपी गेल्यामुळे मला दुसर्या दिवशी पहाटे ४ लाच जाग आली.
उठल्यावर माझं घड्याळ बिघडलय का काय झालय हे कळेचना थोडा वेळ. सुर्य
उगवायला लागला होता. मग लक्षात आलं की काल ५.३० लाच अंधारुन आलं
होतं!! मग काय नवरोबाला उठवला लगेच पटपट आवरलं आणि पोर्ट ब्लेअर च्या आबर्दीन जेट्टी कडे गेलो. <br />
<br />
आम्हाला थोडक्यासाठी एक सुंदर सुर्योदय चुकला होता, म्हंटल जाऊदेत आता उद्या पाहुयाच.<br />
बराच वेळ तिथे घालवल्यावर मग मन मारेल तस आणि रस्ता फुटतो
तिथे भटकायचं ठरवलं आणि बाईक घेऊन आम्ही निघालोच. हे त्या वाटेतले
काही फोटो.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEga4aeIkZih7rYZD_NsCq0IhGeH6C6anYKtzISa-xnFNeZWkXzGLKOECk-aru3B_pEKPw3GaBxbctH2kcJvOEAMeOBZGWXWsnsk5rPuJ62FfngQpgaif-m5mW8jXqL7SbgrqLwLWUTc-lo/s1600/DSC_0876.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEga4aeIkZih7rYZD_NsCq0IhGeH6C6anYKtzISa-xnFNeZWkXzGLKOECk-aru3B_pEKPw3GaBxbctH2kcJvOEAMeOBZGWXWsnsk5rPuJ62FfngQpgaif-m5mW8jXqL7SbgrqLwLWUTc-lo/s640/DSC_0876.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhEz3HI3QBSFdo4TVNgKQvzkvfQ1-bVSHpaIUzDxlP9uO2JoogTTUtzxI0Cx08g9dExzd-vP02rQUJt4i5NbxhdtEEIY0s0CiSW8mPbr51b-3zxUl2PLT-uur65e-jO-6GFD6VKt58JRaM/s1600/DSC_0877.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhEz3HI3QBSFdo4TVNgKQvzkvfQ1-bVSHpaIUzDxlP9uO2JoogTTUtzxI0Cx08g9dExzd-vP02rQUJt4i5NbxhdtEEIY0s0CiSW8mPbr51b-3zxUl2PLT-uur65e-jO-6GFD6VKt58JRaM/s640/DSC_0877.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
आबर्दीन जेटी <br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiQoxUPhVvY54mSJ2triMAWvuW53VfzAySzBVVnzZxK1VYLLf1ktO9A2PdWvQbiHc3yAX8PzHGLHcNtTSMQi2TTEfii89z1hmaP8fd-noIUI9yqUnGi4TG7yzrVNYeVRNhJFg97z7e7nQw/s1600/DSC_0878.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiQoxUPhVvY54mSJ2triMAWvuW53VfzAySzBVVnzZxK1VYLLf1ktO9A2PdWvQbiHc3yAX8PzHGLHcNtTSMQi2TTEfii89z1hmaP8fd-noIUI9yqUnGi4TG7yzrVNYeVRNhJFg97z7e7nQw/s640/DSC_0878.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiylGpABjg2tCC32Zk0787BvKC6s4nq1RJlJ-nP2xw-43frrUQLf9eWRSYgNgnYcS4DDCv6umMq-ZhgIhgrPzm0YUUffRjKGxtcVINCulcO0_jZdXOj6_FkVHdjIvWC_NCU0UtRfuYazz0/s1600/DSC_0879.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiylGpABjg2tCC32Zk0787BvKC6s4nq1RJlJ-nP2xw-43frrUQLf9eWRSYgNgnYcS4DDCv6umMq-ZhgIhgrPzm0YUUffRjKGxtcVINCulcO0_jZdXOj6_FkVHdjIvWC_NCU0UtRfuYazz0/s640/DSC_0879.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
हे जहाज बहुतेक हॅवलॉक कडे निघालय <br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjWWyzoV2P9Rx20O2zGTDJqNFYrnQTKTpQ4KFLbDHJPTfBegiXQBHAYtr3IooF2kLaDNXW6Lq-QxE0GVnmK77yBw8VK7m7E7gjMoJJ-O6gLS2jbRuH38rXQs-n7h3KT2OksuFwPuILwk5Y/s1600/DSC_0880.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjWWyzoV2P9Rx20O2zGTDJqNFYrnQTKTpQ4KFLbDHJPTfBegiXQBHAYtr3IooF2kLaDNXW6Lq-QxE0GVnmK77yBw8VK7m7E7gjMoJJ-O6gLS2jbRuH38rXQs-n7h3KT2OksuFwPuILwk5Y/s640/DSC_0880.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
हे नॉर्थ बे बेट. ह्याला तुम्ही कुठे तरी पाहिलय, आठवतय का काही? <br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEibW9HxeOn9zZAyJDWNr9PH3o46QsbIqey6tEIsHCZ9SMpCYUBwko4H5zH47kOCSY4TyXdAaK_TC7OIJoYRjD0r76MU91IrvAHNbiQoDKVUGl6jwtaZMcSCXmCxuaI_TPuwQ4EJ6QQArRs/s1600/DSC_0881.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEibW9HxeOn9zZAyJDWNr9PH3o46QsbIqey6tEIsHCZ9SMpCYUBwko4H5zH47kOCSY4TyXdAaK_TC7OIJoYRjD0r76MU91IrvAHNbiQoDKVUGl6jwtaZMcSCXmCxuaI_TPuwQ4EJ6QQArRs/s640/DSC_0881.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh-bi4NJXYrdlGnXzsIIG1yL3_5zlknKhb9dr5LOG48_yRyzMBUBt8ZXyM2ucEDLX_oS9LRr1R2CjuCa2ZqtQSe-y6q2ELsDOXg_oCGzegYyqIRq_MkVPaPckLTQbawUjp6cidaEtWNU8s/s1600/DSC_0882.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh-bi4NJXYrdlGnXzsIIG1yL3_5zlknKhb9dr5LOG48_yRyzMBUBt8ZXyM2ucEDLX_oS9LRr1R2CjuCa2ZqtQSe-y6q2ELsDOXg_oCGzegYyqIRq_MkVPaPckLTQbawUjp6cidaEtWNU8s/s640/DSC_0882.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhQV1gXJC88ODuAKVwql6aUi81dFGkD77sXkA2rMrv1oynfYzrnL0DV5mMHQ2B9iV8zFs3gqzmhHZBq8K88uxYEso0pBEbiJ2nvVt1fmWqhMQY9kzTvPmFh93tpTSBZa9DGC4w59ElCa-0/s1600/DSC_0883.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhQV1gXJC88ODuAKVwql6aUi81dFGkD77sXkA2rMrv1oynfYzrnL0DV5mMHQ2B9iV8zFs3gqzmhHZBq8K88uxYEso0pBEbiJ2nvVt1fmWqhMQY9kzTvPmFh93tpTSBZa9DGC4w59ElCa-0/s640/DSC_0883.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEga5h2Z_vBaCjAc_JFXdo5hhqjHmh_XCEby55bAa9XBgMzTA4I1wQ8VJZCDvmIUFgUmjU8nfNz39LunMKdrUhJ5yWmTAzDhDNFIoa8ifdCgt_YnJviI5FBqLB0AopTTZh7J333-dvcjdC8/s1600/DSC_0884.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEga5h2Z_vBaCjAc_JFXdo5hhqjHmh_XCEby55bAa9XBgMzTA4I1wQ8VJZCDvmIUFgUmjU8nfNz39LunMKdrUhJ5yWmTAzDhDNFIoa8ifdCgt_YnJviI5FBqLB0AopTTZh7J333-dvcjdC8/s640/DSC_0884.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbMmv8DNMepKxIcMhhlhPe5onlL2u7nLwUfAJZQmXB5nvb797hrKoNp80X77pG98EU1cDROftts8z1lNo425SsEOAgNwjEuPgJKHBDGKuDDP0Nl7lthxg-F19X3kBJ1Ba4VOteP0xAHv0/s1600/DSC_0887.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbMmv8DNMepKxIcMhhlhPe5onlL2u7nLwUfAJZQmXB5nvb797hrKoNp80X77pG98EU1cDROftts8z1lNo425SsEOAgNwjEuPgJKHBDGKuDDP0Nl7lthxg-F19X3kBJ1Ba4VOteP0xAHv0/s640/DSC_0887.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgOjV3QYV3ktUtVBHvOZ_Cg5dIW65dzNY1G_yC3mPN08wYvpy8yY66c2S8fMjjjgl1keQPWqEGg_xYw3ySyoDD1vlqzOS8U8KZCza4VywoxYd9KTeHUDW7gsl7urf3GhH06ld-PTVT6h8A/s1600/DSC_0889.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgOjV3QYV3ktUtVBHvOZ_Cg5dIW65dzNY1G_yC3mPN08wYvpy8yY66c2S8fMjjjgl1keQPWqEGg_xYw3ySyoDD1vlqzOS8U8KZCza4VywoxYd9KTeHUDW7gsl7urf3GhH06ld-PTVT6h8A/s640/DSC_0889.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgOIvWbmwr5W0aUGlk70nlTKEzXq6b41LBzr3UrGzh9vQvGMoGIyt7CgVUHHBiziHCY2o83iS7zzNKCrbLt8zr-ZotYLD0CgEcseQhOtVF7KeEO-AwTD63wioJ6GFbI-0vChyphenhyphenDe54VUnEY/s1600/DSC_0890.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgOIvWbmwr5W0aUGlk70nlTKEzXq6b41LBzr3UrGzh9vQvGMoGIyt7CgVUHHBiziHCY2o83iS7zzNKCrbLt8zr-ZotYLD0CgEcseQhOtVF7KeEO-AwTD63wioJ6GFbI-0vChyphenhyphenDe54VUnEY/s640/DSC_0890.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhI0kW4BvPRUbkUNqv7rFplObkC5oTAQJ_ZyeicKCUKPmdd8SjSxJ-LUhmBi53gxQN1WSsGh4IOGKgRo2Rn6jlR0inXlNDNa-PZ_7ih57zhKj_VUMvXn2ahpkgwRdOPqA7wi3xRHCZ0GGE/s1600/DSC_0891.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhI0kW4BvPRUbkUNqv7rFplObkC5oTAQJ_ZyeicKCUKPmdd8SjSxJ-LUhmBi53gxQN1WSsGh4IOGKgRo2Rn6jlR0inXlNDNa-PZ_7ih57zhKj_VUMvXn2ahpkgwRdOPqA7wi3xRHCZ0GGE/s640/DSC_0891.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgNdr7bLBrNqnnuGiN5RJG0n5Tw5GhQZhKy0oMZOUrSri0ZO5e0tWLBloDL_iXa5vM9078Ksq0i9u2BAqAoKan4JvUTkADK0wcqKeJbx27CjSr4V0zMOWO54f7Cfz2-rt6GmAf5dF4YZaA/s1600/DSC_0893.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgNdr7bLBrNqnnuGiN5RJG0n5Tw5GhQZhKy0oMZOUrSri0ZO5e0tWLBloDL_iXa5vM9078Ksq0i9u2BAqAoKan4JvUTkADK0wcqKeJbx27CjSr4V0zMOWO54f7Cfz2-rt6GmAf5dF4YZaA/s640/DSC_0893.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
कोर्बिन्स कोव्ह बीच ची किनारपट्टी <br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg8CxSfb6w6Ztq8QpJPmxhPWpBZjB6DuhfuusRIMzk0HqWnoAHFPoygd0i-2jakwWpVkpHtUz5wJs0Elnthb5_Hk5Fqv-zsPz4m4R6_V3dRrEZYy02ca2AKI5tNxG6NwQjO8GkoT64QlPY/s1600/DSC_0895.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="427" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg8CxSfb6w6Ztq8QpJPmxhPWpBZjB6DuhfuusRIMzk0HqWnoAHFPoygd0i-2jakwWpVkpHtUz5wJs0Elnthb5_Hk5Fqv-zsPz4m4R6_V3dRrEZYy02ca2AKI5tNxG6NwQjO8GkoT64QlPY/s640/DSC_0895.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
कोर्बिन्स कोव्ह बीच <br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiSOv6ts5XjeJnKiSZ5HtGG8lLoFrxAF1nuP7J9OWodbmhDQF0gxAUGxpQc1t2_fEQWh9ZEb42ZRnh52Gc5KztclpkZm3eG2WJmQtuOJ21SuSYOV2f81GtKN8ZEfYFhl17wDcL4XhllAt8/s1600/DSC_0897.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiSOv6ts5XjeJnKiSZ5HtGG8lLoFrxAF1nuP7J9OWodbmhDQF0gxAUGxpQc1t2_fEQWh9ZEb42ZRnh52Gc5KztclpkZm3eG2WJmQtuOJ21SuSYOV2f81GtKN8ZEfYFhl17wDcL4XhllAt8/s640/DSC_0897.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-xZiq0WYiuBs/WS_j6ra919I/AAAAAAAAL0g/SaKyGmr9IcMAKRYxcbvkXweCQB1RGSoDgCEw/s1600/DSC_0912.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://1.bp.blogspot.com/-xZiq0WYiuBs/WS_j6ra919I/AAAAAAAAL0g/SaKyGmr9IcMAKRYxcbvkXweCQB1RGSoDgCEw/s640/DSC_0912.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-mIkfDgswrcg/WS_klFqIepI/AAAAAAAAL0g/MzKLCQDwRgE0Z7tTSdn9j4_7j_oaGWc8ACEw/s1600/DSC_0927.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://3.bp.blogspot.com/-mIkfDgswrcg/WS_klFqIepI/AAAAAAAAL0g/MzKLCQDwRgE0Z7tTSdn9j4_7j_oaGWc8ACEw/s640/DSC_0927.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-qxXUfvE8Vq4/WS_j3wPcd1I/AAAAAAAAL0g/xj5E8Sld8KU1rtVA0IsckwXewhdC0lrrQCEw/s1600/DSC_0913.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://3.bp.blogspot.com/-qxXUfvE8Vq4/WS_j3wPcd1I/AAAAAAAAL0g/xj5E8Sld8KU1rtVA0IsckwXewhdC0lrrQCEw/s640/DSC_0913.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-eEJWD6FOGuQ/WS_kDBO8xSI/AAAAAAAAL0g/Qrf6-nCozEMoVHjKuIukG1K3R4ST0lscwCEw/s1600/DSC_0914.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://2.bp.blogspot.com/-eEJWD6FOGuQ/WS_kDBO8xSI/AAAAAAAAL0g/Qrf6-nCozEMoVHjKuIukG1K3R4ST0lscwCEw/s640/DSC_0914.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-AWPWt4wN6bk/WS_kQZ2TEZI/AAAAAAAAL0g/J9ZAaaiRzEotrxcbA6QHK-uMEx0VT-nwwCEw/s1600/DSC_0918.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://4.bp.blogspot.com/-AWPWt4wN6bk/WS_kQZ2TEZI/AAAAAAAAL0g/J9ZAaaiRzEotrxcbA6QHK-uMEx0VT-nwwCEw/s640/DSC_0918.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-lo5IfCibeUE/WS_kXlkjZYI/AAAAAAAAL0g/ZkfXnAgaJS80tax_cHqYyzLVglvzEUBZwCEw/s1600/DSC_0922.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://3.bp.blogspot.com/-lo5IfCibeUE/WS_kXlkjZYI/AAAAAAAAL0g/ZkfXnAgaJS80tax_cHqYyzLVglvzEUBZwCEw/s640/DSC_0922.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
कोंबडी <br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-SKFFtsG1ZNU/WS_k0iXMYWI/AAAAAAAAL0g/bhBs31daXSgkyQaFBJIQMy43AOLTi-l3wCEw/s1600/DSC_0931.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://3.bp.blogspot.com/-SKFFtsG1ZNU/WS_k0iXMYWI/AAAAAAAAL0g/bhBs31daXSgkyQaFBJIQMy43AOLTi-l3wCEw/s640/DSC_0931.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
मला नेहमी नव्या प्रदेशात गेल्यावर तिथल्या लोकांबद्दल, त्यांच्या
घरांबद्दल, संस्कृतीबद्दल खूप जाणून घ्यायचं असतं .ही अंदमानमधली काही घरं.
ही घरं बघितल्यावर मला "गोव्याची" सय आलीच. अंदमानी लोकही आमच्या गोवेकरांसारखे रंगांच्या प्रेमात आहेत. अंदमान अजुन एका अंगाने माझा
वाटायला लागला.<br />
<br />
<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-vi141tpF2_U/WS_k4WY7nFI/AAAAAAAAL0g/j8J01m36QBUoqAQ5RmdvetwJcM_cpGkjgCEw/s1600/DSC_0934.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://3.bp.blogspot.com/-vi141tpF2_U/WS_k4WY7nFI/AAAAAAAAL0g/j8J01m36QBUoqAQ5RmdvetwJcM_cpGkjgCEw/s640/DSC_0934.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-t6dM59bhxzE/WS_lNO4XzdI/AAAAAAAAL0g/vk-YskBCH1UhcOD93G9TaCPWKuV2g9AMACEw/s1600/DSC_0935.JPG" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://2.bp.blogspot.com/-t6dM59bhxzE/WS_lNO4XzdI/AAAAAAAAL0g/vk-YskBCH1UhcOD93G9TaCPWKuV2g9AMACEw/s640/DSC_0935.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-IOhe6PzHGPY/WS_lSJxkVbI/AAAAAAAAL0g/ix778ZcTqeosOJim_C8s67cv-PwC4ceBgCEw/s1600/DSC_0937.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://2.bp.blogspot.com/-IOhe6PzHGPY/WS_lSJxkVbI/AAAAAAAAL0g/ix778ZcTqeosOJim_C8s67cv-PwC4ceBgCEw/s640/DSC_0937.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
पाण्याची साठवण <br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-62giv2MkAcc/WS_lcm7QEWI/AAAAAAAAL0g/c2eF2HOjvtcF1oPGP9_BfipTmdLa-EsngCEw/s1600/DSC_0938.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://1.bp.blogspot.com/-62giv2MkAcc/WS_lcm7QEWI/AAAAAAAAL0g/c2eF2HOjvtcF1oPGP9_BfipTmdLa-EsngCEw/s640/DSC_0938.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-Qp06a0Rodvo/WS_l0jTaHsI/AAAAAAAAL0g/6CHLCA5QPMARFR8HRSj0MXmwGxNclcwXgCEw/s1600/DSC_0940.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://1.bp.blogspot.com/-Qp06a0Rodvo/WS_l0jTaHsI/AAAAAAAAL0g/6CHLCA5QPMARFR8HRSj0MXmwGxNclcwXgCEw/s640/DSC_0940.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgmo8nYf2IewmnMOLxZl5TjMYLbwcpx401puMtABrAaWqKy_0jlVhBOrbp-7zdEEp2AzSgogmnmOub2ajCWKccSVoezAhDfifgnP2xnZqss8zmnDVVxkhsqRpuzTrnvJB0RYv7JCecejmQ/s1600/DSC_0942.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgmo8nYf2IewmnMOLxZl5TjMYLbwcpx401puMtABrAaWqKy_0jlVhBOrbp-7zdEEp2AzSgogmnmOub2ajCWKccSVoezAhDfifgnP2xnZqss8zmnDVVxkhsqRpuzTrnvJB0RYv7JCecejmQ/s640/DSC_0942.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-X9o37RYGiVM/WS_mBD_o5_I/AAAAAAAAL0g/XOKvLECFtCwgRlJhJn18zuv-y0dILrQKwCEw/s1600/DSC_0943.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://4.bp.blogspot.com/-X9o37RYGiVM/WS_mBD_o5_I/AAAAAAAAL0g/XOKvLECFtCwgRlJhJn18zuv-y0dILrQKwCEw/s640/DSC_0943.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
ही खरंतर एका मिडल स्कूल ची इमारत आहे. तिचं काम पाहिलत का? लाकडी आहे ती शाळा. पारंपारिक अंदमानी घरं अशीच असतात लाकडाची. ओट्यापासुन जमिनीपर्यंत सगळं लाकडाचं. सुनामीनंतर लोकं काँक्रिटची घरं बांधु लागले आहेत<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj-EfHU4nG5ixavHEOT9cuu4DC-VzLeWqwShC3LV4NVOBzDkO3DJ9b5lf-qV2UnTRwOWmeiDqY7nbXEWGi_zDnnk4IQHdOoXxWMmYAOR4IxXW0PlMf1xzRtLRWo1EBs2hgNVVNGWS6nTDg/s1600/DSC_0948.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj-EfHU4nG5ixavHEOT9cuu4DC-VzLeWqwShC3LV4NVOBzDkO3DJ9b5lf-qV2UnTRwOWmeiDqY7nbXEWGi_zDnnk4IQHdOoXxWMmYAOR4IxXW0PlMf1xzRtLRWo1EBs2hgNVVNGWS6nTDg/s640/DSC_0948.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-SeZyUtE9ZyM/WS_mYXGXyVI/AAAAAAAAL0g/F3jUPf7TV0Ew6K1kwntUri_Ze8eEHNFQACEw/s1600/DSC_0950.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://3.bp.blogspot.com/-SeZyUtE9ZyM/WS_mYXGXyVI/AAAAAAAAL0g/F3jUPf7TV0Ew6K1kwntUri_Ze8eEHNFQACEw/s640/DSC_0950.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-F4REQrZhJkE/WS_mha1PCcI/AAAAAAAAL0g/tr_PP9hqSA4ceypE2sPf5wqoDGrOH0-YwCEw/s1600/DSC_0953.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://1.bp.blogspot.com/-F4REQrZhJkE/WS_mha1PCcI/AAAAAAAAL0g/tr_PP9hqSA4ceypE2sPf5wqoDGrOH0-YwCEw/s640/DSC_0953.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-j_-eZQlWTpk/WS_mrcO0d5I/AAAAAAAAL0g/PNfv1Wh7tjsDwPeu4qDG8qiRhgzEekDowCEw/s1600/DSC_0954.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://1.bp.blogspot.com/-j_-eZQlWTpk/WS_mrcO0d5I/AAAAAAAAL0g/PNfv1Wh7tjsDwPeu4qDG8qiRhgzEekDowCEw/s640/DSC_0954.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
अंदमानी मगरी कुठेही आढळु शकतात त्यामुळे प्रवाश्यांना त्रास होऊ नये म्हणून अश्या जाळ्या/ तारा लावल्या आहेत <br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-26Au543LUvA/WS_m6WSn-AI/AAAAAAAAL0g/DM5-Dy0OPFEL_070hnv26qOr776WEoG0gCEw/s1600/DSC_0960.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="427" src="https://3.bp.blogspot.com/-26Au543LUvA/WS_m6WSn-AI/AAAAAAAAL0g/DM5-Dy0OPFEL_070hnv26qOr776WEoG0gCEw/s640/DSC_0960.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
इथे डाव्या बाजुला एक चौथरा दिसतोय का तुम्हाला? हे टुरिस्ट हेल्प सेंटर क्म वॉशरुम होतं. सुनामीनंतर समुद्राने आपली पातळी ओलांडली, आता ते भरतीला पुर्ण बुडतं. ओहोटीला दिसतं. तिथला खर तर सगळ्या किनारी भागातला रस्ता धुऊन गेला होता, आता समुद्राच्या नव्या मर्यादेनुसार पुन्हा व्यवस्थित बांधलाय . <br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh3L3c5WZLVem6fy9X7XdydlVMJBayv257yvgL5mcKf-w0iGPuyf1nDL91HmjAVdQrWukVBYWD8lwCaLQrt1MA_ne2wJyQpM7BjqJJZN1yaHTf5-lu0iZAwahfpCfnn17aBlkzzsB2o_r8/s1600/DSC_0961.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh3L3c5WZLVem6fy9X7XdydlVMJBayv257yvgL5mcKf-w0iGPuyf1nDL91HmjAVdQrWukVBYWD8lwCaLQrt1MA_ne2wJyQpM7BjqJJZN1yaHTf5-lu0iZAwahfpCfnn17aBlkzzsB2o_r8/s640/DSC_0961.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-aR1pCnSZZEc/WS_nMw1kJPI/AAAAAAAAL0g/9VWfsjx7ER0FLYiBSjUZe_JoIyE6EJN0ACEw/s1600/DSC_0963.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://1.bp.blogspot.com/-aR1pCnSZZEc/WS_nMw1kJPI/AAAAAAAAL0g/9VWfsjx7ER0FLYiBSjUZe_JoIyE6EJN0ACEw/s640/DSC_0963.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-bK4i36hCbSE/WS_nXGCwUJI/AAAAAAAAL0g/0U3-sT2yad85vSma_vYHzEKl_RuLSrDgwCEw/s1600/DSC_0965.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://1.bp.blogspot.com/-bK4i36hCbSE/WS_nXGCwUJI/AAAAAAAAL0g/0U3-sT2yad85vSma_vYHzEKl_RuLSrDgwCEw/s640/DSC_0965.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-JythE50p9IY/WS_ngKpsqeI/AAAAAAAAL0g/E_YILyirDW8SieSS8OfCwMZG4YsGijoyQCEw/s1600/DSC_0966.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="425" src="https://4.bp.blogspot.com/-JythE50p9IY/WS_ngKpsqeI/AAAAAAAAL0g/E_YILyirDW8SieSS8OfCwMZG4YsGijoyQCEw/s640/DSC_0966.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-MJadIR_-lAk/WS_x8YwiiTI/AAAAAAAAL0w/b5RrXEtEGCAhgF2my9YzYd3phZ_ILmXSACLcB/s1600/DSC_0979.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://3.bp.blogspot.com/-MJadIR_-lAk/WS_x8YwiiTI/AAAAAAAAL0w/b5RrXEtEGCAhgF2my9YzYd3phZ_ILmXSACLcB/s640/DSC_0979.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-YnPZc7YGvKU/WS_xyYZb-YI/AAAAAAAAL0s/WDuIlIGXals8Og5R_sNQhN6iJwJfPikcwCLcB/s1600/DSC_0983.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://3.bp.blogspot.com/-YnPZc7YGvKU/WS_xyYZb-YI/AAAAAAAAL0s/WDuIlIGXals8Og5R_sNQhN6iJwJfPikcwCLcB/s640/DSC_0983.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
ही सुद्धा एक शाळाच आहे. नो युनिफॉर्म!! इतक्या मस्त शाळेत मला आवडेल बाबा शिकायला. <br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-0H7-C6mzotk/WS_yArFv72I/AAAAAAAAL00/zd5wsuQmsHI1vycOUhWm-CIiwxeLS-ObACLcB/s1600/DSC_0988.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://1.bp.blogspot.com/-0H7-C6mzotk/WS_yArFv72I/AAAAAAAAL00/zd5wsuQmsHI1vycOUhWm-CIiwxeLS-ObACLcB/s640/DSC_0988.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-7wPkiTS7GL0/WS_yPqMt1II/AAAAAAAAL04/Xkf7ymOaOdkd9IymEjcYBED4yMhJNjIOACLcB/s1600/DSC_0989.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://1.bp.blogspot.com/-7wPkiTS7GL0/WS_yPqMt1II/AAAAAAAAL04/Xkf7ymOaOdkd9IymEjcYBED4yMhJNjIOACLcB/s640/DSC_0989.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-JbCG5-UI0ps/WS_yVnEeKAI/AAAAAAAAL08/Iu4c3E7vyiUFV8RN2lY9APzjlXJCgHK6ACLcB/s1600/DSC_0992.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://4.bp.blogspot.com/-JbCG5-UI0ps/WS_yVnEeKAI/AAAAAAAAL08/Iu4c3E7vyiUFV8RN2lY9APzjlXJCgHK6ACLcB/s640/DSC_0992.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-7ZuyDpLA1TA/WS_ysqulSAI/AAAAAAAAL1A/GtsXY8mSv40cuVjvzyMXENFaoFSv0HSlwCLcB/s1600/DSC_0995.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://4.bp.blogspot.com/-7ZuyDpLA1TA/WS_ysqulSAI/AAAAAAAAL1A/GtsXY8mSv40cuVjvzyMXENFaoFSv0HSlwCLcB/s640/DSC_0995.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhKU1CIXkiVEGNzVPy0hSAVKdiYDe6paOqJFV0FH-sUM8bTqd7KoPPdfHuskIE-ch0La6Y0EZIP7bSBSjdyCSBO558U10VTaRWXUTVhpZmxAfzGwvEMF0yapFo7_IWwomU_aE_O7lgA77Q/s1600/DSC_0997.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhKU1CIXkiVEGNzVPy0hSAVKdiYDe6paOqJFV0FH-sUM8bTqd7KoPPdfHuskIE-ch0La6Y0EZIP7bSBSjdyCSBO558U10VTaRWXUTVhpZmxAfzGwvEMF0yapFo7_IWwomU_aE_O7lgA77Q/s640/DSC_0997.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-9fpn6aod67E/WS_y2bGaYnI/AAAAAAAAL1I/jB_-vAL4dY4r8tWSEgnZJfhsAt8OmZPhQCLcB/s1600/DSC_0998.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://4.bp.blogspot.com/-9fpn6aod67E/WS_y2bGaYnI/AAAAAAAAL1I/jB_-vAL4dY4r8tWSEgnZJfhsAt8OmZPhQCLcB/s640/DSC_0998.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi2OT9btd39CrJNfIZFNZuPF8_sv6mwhrJuwPdMHeLIclWMENaRdyraZCPn5rbqEquqnKR9-6YbLKIgbLNiFw9xyUb_ieRqix45zAG2ZJfMdC2jQq91BMa8cRO0UCu5k5SqkxsReXk8Uv8/s1600/DSC_1003.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi2OT9btd39CrJNfIZFNZuPF8_sv6mwhrJuwPdMHeLIclWMENaRdyraZCPn5rbqEquqnKR9-6YbLKIgbLNiFw9xyUb_ieRqix45zAG2ZJfMdC2jQq91BMa8cRO0UCu5k5SqkxsReXk8Uv8/s640/DSC_1003.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
केवढाले वृक्ष!!! मी मुंगीसारखी दिसत होते तिथे. क्षुद्र अगदी<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-tRgZDhApHi4/WS_zLELcH2I/AAAAAAAAL1Q/YeRvuOVkFGoX4Ha3nuia2XyVMosjZSd9QCLcB/s1600/DSC_1004.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="1068" height="640" src="https://1.bp.blogspot.com/-tRgZDhApHi4/WS_zLELcH2I/AAAAAAAAL1Q/YeRvuOVkFGoX4Ha3nuia2XyVMosjZSd9QCLcB/s640/DSC_1004.JPG" width="426" /></a></div>
<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg4AdRiNq-FK5NmOeBbUNzCpCnp_7ZK1jJY_8a11-DgPR3fJeTsCgx4BnYW0iR_6WT6AXv52eHMuuUAp6uMAaoqVCMQ8EtHzwxgbDh3nN-RdWVMtVEt5FPisEKlgzIzLM6g17cGq-5jt54/s1600/DSC_1005.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg4AdRiNq-FK5NmOeBbUNzCpCnp_7ZK1jJY_8a11-DgPR3fJeTsCgx4BnYW0iR_6WT6AXv52eHMuuUAp6uMAaoqVCMQ8EtHzwxgbDh3nN-RdWVMtVEt5FPisEKlgzIzLM6g17cGq-5jt54/s640/DSC_1005.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
हे उगाच माझ्या क्षुद्रतेच्या अंदाजासाठी. हे मूळ आहे फक्त झाडाचं जे सुनामी मधे मुळासकट उपटुन गेलं होतं.<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-ldOefG8ABfU/WS__UVYacNI/AAAAAAAAL1k/U-AAt8rWCjwuLx_mLVX4XEVRERGEb7V4wCLcB/s1600/20170510_091509.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="900" data-original-width="1600" height="360" src="https://4.bp.blogspot.com/-ldOefG8ABfU/WS__UVYacNI/AAAAAAAAL1k/U-AAt8rWCjwuLx_mLVX4XEVRERGEb7V4wCLcB/s640/20170510_091509.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
हे काही लॅंड्स्केप्स पाहिलेत का? हेही मला माझेच वाटु लागले. माझ्या
गोव्यासारखेच डोंगर, समुद्र तर<br />
होते इथे. पण ते खरच गोव्यासारखे होते का?
खरं सांगायचं तर गोव्याहुनही खूप जास्त सुंदर !!! होम अवे फ्रॉम होम!!<br />
<br />
<br />
अंदमानला समुद्र इतका श्रीमंत आहे, तुम्हाला कोणत्याही किनार्यावर मेलेले प्रवाळ बरेचदा जिवंतही दिसु शकतात.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-hmDJR74x0zI/WTAAWfxYCuI/AAAAAAAAL10/SMLNyJuqYusljaabLs3q8bNQVI8JzI5oACLcB/s1600/DSC_1025.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="1068" height="640" src="https://1.bp.blogspot.com/-hmDJR74x0zI/WTAAWfxYCuI/AAAAAAAAL10/SMLNyJuqYusljaabLs3q8bNQVI8JzI5oACLcB/s640/DSC_1025.JPG" width="426" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-5M7ZJ4XomkA/WTAAS4xtjOI/AAAAAAAAL1w/-lqfHYq2hCgDU_X01Xy-wp84ocIXPwolgCLcB/s1600/DSC_1026.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="1068" height="640" src="https://2.bp.blogspot.com/-5M7ZJ4XomkA/WTAAS4xtjOI/AAAAAAAAL1w/-lqfHYq2hCgDU_X01Xy-wp84ocIXPwolgCLcB/s640/DSC_1026.JPG" width="426" /></a></div>
<br />
<br />
नंतर आम्ही चिडिया टापू भागाकडे जात होतो. हा भाग पोर्ट ब्लेअर च्या दक्षिणेला आहे. नावावरुन कळलंच असेल याला चिडिया टापू का म्हणतात. घनदाट अरण्य, वेगवेगळे पक्षी, अंगावर नाचणारी फुलपाखरं वेगवेगळे किडे अशी एक टिपीकल एवरग्रीन फॉरेस्टमधली इको सिस्टम आहे ही. पण फक्त तेवढच नाहीये, ह्या सगळ्याला समुद्र किनार्याची जोड आहे, त्यामुळे समुद्री वैभवही आहे. फोटो बघुन लक्षात येईलच. फुलपाखरं आणि पक्षी क्यामेर्यात कैद नाही करु शकले :(<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjAyG2iz3tv9JkCjgBVyP78U83uNFsbJiLKX4lJ_Ib_0AxdAg8BlA-07wXEdc3IEfahv2hvOu2FIh5t-A5YePrmC3oZMOSsKFNw17OTPtxDJ0pPnL1ib3yBkU9nzPoUywDAGayWZNkKlLk/s1600/DSC_1040.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjAyG2iz3tv9JkCjgBVyP78U83uNFsbJiLKX4lJ_Ib_0AxdAg8BlA-07wXEdc3IEfahv2hvOu2FIh5t-A5YePrmC3oZMOSsKFNw17OTPtxDJ0pPnL1ib3yBkU9nzPoUywDAGayWZNkKlLk/s640/DSC_1040.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEih5dQsEN8eXbVDPHKn0sP2jAISg4y9ftj1EwglECc7wNo9vUQMuLRajVR3i7yL_A498R5m3kkBR9amNAnxrU6WkEv6yMy3mLBS4cSaAIIXsh1W2AxwWxrU6S5Pzuih5846zxFVzWpcUxk/s1600/DSC_1041.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEih5dQsEN8eXbVDPHKn0sP2jAISg4y9ftj1EwglECc7wNo9vUQMuLRajVR3i7yL_A498R5m3kkBR9amNAnxrU6WkEv6yMy3mLBS4cSaAIIXsh1W2AxwWxrU6S5Pzuih5846zxFVzWpcUxk/s640/DSC_1041.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-E-xlEU5L6M4/WTAPAPhib6I/AAAAAAAAL2Q/n4ygUZSIByA8JzzoECXC6Q7upKr1VlQvgCPcB/s1600/DSC_1042.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://3.bp.blogspot.com/-E-xlEU5L6M4/WTAPAPhib6I/AAAAAAAAL2Q/n4ygUZSIByA8JzzoECXC6Q7upKr1VlQvgCPcB/s640/DSC_1042.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi9-hCeHIYZ6Sl-8L5c3q46Z7EaAE2x2EM3NQfZaTCWRPnuhNCBFoMKLZxbgMiGlbZQkzBwiI9lFQGwXBhLa2mmcJdEw9jVg1w-1yF-YcESrqs-mV3pkPNMmTtLhLwz7GGIZGaKa9JWgYM/s1600/DSC_1048.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi9-hCeHIYZ6Sl-8L5c3q46Z7EaAE2x2EM3NQfZaTCWRPnuhNCBFoMKLZxbgMiGlbZQkzBwiI9lFQGwXBhLa2mmcJdEw9jVg1w-1yF-YcESrqs-mV3pkPNMmTtLhLwz7GGIZGaKa9JWgYM/s640/DSC_1048.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-HbRUhhhq--w/WTAPp0EaZBI/AAAAAAAAL2g/9lPzXKayaDouv7PtPKwuouhUfARIixJeQCPcB/s1600/DSC_1049.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://4.bp.blogspot.com/-HbRUhhhq--w/WTAPp0EaZBI/AAAAAAAAL2g/9lPzXKayaDouv7PtPKwuouhUfARIixJeQCPcB/s640/DSC_1049.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-A2SGCh38Vdg/WTAQA9Df5eI/AAAAAAAAL2o/blF69UDwr48N_AoucjNwi93_jj35B6ZgQCPcB/s1600/DSC_1060.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://1.bp.blogspot.com/-A2SGCh38Vdg/WTAQA9Df5eI/AAAAAAAAL2o/blF69UDwr48N_AoucjNwi93_jj35B6ZgQCPcB/s640/DSC_1060.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-LWIgXqBfxN8/WTAQLMw4tjI/AAAAAAAAL2s/qAdD_y0FkvQHX9G-0yU9_ZPp1zionSITwCPcB/s1600/DSC_1061.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://4.bp.blogspot.com/-LWIgXqBfxN8/WTAQLMw4tjI/AAAAAAAAL2s/qAdD_y0FkvQHX9G-0yU9_ZPp1zionSITwCPcB/s640/DSC_1061.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
वाटेत एके ठिकाणी आम्ही आमच्या शिदोर्या सोडुन खायला बसलो, तिथे ही पोरं मासे पकडत होती आणि कितीतरी जेलीफिश कार्टून सारखे बागडत होते. खायचं सोडून त्यांनाच बघत बसलो आम्ही. अश्या वेळी मी नेहमी एक गोष्ट पाळते आणि इतरांनाही सांगते, माश्यांना किंवा इन जनरल कोणत्याही जंगली प्राण्याला तुमच्याकडचा खाऊ आयुष्यात देऊ नका, आणि पर्यावरणाचे /निसर्गाचे नियम पाळा. अंदमानी लोक कसोशीने हे नियम पाळतात. आपण तिथे जाऊन तिथला तोल बिघडवु नये.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhqFXXY7s4-YxxF6W8MaW6niGnDtCTRWjrF6hVyDk86ZufV0ahOFfoYlXIx7DSvxH-E672hOPCHmgB86Fo4rZ5XGTtjepXCck_c07wLREgpCoH_Brc02CCx3NX00WZGnsZNtNz7Trw44Yc/s1600/DSC_1119.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhqFXXY7s4-YxxF6W8MaW6niGnDtCTRWjrF6hVyDk86ZufV0ahOFfoYlXIx7DSvxH-E672hOPCHmgB86Fo4rZ5XGTtjepXCck_c07wLREgpCoH_Brc02CCx3NX00WZGnsZNtNz7Trw44Yc/s640/DSC_1119.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-ibf4FouaHhg/WTARqg7FrEI/AAAAAAAAL3A/2t_yWaeJ4U83CnOya0PupNZpr0cSWFzsQCLcB/s1600/DSC_1120.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://1.bp.blogspot.com/-ibf4FouaHhg/WTARqg7FrEI/AAAAAAAAL3A/2t_yWaeJ4U83CnOya0PupNZpr0cSWFzsQCLcB/s640/DSC_1120.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-xq82qDjnNH4/WTARgu1mqyI/AAAAAAAAL28/Y_T7q_jHFb4jtWlBaEQxIM2-1OxUergpgCLcB/s1600/DSC_1122.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="1068" height="640" src="https://3.bp.blogspot.com/-xq82qDjnNH4/WTARgu1mqyI/AAAAAAAAL28/Y_T7q_jHFb4jtWlBaEQxIM2-1OxUergpgCLcB/s640/DSC_1122.JPG" width="426" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-B2Rsjwf-e3M/WTAR6bFSndI/AAAAAAAAL3E/wiz9KIKX43YNQVk3i3tiLrgKDfPSpkjLACLcB/s1600/DSC_1123.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://2.bp.blogspot.com/-B2Rsjwf-e3M/WTAR6bFSndI/AAAAAAAAL3E/wiz9KIKX43YNQVk3i3tiLrgKDfPSpkjLACLcB/s640/DSC_1123.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-OkuDRooOX34/WTAR-AqddPI/AAAAAAAAL3I/LoZmDQBySQU2Vhyw5QuTNLLScDevbTjFACLcB/s1600/DSC_1125.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://2.bp.blogspot.com/-OkuDRooOX34/WTAR-AqddPI/AAAAAAAAL3I/LoZmDQBySQU2Vhyw5QuTNLLScDevbTjFACLcB/s640/DSC_1125.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhn2KCOBwibRpLsOJHpOA7RBdxzS9HC3QkqRYfk0rN1gtwA8qj6NHiGY-YjZ04ERbJo1mwMw0YMaDtsBkuegFyxd_tabfDo1sRDBAeNdING9BK1zUygayhQYJZA1qnnp3umCBeBIyRhaHU/s1600/DSC_1126.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhn2KCOBwibRpLsOJHpOA7RBdxzS9HC3QkqRYfk0rN1gtwA8qj6NHiGY-YjZ04ERbJo1mwMw0YMaDtsBkuegFyxd_tabfDo1sRDBAeNdING9BK1zUygayhQYJZA1qnnp3umCBeBIyRhaHU/s640/DSC_1126.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-pDguf3lk6UA/WTASWBuGEkI/AAAAAAAAL3Q/dgSBnXVSZ2oGz2cGOOGLRchq8a8dKczOQCLcB/s1600/DSC_1128.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://4.bp.blogspot.com/-pDguf3lk6UA/WTASWBuGEkI/AAAAAAAAL3Q/dgSBnXVSZ2oGz2cGOOGLRchq8a8dKczOQCLcB/s640/DSC_1128.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjLQNJagflHXxDijAYF4owJgV8lVHy2jMsfxABn5aNrcghH6elQYinwRg28Bw5a2lqWKV2M3QUGNksCK4niylc90Jltt1fC9y3aTYiufR0mHL8uKSQcdAH4cl8T4LgVGidmMFZYeMaMIes/s1600/DSC_1132.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjLQNJagflHXxDijAYF4owJgV8lVHy2jMsfxABn5aNrcghH6elQYinwRg28Bw5a2lqWKV2M3QUGNksCK4niylc90Jltt1fC9y3aTYiufR0mHL8uKSQcdAH4cl8T4LgVGidmMFZYeMaMIes/s640/DSC_1132.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-Qm_nb41arBE/WTASiJoUxRI/AAAAAAAAL3Y/6zUGS-UTIJUvoCNCRBW8vasGoT4QZDKkQCLcB/s1600/DSC_1134.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://1.bp.blogspot.com/-Qm_nb41arBE/WTASiJoUxRI/AAAAAAAAL3Y/6zUGS-UTIJUvoCNCRBW8vasGoT4QZDKkQCLcB/s640/DSC_1134.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-rbS_v8qtT2A/WTAS5_oCdQI/AAAAAAAAL3g/j2jtZdoBFBgl3GsOyPXaMSxN8-TGEAe6wCLcB/s1600/DSC_1135.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://1.bp.blogspot.com/-rbS_v8qtT2A/WTAS5_oCdQI/AAAAAAAAL3g/j2jtZdoBFBgl3GsOyPXaMSxN8-TGEAe6wCLcB/s640/DSC_1135.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-1PsT6CjsTLI/WTAS0pVTUrI/AAAAAAAAL3c/uoczDPqUxrM3PxUW6yk2JtrXTxU_u6n2gCLcB/s1600/DSC_1137.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://1.bp.blogspot.com/-1PsT6CjsTLI/WTAS0pVTUrI/AAAAAAAAL3c/uoczDPqUxrM3PxUW6yk2JtrXTxU_u6n2gCLcB/s640/DSC_1137.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-yPnmdvBsF3Y/WTATEzDdzEI/AAAAAAAAL3k/NF5t8KNrCnQYhIryxSHyQP3viQDZIxLtQCLcB/s1600/DSC_1138.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://2.bp.blogspot.com/-yPnmdvBsF3Y/WTATEzDdzEI/AAAAAAAAL3k/NF5t8KNrCnQYhIryxSHyQP3viQDZIxLtQCLcB/s640/DSC_1138.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
मग आम्ही पुढच्या रस्त्याला लागलो तर एक बॉटॅनिकल झूलोजिकल गार्डन लागलं. तिथे अंदमानी मगरी , घोरपडी , अस्वलं, अंदमानी पक्षी त्यांच्या हॅबिटॅट मधे स्वच्छंद बागडताना बघितले, प्रत्येक झाडावर त्याचं सायंटिफिक नाव लावलं होतं. तिथुन बाहेर पडेस्तो जोरदार पाऊस आला. खूप भिजले पावसात. अंदमानमधला पाऊस खूप बेधुंद असतो, कोणत्याही वेळी कोणत्याही दिशेने कितीही वेळ पाऊस कोसळु शकतो. मुसळधार पाऊस म्हणजे काय ह्याचा अनुभव घेतला. मग तिथुन अजुन थोडं पुढे मुंडा पहाड च्या पायथ्याला मुंडा पहाड बीच वर पोचलो. तिथे थोडा क्लिकक्लिकाट केला मग सुरक्षित क्षेत्रात आंघोळ केली. कपडे बदलायला आणि शावर घ्यायला सरकारने व्यवस्था केलीय लाकडी घरांची तिथे जाऊन कपडे बदलले आणि पुढल्या वाटेला लागलो.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgIH3Ixc7m5_KUQvq546GxlCHZfwByU03YKp47QTg_OHpqUd5NtbDbGe-cO3TmzOVxWSOW5z_0lq2yjiWCiaoOJcFthyphenhyphenX7JH1LKiqIhpI9TAgaofw8onF3fGAA3yWf-NXFYLz8gU-626xk/s1600/DSC_1144.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgIH3Ixc7m5_KUQvq546GxlCHZfwByU03YKp47QTg_OHpqUd5NtbDbGe-cO3TmzOVxWSOW5z_0lq2yjiWCiaoOJcFthyphenhyphenX7JH1LKiqIhpI9TAgaofw8onF3fGAA3yWf-NXFYLz8gU-626xk/s640/DSC_1144.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-MKMIHCABQU0/WTAcaoZ3jdI/AAAAAAAAL30/UGr16ZAvFxUN5N-WYqkRZkig58l0YkyVACLcB/s1600/DSC_1172.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://4.bp.blogspot.com/-MKMIHCABQU0/WTAcaoZ3jdI/AAAAAAAAL30/UGr16ZAvFxUN5N-WYqkRZkig58l0YkyVACLcB/s640/DSC_1172.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-j-KDjyO436o/WTAcjGwDUZI/AAAAAAAAL38/8iKQ6zNR_c0n9ckLzBp3gX4qxHMBNCRyACLcB/s1600/DSC_1182.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://1.bp.blogspot.com/-j-KDjyO436o/WTAcjGwDUZI/AAAAAAAAL38/8iKQ6zNR_c0n9ckLzBp3gX4qxHMBNCRyACLcB/s640/DSC_1182.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-C30hhnSY23k/WTAc0y5YERI/AAAAAAAAL4A/SaNaeBIASmAZEUUbNMb9DAFrCEFKf7uxQCLcB/s1600/DSC_1186.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://4.bp.blogspot.com/-C30hhnSY23k/WTAc0y5YERI/AAAAAAAAL4A/SaNaeBIASmAZEUUbNMb9DAFrCEFKf7uxQCLcB/s640/DSC_1186.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-K7a9Kov0cFs/WTAc8_cjrLI/AAAAAAAAL4E/FgHdcHN7i98c2i3WCW0lViQwrhbcfvRUACLcB/s1600/DSC_1187.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://3.bp.blogspot.com/-K7a9Kov0cFs/WTAc8_cjrLI/AAAAAAAAL4E/FgHdcHN7i98c2i3WCW0lViQwrhbcfvRUACLcB/s640/DSC_1187.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-D8BLXZqS7_E/WTAdH_-L1lI/AAAAAAAAL4I/pp7IwEHeyVk4JX3Hwfxk-zgkSzuqllGxQCLcB/s1600/DSC_1191.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://2.bp.blogspot.com/-D8BLXZqS7_E/WTAdH_-L1lI/AAAAAAAAL4I/pp7IwEHeyVk4JX3Hwfxk-zgkSzuqllGxQCLcB/s640/DSC_1191.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-hJJL9NHWkD4/WTAdVhL49YI/AAAAAAAAL4M/pjAtpDin6UcuPFbgV02FBYADbJWYnJ61QCLcB/s1600/DSC_1192.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://2.bp.blogspot.com/-hJJL9NHWkD4/WTAdVhL49YI/AAAAAAAAL4M/pjAtpDin6UcuPFbgV02FBYADbJWYnJ61QCLcB/s640/DSC_1192.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
सुनामीमधे पडलेल्या झाडांचा आता असा उपयोग केला आहे <br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-r0KXKZpvtOY/WTAddUEtTjI/AAAAAAAAL4Q/gvekTy0y_c4Iy4EnSbYHBRhwdz4HI08GgCLcB/s1600/DSC_1193.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="425" src="https://4.bp.blogspot.com/-r0KXKZpvtOY/WTAddUEtTjI/AAAAAAAAL4Q/gvekTy0y_c4Iy4EnSbYHBRhwdz4HI08GgCLcB/s640/DSC_1193.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-6O1QHa1hYoQ/WTAdotAVo-I/AAAAAAAAL4U/rdFigYCxrKMywQodCLY20Lp5ckueEYKKQCLcB/s1600/DSC_1194.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://3.bp.blogspot.com/-6O1QHa1hYoQ/WTAdotAVo-I/AAAAAAAAL4U/rdFigYCxrKMywQodCLY20Lp5ckueEYKKQCLcB/s640/DSC_1194.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
अंघोळीसाठीचे सुरक्षित क्षेत्र जाळीने मार्क केलय <br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg03oUzFbj7-vcKK6wNCfgJQpvPVzxRmOwHh7eR6qEFeeOllcEobSFnluxD_mG2LuCHzUHpVytS0_rFsjxvu4-aT482ChN3zW9R_Tm4qJusKAaLUenHGfcxcYZv73_6a0SgD3nB2Iw4Di8/s1600/DSC_1195.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg03oUzFbj7-vcKK6wNCfgJQpvPVzxRmOwHh7eR6qEFeeOllcEobSFnluxD_mG2LuCHzUHpVytS0_rFsjxvu4-aT482ChN3zW9R_Tm4qJusKAaLUenHGfcxcYZv73_6a0SgD3nB2Iw4Di8/s640/DSC_1195.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<span id="goog_751004491"></span><span id="goog_751004492"></span><br />
<span id="goog_751004491"></span><span id="goog_751004492"></span>मग आम्ही जिथे गेलो ती जागा माझ्यासाठी स्वर्ग होती. त्या गावाचं नाव मंजेरी . पुर्ण रिजर्व फॉरेस्ट एरिया. तिथे जाण्यासाठी परमिट काढावं लागतं. ही जागा महात्मा गांधी नॅशनल मरिन पार्क चा एक हिस्सा असलेल्या १५ बेटांपैकी एक आहे. फॉरेस्ट पोस्ट पासून ७-८किमी आत घनदाट जंगलात ही एक जेटी आहे. आम्ही तिथे गेलो आणि मला परत यायचच नव्हत!! काय काय नाही पहिलं तिथे? हजारो प्रकारचे जिवंत कोरल्स, आजपर्यंत फक्त डिस्कवरी वर पाहिलेले मासे, मगरीने एका मोठ्या माशाला खातानाचा लाईव्ह शो, माश्यांचे खेळ बापरे!!! शब्दातीत अनुभव होता. दुर्दैवाने तेव्हा संध्याकाळ होत आली होती तर फोटो नीट नाही आलेत, जमले तसे फोटो टाकतेय इथे.<br />
<br />
<br />
हे मंजेरीच्या वाटेतले आणि मंजेरीतले फोटो<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-Hn4Lwoom9gQ/WTAmLIQVFAI/AAAAAAAAL4o/2kFQH76dn7McV2Nsntf8TccXKr18Ahs5wCLcB/s1600/DSC_1229.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://2.bp.blogspot.com/-Hn4Lwoom9gQ/WTAmLIQVFAI/AAAAAAAAL4o/2kFQH76dn7McV2Nsntf8TccXKr18Ahs5wCLcB/s640/DSC_1229.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-Qj35mPTlKGs/WTAmZhUnjBI/AAAAAAAAL4s/hAUy2FXEdyw3HLWCRvhDuJSxYhZkeNR6ACLcB/s1600/DSC_1231.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://1.bp.blogspot.com/-Qj35mPTlKGs/WTAmZhUnjBI/AAAAAAAAL4s/hAUy2FXEdyw3HLWCRvhDuJSxYhZkeNR6ACLcB/s640/DSC_1231.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-NPBmRKr1O_M/WTAmaYmGFVI/AAAAAAAAL4w/I5_ECWwjueATe1SARfgr1RqjKenQbnBPgCLcB/s1600/DSC_1232.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://4.bp.blogspot.com/-NPBmRKr1O_M/WTAmaYmGFVI/AAAAAAAAL4w/I5_ECWwjueATe1SARfgr1RqjKenQbnBPgCLcB/s640/DSC_1232.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-ebgtAbBQ2wk/WTAmj0Mq3QI/AAAAAAAAL40/uvnhMVip4UY-hiz-1Rw88OhpUfFwdxLswCLcB/s1600/DSC_1233.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://2.bp.blogspot.com/-ebgtAbBQ2wk/WTAmj0Mq3QI/AAAAAAAAL40/uvnhMVip4UY-hiz-1Rw88OhpUfFwdxLswCLcB/s640/DSC_1233.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-Fu90DVU67dE/WTAmuuCvlMI/AAAAAAAAL44/rUdkYZydQkwFj0oUv3PCzi0ejOWkkj74gCLcB/s1600/DSC_1235.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://3.bp.blogspot.com/-Fu90DVU67dE/WTAmuuCvlMI/AAAAAAAAL44/rUdkYZydQkwFj0oUv3PCzi0ejOWkkj74gCLcB/s640/DSC_1235.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-uTtJIU_KYoI/WTAnCJR6vDI/AAAAAAAAL48/_fJOYEqpYXIgUWT-VMCTLf3aaD4wXaKNACLcB/s1600/DSC_1236.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://2.bp.blogspot.com/-uTtJIU_KYoI/WTAnCJR6vDI/AAAAAAAAL48/_fJOYEqpYXIgUWT-VMCTLf3aaD4wXaKNACLcB/s640/DSC_1236.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-VYR1ynkDEb0/WTAnG9pWkgI/AAAAAAAAL5A/56u2olqPP2Mv283W5Yg9x7XBl5B-srrAgCLcB/s1600/DSC_1242.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://1.bp.blogspot.com/-VYR1ynkDEb0/WTAnG9pWkgI/AAAAAAAAL5A/56u2olqPP2Mv283W5Yg9x7XBl5B-srrAgCLcB/s640/DSC_1242.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-XuZOlZJvfnE/WTAnQOipoHI/AAAAAAAAL5E/kbdX38tpy_0RhwxUYxULqtS0g48FzUdfQCLcB/s1600/DSC_1248.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://2.bp.blogspot.com/-XuZOlZJvfnE/WTAnQOipoHI/AAAAAAAAL5E/kbdX38tpy_0RhwxUYxULqtS0g48FzUdfQCLcB/s640/DSC_1248.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
इथल्या दलदलीत मगरी आहेत <br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-DnM4e5EmSog/WTAnb2p0WRI/AAAAAAAAL5I/u9TBm18BV4MBMVuI2QekPdEvjiIQUc2nQCLcB/s1600/DSC_1252.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://4.bp.blogspot.com/-DnM4e5EmSog/WTAnb2p0WRI/AAAAAAAAL5I/u9TBm18BV4MBMVuI2QekPdEvjiIQUc2nQCLcB/s640/DSC_1252.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-WIH2286oBmA/WTAnmkVyzXI/AAAAAAAAL5M/gGdPINRvP8057UNMaaH2Uq5OUERvt2a0ACLcB/s1600/DSC_1253.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://1.bp.blogspot.com/-WIH2286oBmA/WTAnmkVyzXI/AAAAAAAAL5M/gGdPINRvP8057UNMaaH2Uq5OUERvt2a0ACLcB/s640/DSC_1253.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
At manjeri check post <br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-jH90dALsFbQ/WTAnytSJs0I/AAAAAAAAL5Q/zHeQqaMch5oipr_7XW3gXz1odgCl04suQCLcB/s1600/DSC_1259.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://4.bp.blogspot.com/-jH90dALsFbQ/WTAnytSJs0I/AAAAAAAAL5Q/zHeQqaMch5oipr_7XW3gXz1odgCl04suQCLcB/s640/DSC_1259.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-EpnQk8f7hdc/WTAn7Ny0N4I/AAAAAAAAL5U/QWkxk6065ko-s_ck7FRxC8q09ID_PM9NQCLcB/s1600/DSC_1260.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://4.bp.blogspot.com/-EpnQk8f7hdc/WTAn7Ny0N4I/AAAAAAAAL5U/QWkxk6065ko-s_ck7FRxC8q09ID_PM9NQCLcB/s640/DSC_1260.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj4QW1Q6G3Sw_zXlr12eOPdS6Q6W0ETudJBwNqoYJ-ZUaq6jyasdwiNZZN4IUu3kiHzvKIrgOx9bdqDC2GkfgTnJHqDySemEkOBxoM4QHkl2Ar6K0ibzIgkqRy0WkEnYYRw2QnSubRQFaM/s1600/DSC_1265.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj4QW1Q6G3Sw_zXlr12eOPdS6Q6W0ETudJBwNqoYJ-ZUaq6jyasdwiNZZN4IUu3kiHzvKIrgOx9bdqDC2GkfgTnJHqDySemEkOBxoM4QHkl2Ar6K0ibzIgkqRy0WkEnYYRw2QnSubRQFaM/s640/DSC_1265.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh7CzSFfiMenyt_l2xT5LUp1UojX5SsP_QfVm9SDNLMXK7YBMcBlvSrjDoXHq8fDes9PzmR2sP4MO5jF11Gqr2eDjdrEqHi8S7H7D2GxfYb1ANmjR1OiYVZfExE06shpq9NNkZQLSGzY4I/s1600/DSC_1266.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh7CzSFfiMenyt_l2xT5LUp1UojX5SsP_QfVm9SDNLMXK7YBMcBlvSrjDoXHq8fDes9PzmR2sP4MO5jF11Gqr2eDjdrEqHi8S7H7D2GxfYb1ANmjR1OiYVZfExE06shpq9NNkZQLSGzY4I/s640/DSC_1266.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-WrxnnVOw9eI/WTAobeJM-zI/AAAAAAAAL5g/j9CnYorv_SYi5N9pSIXmuXLhagEcus_PQCLcB/s1600/DSC_1267.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://3.bp.blogspot.com/-WrxnnVOw9eI/WTAobeJM-zI/AAAAAAAAL5g/j9CnYorv_SYi5N9pSIXmuXLhagEcus_PQCLcB/s640/DSC_1267.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
At manjeri jetty <br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjDMlodfxSJkp53EDxs3BpR79lXF1jXycNr9XvlwE5gOWbgvunlmykPllsuOerfQCb-2OdovYNPjQzE-ES06XMt6KnnkNNzqimd37SX6x39KzRa8gRIaUG39BOmvM0U7Ejt7sGWId9U54s/s1600/DSC_1269.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjDMlodfxSJkp53EDxs3BpR79lXF1jXycNr9XvlwE5gOWbgvunlmykPllsuOerfQCb-2OdovYNPjQzE-ES06XMt6KnnkNNzqimd37SX6x39KzRa8gRIaUG39BOmvM0U7Ejt7sGWId9U54s/s640/DSC_1269.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-R5FwsNAMzA0/WTAo3GIEn4I/AAAAAAAAL5s/6ti_tqlJr7ouf69EbPy_oBV-ike65WEewCLcB/s1600/DSC_1270.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://2.bp.blogspot.com/-R5FwsNAMzA0/WTAo3GIEn4I/AAAAAAAAL5s/6ti_tqlJr7ouf69EbPy_oBV-ike65WEewCLcB/s640/DSC_1270.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj-vrSrM_q5xEmLHEABpPmmx5_c-nCq9NkLU6deUT7gQuoiu1OmPOuhIG3K6IqxGybc1eGqWVp4b__c6pmhfJNHn9IrrUhe5JBZSIkoLAMhNErbyedDh4eIsAsOSg47SCoyUSgxPEffOPU/s1600/DSC_1271.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj-vrSrM_q5xEmLHEABpPmmx5_c-nCq9NkLU6deUT7gQuoiu1OmPOuhIG3K6IqxGybc1eGqWVp4b__c6pmhfJNHn9IrrUhe5JBZSIkoLAMhNErbyedDh4eIsAsOSg47SCoyUSgxPEffOPU/s640/DSC_1271.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-e6Mz_5rEbj4/WTApTHZ2gJI/AAAAAAAAL54/KOmiz3QhOzQMiBXSlfHq6Ic94VyRsv3VgCLcB/s1600/DSC_1272.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://1.bp.blogspot.com/-e6Mz_5rEbj4/WTApTHZ2gJI/AAAAAAAAL54/KOmiz3QhOzQMiBXSlfHq6Ic94VyRsv3VgCLcB/s640/DSC_1272.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-_noD-rsceIY/WTApM-waOdI/AAAAAAAAL50/d50DPbcsQcEtiuOOq5lsaa7lIrPDk9BCACLcB/s1600/DSC_1274.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://2.bp.blogspot.com/-_noD-rsceIY/WTApM-waOdI/AAAAAAAAL50/d50DPbcsQcEtiuOOq5lsaa7lIrPDk9BCACLcB/s640/DSC_1274.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-rnRLF6nIXs4/WTApeCJ8jVI/AAAAAAAAL58/8QEB07NjrVwJpiiBsxWNfeAYz-lnmVoIACLcB/s1600/DSC_1279.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://1.bp.blogspot.com/-rnRLF6nIXs4/WTApeCJ8jVI/AAAAAAAAL58/8QEB07NjrVwJpiiBsxWNfeAYz-lnmVoIACLcB/s640/DSC_1279.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-AqnUyn9eYK0/WTApwMPw67I/AAAAAAAAL6A/t4FIYEvIORM88mVGCqILiEaR7v_ODx74gCLcB/s1600/DSC_1281.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://1.bp.blogspot.com/-AqnUyn9eYK0/WTApwMPw67I/AAAAAAAAL6A/t4FIYEvIORM88mVGCqILiEaR7v_ODx74gCLcB/s640/DSC_1281.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-z8UB0DVWAcE/WTAp0vHp_FI/AAAAAAAAL6E/95UDJq7XVRYRow7SwKj4z6YjHQOSJUbiQCLcB/s1600/DSC_1285.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://3.bp.blogspot.com/-z8UB0DVWAcE/WTAp0vHp_FI/AAAAAAAAL6E/95UDJq7XVRYRow7SwKj4z6YjHQOSJUbiQCLcB/s640/DSC_1285.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-RrUA4iu4iCg/WTAqDASrGQI/AAAAAAAAL6I/IUHvpv3EeOoI3_H5pv4e0RGFuyWsp_2hgCLcB/s1600/DSC_1302.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://1.bp.blogspot.com/-RrUA4iu4iCg/WTAqDASrGQI/AAAAAAAAL6I/IUHvpv3EeOoI3_H5pv4e0RGFuyWsp_2hgCLcB/s640/DSC_1302.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-5HFJxtFRjHQ/WTAqFxLwuLI/AAAAAAAAL6M/7qAnjgeoimEtk8JtMORvGKRqrqE09ZyUwCLcB/s1600/DSC_1309.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://3.bp.blogspot.com/-5HFJxtFRjHQ/WTAqFxLwuLI/AAAAAAAAL6M/7qAnjgeoimEtk8JtMORvGKRqrqE09ZyUwCLcB/s640/DSC_1309.JPG" width="640" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-MSw8725SczM/WTA1LlcsJuI/AAAAAAAAL7c/QLtSr_avRYYR67l41dz6xFISJ_ZfCJlKACLcB/s1600/20170510_164230.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="900" data-original-width="1600" height="360" src="https://1.bp.blogspot.com/-MSw8725SczM/WTA1LlcsJuI/AAAAAAAAL7c/QLtSr_avRYYR67l41dz6xFISJ_ZfCJlKACLcB/s640/20170510_164230.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhyjGfGUhTogy0LkqG-zbhDMN1bYwqIb5XAP1DotyVqM3vZ02e_SD0_DuZ055euC18k-SAxMsj9kwSzK5UcxoCidd86ISTJ24pAhwTC9oaAR1kiD_IefKmtYNI0mGUFlXPP0nLMoIPqPN0/s1600/DSC_1311.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhyjGfGUhTogy0LkqG-zbhDMN1bYwqIb5XAP1DotyVqM3vZ02e_SD0_DuZ055euC18k-SAxMsj9kwSzK5UcxoCidd86ISTJ24pAhwTC9oaAR1kiD_IefKmtYNI0mGUFlXPP0nLMoIPqPN0/s640/DSC_1311.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-L5rcLw9ehTA/WTAxb4Gy-6I/AAAAAAAAL6k/0c5o2lPhi8U-ZKXtlT8P3fLgepTYDdAYgCLcB/s1600/20170510_162330.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="900" data-original-width="1600" height="360" src="https://2.bp.blogspot.com/-L5rcLw9ehTA/WTAxb4Gy-6I/AAAAAAAAL6k/0c5o2lPhi8U-ZKXtlT8P3fLgepTYDdAYgCLcB/s640/20170510_162330.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-IUwmfGM2GpE/WTAxakCm7ZI/AAAAAAAAL6g/YrxDW9RridERrkiAQ8gLWoMIEi35ZOIWQCLcB/s1600/20170510_162704.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="900" data-original-width="1600" height="360" src="https://1.bp.blogspot.com/-IUwmfGM2GpE/WTAxakCm7ZI/AAAAAAAAL6g/YrxDW9RridERrkiAQ8gLWoMIEi35ZOIWQCLcB/s640/20170510_162704.jpg" width="640" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-URWXLi5fmm0/WTAy_wqfzFI/AAAAAAAAL7M/80Ol3WXDd8cC0p-0WI_HCCxwZYKcXM6-QCLcB/s1600/IMG_20170510_185911_189%255B1%255D.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="1600" height="640" src="https://4.bp.blogspot.com/-URWXLi5fmm0/WTAy_wqfzFI/AAAAAAAAL7M/80Ol3WXDd8cC0p-0WI_HCCxwZYKcXM6-QCLcB/s640/IMG_20170510_185911_189%255B1%255D.jpg" width="640" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: left;">
इथुन तृप्त मनाने निघालो तेव्हा ५ वाजले होते. लगेच सुर्यराव पश्चिमेला गुडुप होणार होते . वाटेत कुठेतरी हा सुर्यास्त टिपला आणि पोटपुजा करुन गुडुप झालो अंधारात.</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: left;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: left;">
क्रमशः</div>
<br /></div>
</div>
Smita Aiyahttp://www.blogger.com/profile/08282994198892566215noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3045995199595703471.post-68405207370799998862017-05-29T23:13:00.001+05:302017-06-02T16:58:52.077+05:30अंदमान : मोअर दॅन अ होम अवे फ्रोम होम भाग १<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="privatemsg-message-body">
अंदमान आणि निकोबार द्वीपसमूह!! बंगालच्या उपसागरात असणारी
भारताची पाचूची बेटं!! निळाशार समुद्र, गर्द वृक्षराजी , अफाट सागरी
संपत्ती आणि निसर्ग हेच डोळ्यांसमोर येतं. याच्या जोडीने सेल्युलर जेल आणि
सावरकरांमुळेही आपण या बेटांशी जोडलो गेलो असतो. मलाही सावरकर आणि इतर
राजबंदी , त्यांना झालेली काळ्या पाण्याची शिक्षा या सगळ्यामुळे अंदमान ची
पहिली ओळख झाली होती. आणि तेव्हापासुनच या जागेला भेट द्यायची इच्छा होती.
तो योग या महिन्यात आला.<br />
<br />
अंदमान आणि निकोबार द्वीपसमूहाबद्दल जालावर अनेकांनी लिहिलय. या बेटांची
भौगोलिक आणि ऐतिहासिक माहिती आपल्याला जालावर मिळेलच , मी मात्र माझ्या
नजरेतुन अनुभवलेला आणि भावलेला अंदमान तुम्हाला दाखवणार आहे. आम्ही शक्यतो
टुर कंपनीसोबत फिरणं टाळतो त्यामुळे कसं आपल्याला वाट्टेल तेव्हा वाट्टेल
तस फिरता येतं. म्हणून या प्रवासाला लागते ती पुर्वतयारी तशी ६ महिने आधी
सुरु झाली होती. डिसेंबर मधे आम्ही आमच्या सुट्ट्यांचा अंदाज घेऊन तिकिटं
बुक केली आणि अंदमान बेटांचा अभ्यास सुरु केला. काय करावं, काय करु नये हे
वाचलं. आणि आम्ही साधारण कसे आणि किती फिरणार हे ठरवलं.<br />
<br />
( www.andamans.gov.in आणि अजून एक nic ची साईट
आहे त्यावर अभ्यास केला. शिवाय inter island प्रवासाची माहिती घेण्यासाठी <a href="http://www.and.nic.in/">www.and.nic.in</a> ही साईट. खूप छान दिलय त्यांनी डिट्टेलवार. त्याशिवाय मी जेव्हा पोर्ट ब्लेअर
मधल्या टुरिजम डिपार्टमेंट मधे गेले होते तेव्हाही न कंटाळता सगळी माहिती
दिली आणि शंका दूर केल्या होत्या माझ्या.<br />
<br />
पहिल्या दिवशी रात्री जेवल्यावर आम्ही एक
फेरफटका मारायला गेलो होतो शहरात. तर तेव्हा तिथलं सचिवालय, वेगवेगळ्या
खात्यांची offices रात्रीचीही सुरु होती. पर्यटन खात्याच्या office मधे
गेले तर एका दादांनी खूप मस्त माहिती दिली. अंदमान ट्रंक रोड वर एका लिमिट
पर्यंतच दुचाकी नेता येते, पुढे ट्रायबल एरियामधे compulsory चार चाकी.
त्या शिवाय ट्रायबल एरियातले किंवा ट्रायबल्स चे फोटो नाही घेता येत.
त्यांना खाऊ पिऊ नाही देता येत. ते काम पोलीस करतात. हे अन बरेच काही. तिथे
offices ६ वाजता उघडतात. ३ साडे तीन ला बंद होतात. आणि शिफ्ट्स मधे २४
तास सुरु असतात. फक्त सह्या वगैरे office hours मधे. इतर मदत सतत सुरु
असते.)<br />
<br />
<br />
<br />
<div class="privatemsg-message-body">
आता फक्त शरीर तिथे पोचायचं राहिलं होतं. मन तर कधीचच पोचलं होतं.
शेवटी हो ना करता ९ मे उजाडला. आणि सकाळी ७.२० च्या विमानाने आम्ही
चेन्नै ला निघालो. पोर्ट ब्लेअर साठी आमचं विमान १०.४० ला होतं. तेवढ्यात
जे काही कस काय अन चेपु खेळुन घ्यायचय तेवढं घेतलं. कारण तिकडे फक्त
बीएसेनेल , ऐर्टेल अन वोडाफोन हे तीनच सर्विस प्रोवाईडर आहेत. आणि २जी
स्पीड बडी मुश्किल से मिलती है अस होटेलवाल्याकडुन कळलं होत. ठरलेल्या वेळी आमचं विमान निघालं वीर सावईकर आंतरराष्ट्रीय
विमानतळाकडे निघालं. दिडेक तासाने काही पाचूची बेटं दिसु लागली. विमानातुन
जमतील तसे फोटो घेतलेत.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-TzzMXY6A6JQ/WSxYumvDiII/AAAAAAAALtU/APPNSavdCmEslhu0N4Me4NFRmwx0Y7VvQCLcB/s1600/20170509_123054.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="900" data-original-width="1600" height="360" src="https://3.bp.blogspot.com/-TzzMXY6A6JQ/WSxYumvDiII/AAAAAAAALtU/APPNSavdCmEslhu0N4Me4NFRmwx0Y7VvQCLcB/s640/20170509_123054.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-MMnM4HRwiaU/WSxYx_ya8KI/AAAAAAAALtY/KngYhj1EccUHEeUc5HlCZPSKQ62IwY80QCLcB/s1600/20170509_123100.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="900" data-original-width="1600" height="360" src="https://4.bp.blogspot.com/-MMnM4HRwiaU/WSxYx_ya8KI/AAAAAAAALtY/KngYhj1EccUHEeUc5HlCZPSKQ62IwY80QCLcB/s640/20170509_123100.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
विमानतळ जवळ आल्यावर क्यामेरे बंद केले. आमच्या गोव्यासारखाच हासुद्धा
डिफेन्स एअर्पोर्ट आहे. सामान घेण्याचे सोपस्कार केल्यावर अंदमानच्या
पर्यटन विभागाचा हेल्पडेस्क वर प्रिपेड टॅक्सी , बाईक रेंटल वगैरे ची चौकशी
केली आणि विमानतळाबाहेर जाऊन टॅक्सी करुन गेलो. इथेच अंदमानी लोकांच्या
नियमप्रियतेचा पहिला अंदाज आला. पठ्ठ्याने प्रिपेड टॅक्सी च्या दरापेक्षा
एक रुपया अधिक घेतला नाही. तेवढ्या अंतरासाठी आमच्या गोव्यात ५०० रुपडे सहज
घेतले असते इथल्या टॅक्सीवाल्यांनी.<br />
<br />
<div class="privatemsg-message-body">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-FPvbAKIQakM/WSxc4QQFx4I/AAAAAAAALuA/zw-v1MKS-YwABlODWiVVLQXyaclI-sWGgCLcB/s1600/DSC_0841.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://1.bp.blogspot.com/-FPvbAKIQakM/WSxc4QQFx4I/AAAAAAAALuA/zw-v1MKS-YwABlODWiVVLQXyaclI-sWGgCLcB/s640/DSC_0841.JPG" style="cursor: move;" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjfISbNbqL5KRQhKmz2HLIxPS3pJ067tk7JV1EPVIl-ijmHPec975BsFyq6XJ4saQ5BR7qmE1cUNuIwbA0S5tWUkmydxJ87_TN6DE4WZqPa-dgJm4unmdnvXxFJoO4-7dkl0AxihbSM1I4/s1600/DSC_0840.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjfISbNbqL5KRQhKmz2HLIxPS3pJ067tk7JV1EPVIl-ijmHPec975BsFyq6XJ4saQ5BR7qmE1cUNuIwbA0S5tWUkmydxJ87_TN6DE4WZqPa-dgJm4unmdnvXxFJoO4-7dkl0AxihbSM1I4/s640/DSC_0840.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
फ्रेश होऊन सरळ सेल्युलर जेल बघायला गेलो. सगळी जेल फिरुन बघताना
अंगावर शहारे येत होते. कश्या परिस्थितीत ह्या लोकांनी इथे दिवस काढले
असतील आपण कल्पनाही करु शकत नाही. खूप मराठी माणसं भेटली तिथे.
सावरकरांच्या कोठडीत सगळे पायताणं काढुन गेलो. देवळाइतकीच पवित्र जागा होती
ती. बसलो थोडा वेळ. जयोस्तुते चं सामुहिक गायन झालं आणि मग उर्वरीत भाग
बघितला.<br />
<br />
<br />
सावरकरांच्या कोठडीत मी<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjUKkqBVhrrNXXkQHwrOsB0oCMJ-g10UVCEYHQnWoipDaVdNBAU-8Vu4H2gVoFJbWYQBotHvte3q3CUe0BRcOpjFz9biAhO5NViAdrtWQHmM2kJFd0oP5rRJWx2mPYMB4EWpLhCVELw1B8/s1600/DSC_0800.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjUKkqBVhrrNXXkQHwrOsB0oCMJ-g10UVCEYHQnWoipDaVdNBAU-8Vu4H2gVoFJbWYQBotHvte3q3CUe0BRcOpjFz9biAhO5NViAdrtWQHmM2kJFd0oP5rRJWx2mPYMB4EWpLhCVELw1B8/s640/DSC_0800.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg50o2JYmSvxsW1vSryM2uj_y2Xp5NIbN1GYYlkK2ZTaAXfu41TRCLktVcNILRBH6H705BsBjAHDFjgs6S6sABjY3M_0MmMewFpbdffzP_ObdOZUqkqdsBOyAp90N_SNStd3G7HljiqCqQ/s1600/DSC_0798.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg50o2JYmSvxsW1vSryM2uj_y2Xp5NIbN1GYYlkK2ZTaAXfu41TRCLktVcNILRBH6H705BsBjAHDFjgs6S6sABjY3M_0MmMewFpbdffzP_ObdOZUqkqdsBOyAp90N_SNStd3G7HljiqCqQ/s640/DSC_0798.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-tbQQiY6CKms/WSxbfwTft4I/AAAAAAAALt4/2XhdEnZzM04dH8hkJ0D9zORfHpYYBx6ewCEw/s1600/DSC_0797.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://3.bp.blogspot.com/-tbQQiY6CKms/WSxbfwTft4I/AAAAAAAALt4/2XhdEnZzM04dH8hkJ0D9zORfHpYYBx6ewCEw/s640/DSC_0797.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg21H0SMOhBwnretYpSutBX_CEHOTsP5wy6b5gVesLX4-lTHBtkEhqRDTuxAYCb5xttnAAmt-GNLooeGQFV32O5lxuDF-z9TZTKcpaBtkNUG5NnmC64x1tj_gBkrbtx1_cEco6eZ9RJOmc/s1600/DSC_0795.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg21H0SMOhBwnretYpSutBX_CEHOTsP5wy6b5gVesLX4-lTHBtkEhqRDTuxAYCb5xttnAAmt-GNLooeGQFV32O5lxuDF-z9TZTKcpaBtkNUG5NnmC64x1tj_gBkrbtx1_cEco6eZ9RJOmc/s640/DSC_0795.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-1TqeDu1LmQw/WSxbaQXRF4I/AAAAAAAALt4/EU6NwHKH2AU77m89gc35BCOimOql39WLACEw/s1600/DSC_0793.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://1.bp.blogspot.com/-1TqeDu1LmQw/WSxbaQXRF4I/AAAAAAAALt4/EU6NwHKH2AU77m89gc35BCOimOql39WLACEw/s640/DSC_0793.JPG" width="640" /></a></div>
सेल्युलर जेल च मुळ स्वरुप सात आरे असलेल्या स्टार फिश सारखं होतं.
त्यातले तीनच आरे उभे आहेत. एका आर्याच्या जागी सरकारी इस्पितळ उभं आहे.
मधल्या मनोर्याच्या खांबांवर तिथे असलेल्या सगळ्या कैद्यांची नावं आहेत. या इमारतींची रचना अशी होती की एका इमारतीतल्या कैद्यांना समोरचे कैदी दिसू
नयेत. फोटोत व्हरांड्यासमोर समोरच्या खिडक्या दिसतायेत. त्या खिडक्यांनाही
उतरती छपरे. आणि खोलीत त्याही उंचावर. म्हणजे फक्त उजेड आणि हवा थोडीफार
येणार. काळ्या पाण्याची शिक्षा... आणि या इमारती कैद्यांकडूनच बांधून
घेतल्या होत्या. <br />
<br />
<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-ChaZ8ltWwX0/WS05yqvPcuI/AAAAAAAALug/Cq4XKS7JAXonmqhS7wB7FzV0bIJ_a8phACLcB/s1600/DSC_0763.JPG" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://1.bp.blogspot.com/-ChaZ8ltWwX0/WS05yqvPcuI/AAAAAAAALug/Cq4XKS7JAXonmqhS7wB7FzV0bIJ_a8phACLcB/s640/DSC_0763.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
</div>
<div class="privatemsg-message-body">
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-v095VZ3NZ0A/WTFHOpzqX-I/AAAAAAAAL8Q/HfuqyFTos147Z4gIFxr_J0zUBa86BjN8wCLcB/s1600/DSC_0840.JPG" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"></a><a href="https://4.bp.blogspot.com/-v3ZqT1ioP_4/WTFF0ceKcOI/AAAAAAAAL7s/zPb0iThoa1ElYC1lq8UKVxkvMqQHsoxbgCLcB/s1600/DSC_0830.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://4.bp.blogspot.com/-v3ZqT1ioP_4/WTFF0ceKcOI/AAAAAAAAL7s/zPb0iThoa1ElYC1lq8UKVxkvMqQHsoxbgCLcB/s640/DSC_0830.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-c7Jh5FMxwfE/WTFF1Z96KxI/AAAAAAAAL7w/GDMZ9cFBkLoDB2E6atTEM2O9Qt8P_ZCkwCLcB/s1600/DSC_0831.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://4.bp.blogspot.com/-c7Jh5FMxwfE/WTFF1Z96KxI/AAAAAAAAL7w/GDMZ9cFBkLoDB2E6atTEM2O9Qt8P_ZCkwCLcB/s640/DSC_0831.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
कैद्यांचे फाशीपुर्व अंतिम विधी करण्याचे स्थान<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-dEq1flc121s/WTFGR8HJErI/AAAAAAAAL78/RVCVF_BPjVIj5jSa3xxP4G8V-PqmWLusACLcB/s1600/DSC_0835.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://3.bp.blogspot.com/-dEq1flc121s/WTFGR8HJErI/AAAAAAAAL78/RVCVF_BPjVIj5jSa3xxP4G8V-PqmWLusACLcB/s640/DSC_0835.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
कैद्यांना सतत दिसेल असे फाशीघर<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-UIGG57UOpAs/WTFGfJhvPHI/AAAAAAAAL8A/COwBXJr7Tx4h5K69xZPR9HoMoYOXQZQKwCLcB/s1600/DSC_0836.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://4.bp.blogspot.com/-UIGG57UOpAs/WTFGfJhvPHI/AAAAAAAAL8A/COwBXJr7Tx4h5K69xZPR9HoMoYOXQZQKwCLcB/s640/DSC_0836.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-XlXEv3AltMY/WTFGrFb2WCI/AAAAAAAAL8E/g-FRUQE4ufQLk-6BRyB4GXm3mqWyK660wCLcB/s1600/DSC_0837.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://2.bp.blogspot.com/-XlXEv3AltMY/WTFGrFb2WCI/AAAAAAAAL8E/g-FRUQE4ufQLk-6BRyB4GXm3mqWyK660wCLcB/s640/DSC_0837.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj7xZNcxtQ5CXoWi1ary7nY32HaOUTOnzY7wEg-tIrvaf2UcqCsIXczE9ohA9PpTL4BZmQ8_m7oATRp0mIvlwhaXNIqX7ghaEUhxhKHdzk67Jwl9NXp0j7I7n7YMxtmxTdH-CHbDK5mOms/s1600/DSC_0838.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj7xZNcxtQ5CXoWi1ary7nY32HaOUTOnzY7wEg-tIrvaf2UcqCsIXczE9ohA9PpTL4BZmQ8_m7oATRp0mIvlwhaXNIqX7ghaEUhxhKHdzk67Jwl9NXp0j7I7n7YMxtmxTdH-CHbDK5mOms/s640/DSC_0838.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-Jq746ZZRdV8/WTFHCZ03P3I/AAAAAAAAL8M/rWPZ2UmtrZgBhB95E2fZ8rDP8QMEgYI0gCLcB/s1600/DSC_0839.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://4.bp.blogspot.com/-Jq746ZZRdV8/WTFHCZ03P3I/AAAAAAAAL8M/rWPZ2UmtrZgBhB95E2fZ8rDP8QMEgYI0gCLcB/s640/DSC_0839.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
कोठडीचे दरवाजे गडगंज आडण्यांनी(कड्यांनी) बंद असत. हे तिथे अजूनही पाहता
येतात. त्यातही तात्याराव जास्त डेंजर कैदी , म्हणून त्यांना सगळ्यात
शेवटची, कोपर्यातली कोठडी दिली होती. जिथे एका भक्कम दरवाज्यातुन आत
गेल्यावर अजून एक दरवाजा लागायचा आणि मग आत तात्याराव. कोलू आणि काथ्याचा
ठराविक कोटा पूर्ण झाला नाही तर जेवण देण्यात येत नसे. हात सोलवटून जात,
रक्तं येत पण काथ्या कुटलाच पाहिजे. थोड्या जुन्या आणि त्यातल्या त्यात
मवाळ कैद्यांना लाकूड्तोडीसाठी नेत. या कैद्यांवर आदिवासी लोकांचे हल्ले
होत, तसे ते आताही होतात म्हणा. अंदमानी लाकूड अत्यंत टिकाऊ असतं. खार्या
पाण्यानेसुद्धा त्याला अपाय होत नाही.<br />
<br />
<br />
लाईट अँड साउंड शो अक्षरशः शहारे आणतो अंगावर. तिथल्या अंगणात जिथे
कैद्यांना कोलूवर चढवायचे, काथ्या कुटायला लावायचे, तेल घाण्याला जुंपायचे,
लाकूड कामाला लावायचे , छळाचे इतर प्रकार प्रत्यक्ष बघितल्यासारखं वाटलं.
सावरकरांचं पुस्तक आधीच वाचून गेल्याने अजून जास्त फरक पडला. बाबाराव
सावरकर आणि तात्याराव सावरकर वेगवेगळ्या आर्यांमधे होते. त्यांची
प्रत्यक्ष भेटही खूप सायासांनी तब्बल दोन वर्षांनी झाली.
<br />
<br />
जेल च्या आवारात एक पिंपळाच झाड आहे. त्याला बेरीबाबा का पेड म्हणतात.
तिथला त्याकाळचा जेलर बेरी ह्याच ते "निवाड्याचं" स्थान होतं. इथुनच तो
गोड शब्दात कैद्यांचे निवाडे करत असे. सध्याच्या जेलमधे एक प्रदर्शन आहे
त्यात इत्थंभूत माहिती फोटोंसकट आहे. गाईड हवा असल्यास जेलच्या ऑफिसमधे
नाममात्र शुल्क भरुन मिळवता येतो. या प्रदर्शनातले काही फोटोज द्यायचा
प्रयत्न करते.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-P2mfhUlqbzs/WS-bva__Z_I/AAAAAAAALx4/3l9h8vvQYPAqOgG2YHxLR8Isy8hnvFcaQCLcB/s1600/DSC_0747.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="1068" height="640" src="https://2.bp.blogspot.com/-P2mfhUlqbzs/WS-bva__Z_I/AAAAAAAALx4/3l9h8vvQYPAqOgG2YHxLR8Isy8hnvFcaQCLcB/s640/DSC_0747.JPG" width="426" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-ZlUa7nivmdg/WS-b3tRHcbI/AAAAAAAALyA/r-RwQQbttis34Y4a3TGpKYOtD67zuGW4gCLcB/s1600/DSC_0748.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="1068" height="640" src="https://4.bp.blogspot.com/-ZlUa7nivmdg/WS-b3tRHcbI/AAAAAAAALyA/r-RwQQbttis34Y4a3TGpKYOtD67zuGW4gCLcB/s640/DSC_0748.JPG" width="426" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-5wXNgBPO_is/WS-byxrRjXI/AAAAAAAALx8/XfRYw_LhxC0yIOP_OKJmVobax33eF5J4ACLcB/s1600/DSC_0749.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="1068" height="640" src="https://2.bp.blogspot.com/-5wXNgBPO_is/WS-byxrRjXI/AAAAAAAALx8/XfRYw_LhxC0yIOP_OKJmVobax33eF5J4ACLcB/s640/DSC_0749.JPG" width="426" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-TjACrG4Pz0Q/WS-cIxoGgfI/AAAAAAAALyE/GFXmDL5-2Uwg8GwEqsRWIJ1aXyrb2akMQCLcB/s1600/DSC_0750.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="1068" height="640" src="https://2.bp.blogspot.com/-TjACrG4Pz0Q/WS-cIxoGgfI/AAAAAAAALyE/GFXmDL5-2Uwg8GwEqsRWIJ1aXyrb2akMQCLcB/s640/DSC_0750.JPG" width="426" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-RFiShSpjZog/WS-cL2wAl2I/AAAAAAAALyI/CiWgTWY_6UQHaO5-e1IrQWYqzW49wqf9gCLcB/s1600/DSC_0751.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="1068" height="640" src="https://3.bp.blogspot.com/-RFiShSpjZog/WS-cL2wAl2I/AAAAAAAALyI/CiWgTWY_6UQHaO5-e1IrQWYqzW49wqf9gCLcB/s640/DSC_0751.JPG" width="426" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-q4u3V5vtMqY/WS-cWCay1pI/AAAAAAAALyM/a9vBU529T3I2gUCFfqzOwVeBG5hC4c9zwCLcB/s1600/DSC_0752.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="1068" height="640" src="https://1.bp.blogspot.com/-q4u3V5vtMqY/WS-cWCay1pI/AAAAAAAALyM/a9vBU529T3I2gUCFfqzOwVeBG5hC4c9zwCLcB/s640/DSC_0752.JPG" width="426" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-kkLSKnpE7FQ/WS-cfG47pgI/AAAAAAAALyQ/62cgMS8_utU4efhbAHLxWtoJ-c5dT5J0ACLcB/s1600/DSC_0753.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="1068" height="640" src="https://4.bp.blogspot.com/-kkLSKnpE7FQ/WS-cfG47pgI/AAAAAAAALyQ/62cgMS8_utU4efhbAHLxWtoJ-c5dT5J0ACLcB/s640/DSC_0753.JPG" width="426" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-dRTNZ9lYaRs/WS-csJtbgTI/AAAAAAAALyU/MZXPh6njBpQJPe_RPK_G2roLkoG0iyO8ACLcB/s1600/DSC_0754.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="1068" height="640" src="https://4.bp.blogspot.com/-dRTNZ9lYaRs/WS-csJtbgTI/AAAAAAAALyU/MZXPh6njBpQJPe_RPK_G2roLkoG0iyO8ACLcB/s640/DSC_0754.JPG" width="426" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-D0XKbRyWUyM/WS-czdIeaqI/AAAAAAAALyY/dpQOxtA3ocYdgrSFNJxcnmb-oTYvKx8xQCLcB/s1600/DSC_0755.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="1068" height="640" src="https://4.bp.blogspot.com/-D0XKbRyWUyM/WS-czdIeaqI/AAAAAAAALyY/dpQOxtA3ocYdgrSFNJxcnmb-oTYvKx8xQCLcB/s640/DSC_0755.JPG" width="426" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhA6RrtmIv6h2PGpaUOGYiFlwGxKvDBsc8lQQBkR3GlyBWYetttagc590XubOcheWlPZJ622Bap8lAUp7Kr4FBbCA5ysxVlpxkP8VNy7__Ks886Af5ORcVCXZWGVwKti00UesRpkekueEA/s1600/DSC_0756.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="1068" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhA6RrtmIv6h2PGpaUOGYiFlwGxKvDBsc8lQQBkR3GlyBWYetttagc590XubOcheWlPZJ622Bap8lAUp7Kr4FBbCA5ysxVlpxkP8VNy7__Ks886Af5ORcVCXZWGVwKti00UesRpkekueEA/s640/DSC_0756.JPG" width="426" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-MyhYvWBG_Ac/WS-dH1VKD-I/AAAAAAAALyg/CSZaNFJKd2MgUoJgAGkJcCDaxc88KNNZwCLcB/s1600/DSC_0757.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="1068" height="640" src="https://4.bp.blogspot.com/-MyhYvWBG_Ac/WS-dH1VKD-I/AAAAAAAALyg/CSZaNFJKd2MgUoJgAGkJcCDaxc88KNNZwCLcB/s640/DSC_0757.JPG" width="426" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-rrSz29pkPNA/WS-dTIOXdUI/AAAAAAAALyk/M7S9viNED5kPi294TBiBdrgVgHGzTuARgCLcB/s1600/DSC_0758.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="1068" height="640" src="https://4.bp.blogspot.com/-rrSz29pkPNA/WS-dTIOXdUI/AAAAAAAALyk/M7S9viNED5kPi294TBiBdrgVgHGzTuARgCLcB/s640/DSC_0758.JPG" width="426" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-Dck7R_UNox4/WS-daD0iWII/AAAAAAAALyo/YQaGL5_-7CQ7_Mq2ayE5RwsLjUnpqJC6wCLcB/s1600/DSC_0759.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="1068" height="640" src="https://3.bp.blogspot.com/-Dck7R_UNox4/WS-daD0iWII/AAAAAAAALyo/YQaGL5_-7CQ7_Mq2ayE5RwsLjUnpqJC6wCLcB/s640/DSC_0759.JPG" width="426" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-cgUcaQlGRBw/WS-dmh7PgzI/AAAAAAAALys/yMW2V5ZgBDsrNwHfWANXr9yE7HGePq9wgCLcB/s1600/DSC_0765.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="1068" height="640" src="https://2.bp.blogspot.com/-cgUcaQlGRBw/WS-dmh7PgzI/AAAAAAAALys/yMW2V5ZgBDsrNwHfWANXr9yE7HGePq9wgCLcB/s640/DSC_0765.JPG" width="426" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-Ni7bIzeVCM0/WS-dvBInjgI/AAAAAAAALyw/J5BiZzYRnxc9YIXqLuWz-JOJhR5hIB-jQCLcB/s1600/DSC_0772.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="1068" height="640" src="https://2.bp.blogspot.com/-Ni7bIzeVCM0/WS-dvBInjgI/AAAAAAAALyw/J5BiZzYRnxc9YIXqLuWz-JOJhR5hIB-jQCLcB/s640/DSC_0772.JPG" width="426" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-PB2GYqpmMgg/WS-d1t7GI5I/AAAAAAAALy0/7hnIdHiDaMgKQPRGC18jMTAff7kAALkWwCLcB/s1600/DSC_0773.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="1068" height="640" src="https://4.bp.blogspot.com/-PB2GYqpmMgg/WS-d1t7GI5I/AAAAAAAALy0/7hnIdHiDaMgKQPRGC18jMTAff7kAALkWwCLcB/s640/DSC_0773.JPG" width="426" /></a></div>
<br />
<br />
अंदमानमधे तसे सहा महिने खूप जास्त पावसाचे आणि उरलेले सहा महिने कमी
पावसाचे असतात, त्यामुळे तिथे डांस , चिलटं इ. त्रासदायक मंडळीही भरपूर
होती/आहेत तर हासुद्धा एक खूप त्रासाचा प्रकार असे कैद्यांसाठी. एस्पेशली
ज्यांना जंगलात लाकूडतोडीसाठी नेले जायचे त्यांच्यासाठी. आणि लाकूडतोड
कितीही पाऊस असो ठरलेला कोटा झाल्याशिवाय परत येणए नसायचेच. अंदमान मधली
जंगलं ट्रोपिकल डेसिड्युअस / एवरग्रीन फॉरेस्ट्स मधे मोडतात. ही अजस्त्र
खोडं असतात. हयाचाही एक नमुना टाकेन नंतर. <br />
<br />
<br />
हे सेल्युलर जेलच्या वरच्या गच्चीवरुन दिसणारे पोर्ट ब्लेअर.<br />
<br />
1. ross island <br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiahUIxcQQlL8dWDTtO71_CGX3v1GQoiAuF_nzrdLDF6p5uV-DpaQWQ_bxCChDYLeO8IFecilmmkG0U0Y7eMFElPdmdR2xeFVdZdt8HScMb3vInaUXjCSRONWYr-6k8OUbmJSB1zgW9x18/s1600/DSC_0813.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiahUIxcQQlL8dWDTtO71_CGX3v1GQoiAuF_nzrdLDF6p5uV-DpaQWQ_bxCChDYLeO8IFecilmmkG0U0Y7eMFElPdmdR2xeFVdZdt8HScMb3vInaUXjCSRONWYr-6k8OUbmJSB1zgW9x18/s640/DSC_0813.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
2. jelavarachee gachch i<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-YCnlOjyVZh4/WS07F_pr5fI/AAAAAAAALus/MjKXhDOZUSgDkzd9gat3d91lObvxVsZKwCLcB/s1600/DSC_0814.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://4.bp.blogspot.com/-YCnlOjyVZh4/WS07F_pr5fI/AAAAAAAALus/MjKXhDOZUSgDkzd9gat3d91lObvxVsZKwCLcB/s640/DSC_0814.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
north bay island<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-pxFSJ0HCB30/WS07cSoQwrI/AAAAAAAALu4/pbnrbWZYkXkIbO02adY3iHxPrxIopaXigCLcB/s1600/DSC_0818.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://3.bp.blogspot.com/-pxFSJ0HCB30/WS07cSoQwrI/AAAAAAAALu4/pbnrbWZYkXkIbO02adY3iHxPrxIopaXigCLcB/s640/DSC_0818.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
govt hospital <br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-3TtO2UeyFn4/WS07p5glQCI/AAAAAAAALu8/4ztSXIPW04IHXidojCp-9POW1Iplkz6qACLcB/s1600/DSC_0820.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://4.bp.blogspot.com/-3TtO2UeyFn4/WS07p5glQCI/AAAAAAAALu8/4ztSXIPW04IHXidojCp-9POW1Iplkz6qACLcB/s640/DSC_0820.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-ef8Bklccyhs/WS07xRb7YbI/AAAAAAAALvA/z0JiW57Jlz8F3LxlnWPEAJMdXipSzjxEwCLcB/s1600/DSC_0825.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1068" data-original-width="1600" height="426" src="https://3.bp.blogspot.com/-ef8Bklccyhs/WS07xRb7YbI/AAAAAAAALvA/z0JiW57Jlz8F3LxlnWPEAJMdXipSzjxEwCLcB/s640/DSC_0825.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="privatemsg-message-body">
<br />
<br />
क्रमशः</div>
</div>
</div>
Smita Aiyahttp://www.blogger.com/profile/08282994198892566215noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3045995199595703471.post-46597412761974372812016-08-05T14:29:00.000+05:302016-08-05T14:35:42.639+05:30रामेश्वरम - धनुषकोडी - भाग 3 (अंतिम)<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: left;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-qq9AdWfuEuQ/V3nzUAhwWbI/AAAAAAAAK0s/_BXZ_16VPPIm2pLexmw152N0Jldz0dfhQCCo/s800/DSC_0238.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><br /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: left;">
</div>
<div style="text-align: left;">
भल्या पहाटे ५.०० वाजता खिडकीतुन येणार्या सुर्यदेवाच्या किरणांनी आम्हाला उठवले. पण प्रवासाने शरीरं आंबलेली असल्याने ५ मिनिटं अजुन झोपु म्हणताना ५.३० चा प्लान बी गजर झालाच. मग आन्हिकं आटोपुन गुजराती नाश्ता केला. इकडे तिकडे चौकशी केली आणि धनुष्कोडी ला जायचे ठरवले. तीन नंबर ची बस रामेश्वराच्या मंदिरालगतच थांबा घेते असे कळले. तिथे जाईस्तोवर ३ तीन नंबरच्या बसेस ओवरफ्लो होउन गेल्या होत्या. </div>
<div style="text-align: left;">
<br /></div>
<div style="text-align: left;">
बराच वेळ वाट बघत असता एक रिक्षावाला आम्हाला फिरवायला आला. त्याला म्हटले धनुष्कोडीला टोकावर जायचे आहे तर तिथपर्यंत पोचवायला तयारही झाला . म्हंटले बरे झाले बस ला थांबायला नको आता. दोनेक किमी गेलो तोच माशी शिंकली रिक्षावाला मधेच म्हणे मी धनुष्कोडीला जाणार नाही. रामेश्वरम फिरवतो तुम्हाला. त्याच्याकडे छोटासा वाद घातल्यावर त्याला म्हंटले तु इथेच उतरव बाबा आम्हाला. आमचं आम्ही बघतो काय ते. उतरलो तर खरं आजुबाजुला एक रिक्षा, कॅब एवढच काय बस थांबा पण दिसत नव्हता. एकाध दुकानं होती तिथे चौकशी करायला गेलो तर भाषेचा अडसर. माझी तमिळ पण जेमतेमच. अश्या प्रकारे दिवसाची सुरवात " नल्ला रोंबा" झाल्याने धनुष्कोडीला आज पोचेन का वेळेत ह्याची खात्री वाटत नव्हती. </div>
<div style="text-align: left;">
<br /></div>
<div style="text-align: left;">
मग अजुन एक रिक्षावाला आला मदतीला म्हणाला ३ नं बस पकडवुन देतो. आणि त्याने खरच एक बस पकडवुन दिली. </div>
<div style="text-align: left;">
<br /></div>
<div style="text-align: left;">
धनुष्कोडी रामेश्वरम पासुन २२ कि.मी दूर आहे. इथवर जाणार्या रस्त्यात टिपीकल रामेश्वरम - धनुष्कोडीच्या च्या खूप छान "गावच्या गोष्टी" पाहता आणि ऐकताही आल्या. टीपकल झावळ्यांनी शाकारलेली घरं, तिथल गावपण, शाळा, वाटेत अभयारण्यामुळे लागणारं जंगल आ,पक्षी आणि समुद्राची अथांग निळाई सगळंच सुंदर आहे. हे पहात जाताना २० किमी कधी संपले समजले सुद्धा नाही.</div>
<div style="text-align: left;">
<br /></div>
<div style="text-align: left;">
धनुष्कोडीला बस एका चेक पोस्ट पाशी थांबते. तिथुन पुढे फोर व्हील ड्राईव टेंपो मधुन पुढे जाउ शकता कारण वाळुतुन पुढचा प्रवास असतो. ह्या टेंपोंचे मालक पीक-सीजन ला कितीही भाडं आकारतात आणि ठराविक पॉईंट्स फिरवतात. अगदी टोकापर्यंत जाण्यासाठी किती मिनतवार्या केल्या , तो मागेल तेव्हढे पैसे देउ केले तरी टेंपोवाला तयार होईना. पण आम्हाला तर जायचेच होते. मग बर्याच वेळाने एकजण कबूल झाला.</div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: left;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://1.bp.blogspot.com/-PVdyXQ9awg4/V1motOSV3lI/AAAAAAAAKkk/hbsd6ZrP-FQ6ur-JVfgyGGgJdR-ImManQCCo/s512/DSC_0100.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="640" src="https://1.bp.blogspot.com/-PVdyXQ9awg4/V1motOSV3lI/AAAAAAAAKkk/hbsd6ZrP-FQ6ur-JVfgyGGgJdR-ImManQCCo/s640/DSC_0100.jpg" width="425" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">चेकपॉईंटपासचा मनोरा. </td></tr>
</tbody></table>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-0QVG1dS4uP4/V3nzFKpS1bI/AAAAAAAAKz8/x6gcz_1HpTw2-YcsG-nX6kLQr0BY2boFACCo/s800/DSC_0103.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="426" src="https://1.bp.blogspot.com/-0QVG1dS4uP4/V3nzFKpS1bI/AAAAAAAAKz8/x6gcz_1HpTw2-YcsG-nX6kLQr0BY2boFACCo/s640/DSC_0103.jpg" width="640" /></a></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjeRZc4_ORqZf-i_MOlB6_adC1ezemqM02UXC9-h4JCpgMnamR-vYpD_DkW-NyOOoymhvxqzsHWxjh0pRQ5qCf-VAIAKlY_0ow1K_9CPJF7YBdUJxGUR5DG098n5pdjkPgM-00Pa6a5j4s/s800/DSC_0104.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjeRZc4_ORqZf-i_MOlB6_adC1ezemqM02UXC9-h4JCpgMnamR-vYpD_DkW-NyOOoymhvxqzsHWxjh0pRQ5qCf-VAIAKlY_0ow1K_9CPJF7YBdUJxGUR5DG098n5pdjkPgM-00Pa6a5j4s/s640/DSC_0104.jpg" width="640" /></a></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-5ogn8JSeND0/V3n0IJZzUfI/AAAAAAAAK48/hdYuCJlKL4sTjiyqc0y83gmugfOuEGIxwCCo/s800/DSC_0105.NEF" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="425" src="https://3.bp.blogspot.com/-5ogn8JSeND0/V3n0IJZzUfI/AAAAAAAAK48/hdYuCJlKL4sTjiyqc0y83gmugfOuEGIxwCCo/s640/DSC_0105.NEF" width="640" /></a></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
टेंपो पुर्ण भरल्यावर त्याने एका बीचवर नेलं खूप सुंदर आहेत इथले बीचेस. किनार्यालगत उथळ आणि थोडस पुढे खूप खोल. बरेच लोकं इथे आपल्या आप्तेष्टांच बाराव/ तेरावं/ श्राद्ध वगैरे वाढायला येतात. </div>
<div style="text-align: center;">
हे काही प्र.चि.</div>
<div style="text-align: center;">
</div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjvCk1GpDQmAGaK6iZ1HkSNd0Aty8w-oY8aQUgpXlPxpxCE6YNYbKrdsrLRrFekR53sm_3my3W4U_-h_tEg6y4FFk_wvzObsvPMHFSkRmjUUVmEQrFMglFg_egt1XhpI7tO9KbdttzBXQ8/s800/DSC_0117.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="425" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjvCk1GpDQmAGaK6iZ1HkSNd0Aty8w-oY8aQUgpXlPxpxCE6YNYbKrdsrLRrFekR53sm_3my3W4U_-h_tEg6y4FFk_wvzObsvPMHFSkRmjUUVmEQrFMglFg_egt1XhpI7tO9KbdttzBXQ8/s640/DSC_0117.JPG" width="640" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjvCk1GpDQmAGaK6iZ1HkSNd0Aty8w-oY8aQUgpXlPxpxCE6YNYbKrdsrLRrFekR53sm_3my3W4U_-h_tEg6y4FFk_wvzObsvPMHFSkRmjUUVmEQrFMglFg_egt1XhpI7tO9KbdttzBXQ8/s800/DSC_0117.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><br /></a></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: left;">
<br /></div>
<div style="text-align: left;">
<br /></div>
<div style="text-align: left;">
<br /></div>
<div style="text-align: left;">
तिथे थोडा क्लिकक्लिकाट करुन आम्ही टेंपोजवळ परतत असताना दुसर्या टेंपोवाल्याशी आमच्या ड्राईवरच बोलणं ऐकल, जितपत तमिळ समजत त्यावरुन तो आम्हाला गंडवण्याचा प्लान करत होता हे कळल. आता आमचं डोकं फिरलच. जाणार नाही तर आधी कबूलच नाही ना करायचं. आमचं डोकं सटकलं. तिकडून विचारणं झालं "तुला जायचय ना टोकापर्यंत? जायच का?" मीही होकार भरला आणि त्या टेंपोतुन उतरुन चालु पडलो. </div>
<div style="text-align: left;">
<br /></div>
<table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: left;"><tbody>
<tr align="left"><td style="text-align: center;"><a href="https://2.bp.blogspot.com/-rmhdR7jxCLs/V1muGIj5tkI/AAAAAAAAKlY/HSho5b-nY44JW4q1xinFdgb9tcsgNTgCACCo/s800/DSC_0115.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="426" src="https://2.bp.blogspot.com/-rmhdR7jxCLs/V1muGIj5tkI/AAAAAAAAKlY/HSho5b-nY44JW4q1xinFdgb9tcsgNTgCACCo/s640/DSC_0115.JPG" width="640" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">बीच वर विकायला ठेवलेलं </td></tr>
</tbody></table>
<div style="text-align: left;">
ह्या पुढे धनुष्कोडीला जाणार्यांसाठी शुभ वार्ता :धनुष्कोडी चेकपोस्ट ते भारतभूच्या शेवटच्या टोकापर्यंत रस्ता बांधणे सुरु आहे . मे महिन्यात आम्ही गेलो तेव्हा अर्ध काम झालय डिसेंबरपर्यंत ते पुर्णही होईल. टेंपोचालक-मालक आणि सरकार ह्यांच्यात वाटाघाटी/चर्चा होऊन मग तो खुला होईल कदाचित. तेव्हा कदाचित तुम्ही तिथे टू-व्हीलर वरुन पण ड्राईव एंजॉय करु शकाल. </div>
<div style="text-align: left;">
<br /></div>
<div style="text-align: left;">
मधे मधे मच्छीमारांच्या वस्त्या आहेत. झोपडीकणकणी एक सोलर पॅनल होतं. हे मला भारी आवडलं. </div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-uExGwArzIFE/V3nzJOMTtHI/AAAAAAAAKz8/kLb18abvzTIxJvKUTQX3eqPGvoPGKbDDgCCo/s800/DSC_0113.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="426" src="https://4.bp.blogspot.com/-uExGwArzIFE/V3nzJOMTtHI/AAAAAAAAKz8/kLb18abvzTIxJvKUTQX3eqPGvoPGKbDDgCCo/s640/DSC_0113.JPG" width="640" /></a></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-NrBZcDY51c4/V1mtZWeaTzI/AAAAAAAAKlQ/pTX5AhXCVqA9_B--K_c2bI0jR-rcIlLFgCCo/s800/DSC_0114.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="426" src="https://4.bp.blogspot.com/-NrBZcDY51c4/V1mtZWeaTzI/AAAAAAAAKlQ/pTX5AhXCVqA9_B--K_c2bI0jR-rcIlLFgCCo/s640/DSC_0114.JPG" width="640" /></a></div>
<div style="text-align: left;">
आता झालं काय १० वाजताच गोव्यात १२ वाजल्यासारखे वातावरण असल्याने मजाक मजाक में कॅप्स, दुपट्टे अश्या बर्याच गोष्टी हाटेलात राह्यिल्याच जाणवु लागल होतं. त्यात मी मॅडसारखं स्लीवलेस घातलं होतं. नाही म्हणायला, गॉग्स, ग्लुकोज, भरपूर पाणी आणि लिम्का अस काय्बाय घेतलं होतं . ते पीत पीत धनुष्कोडीचा निर्मनुष्य किनारा फिरत होतो. अंगाला अक्षरशः चटके बसले. धनुष्कोडीच टोक तिथुन आठ-दहा किमीवर होतं. जे कोण वाटेत भेटले(म्हणजे मच्छीमार दादा) त्यांनी वेळो वेळी फक्त २-३ किमी राहिलेत असे सांगुन आमचा हुरुप वाढवला म्हणुन त्यांचे आभार्स</div>
<div style="text-align: left;">
<br /></div>
<div style="text-align: left;">
पुढल्या रस्त्यात ठिकठिकाणी घेतलेले फोटो</div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-P8JlwIU7QWk/V1oY0Vv4WcI/AAAAAAAAKmo/KzliUN-jD1U8yLvWkPPG7Q1uQXDuuhUoQCCo/s800/DSC_0131.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="426" src="https://1.bp.blogspot.com/-P8JlwIU7QWk/V1oY0Vv4WcI/AAAAAAAAKmo/KzliUN-jD1U8yLvWkPPG7Q1uQXDuuhUoQCCo/s640/DSC_0131.JPG" width="640" /></a></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhs3Hjuz2HoTTrcrDXbbtojtp9ynO9gjA9mXjoR8S98Y5_7rvPt_B3TI_nTHuZHRrhgA6pLQG31exVM4Y7uF38el7jukRmDsPtsuIp80ru8_fAHd0TxosfxWKdraxukwRuR1gfZs0Alz6k/s800/DSC_0135.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhs3Hjuz2HoTTrcrDXbbtojtp9ynO9gjA9mXjoR8S98Y5_7rvPt_B3TI_nTHuZHRrhgA6pLQG31exVM4Y7uF38el7jukRmDsPtsuIp80ru8_fAHd0TxosfxWKdraxukwRuR1gfZs0Alz6k/s640/DSC_0135.JPG" width="640" /></a></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-ekXMhZiao7w/V3n0Q9yky1I/AAAAAAAAK5E/DtyK3JHgPsQANg5rQSMqhWsXG4MhUbOdgCCo/s800/DSC_0138.NEF" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="426" src="https://3.bp.blogspot.com/-ekXMhZiao7w/V3n0Q9yky1I/AAAAAAAAK5E/DtyK3JHgPsQANg5rQSMqhWsXG4MhUbOdgCCo/s640/DSC_0138.NEF" width="640" /></a></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
पुढे हे एक मच्छीमार दादा भेटले. आम्ही वेडे असल्यागत आम्हाला पाहत पुढे गेले.</div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-Kb0qNWUjcGk/V1of64a4b2I/AAAAAAAAKnU/9scV21L07IwYBBAQwGp7FuzyBQmO4QyFACCo/s800/DSC_0157.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="426" src="https://3.bp.blogspot.com/-Kb0qNWUjcGk/V1of64a4b2I/AAAAAAAAKnU/9scV21L07IwYBBAQwGp7FuzyBQmO4QyFACCo/s640/DSC_0157.JPG" width="640" /></a></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: left;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://4.bp.blogspot.com/-akCdfK3GB6o/V1oa6Kd08EI/AAAAAAAAKm0/_xxr7W-NQjkkaSa2YhnfeLglgKMC5nnFACCo/s800/DSC_0158.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="426" src="https://4.bp.blogspot.com/-akCdfK3GB6o/V1oa6Kd08EI/AAAAAAAAKm0/_xxr7W-NQjkkaSa2YhnfeLglgKMC5nnFACCo/s640/DSC_0158.JPG" width="640" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">कधीतरी मेलेलं भल मोठ कासव</td></tr>
</tbody></table>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-0Y0O3xN-XYQ/V3n0VdlAxwI/AAAAAAAAK5E/MkL7RleMx9EGl6U_iZPgCX7ne5WiLXgrgCCo/s800/DSC_0159.NEF" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="426" src="https://2.bp.blogspot.com/-0Y0O3xN-XYQ/V3n0VdlAxwI/AAAAAAAAK5E/MkL7RleMx9EGl6U_iZPgCX7ne5WiLXgrgCCo/s640/DSC_0159.NEF" width="640" /></a></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: left;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://4.bp.blogspot.com/-oOquOniWIQc/V3n0WBa31kI/AAAAAAAAK5E/N0lBgAQX9RwIGbJvlSj2A3ydX3whTVbVACCo/s800/DSC_0169.NEF" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="426" src="https://4.bp.blogspot.com/-oOquOniWIQc/V3n0WBa31kI/AAAAAAAAK5E/N0lBgAQX9RwIGbJvlSj2A3ydX3whTVbVACCo/s640/DSC_0169.NEF" width="640" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">शंखोबा</td></tr>
</tbody></table>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-Xn3ZG6ALxVo/V1od8VXn7eI/AAAAAAAAKnA/uZXQaRvZswMYpoT_6gn4EdR1OY5ttnnpACCo/s800/DSC_0179.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="426" src="https://4.bp.blogspot.com/-Xn3ZG6ALxVo/V1od8VXn7eI/AAAAAAAAKnA/uZXQaRvZswMYpoT_6gn4EdR1OY5ttnnpACCo/s640/DSC_0179.JPG" width="640" /></a></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgecxs_J3Iuzh-dJYPTInxjxn3AuvnezwdvGsaUiPkgOvoDeK-_6DCDrU6F3dUHAn05_KnHavq8f1IdxBNh1BSr5rmk0z4eCQjO90W_giavMIRxh9laQxKm4h0E7malDOJPWB72I57DNr4/s800/DSC_0180.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgecxs_J3Iuzh-dJYPTInxjxn3AuvnezwdvGsaUiPkgOvoDeK-_6DCDrU6F3dUHAn05_KnHavq8f1IdxBNh1BSr5rmk0z4eCQjO90W_giavMIRxh9laQxKm4h0E7malDOJPWB72I57DNr4/s640/DSC_0180.JPG" width="640" /></a></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-36MzAlmtkmk/V1onjl517DI/AAAAAAAAKn0/y-uhx70WsfURvcPu6ve74njaKAYcGdkbQCCo/s800/DSC_0182.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="426" src="https://2.bp.blogspot.com/-36MzAlmtkmk/V1onjl517DI/AAAAAAAAKn0/y-uhx70WsfURvcPu6ve74njaKAYcGdkbQCCo/s640/DSC_0182.JPG" width="640" /></a></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-PAOKKcQIr7k/V1pjCCUIrPI/AAAAAAAAKrQ/bFPYzWTnTVkKqNN_I_tNfPDyyHqqZ8LfQCCo/s800/DSC_0183.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="426" src="https://2.bp.blogspot.com/-PAOKKcQIr7k/V1pjCCUIrPI/AAAAAAAAKrQ/bFPYzWTnTVkKqNN_I_tNfPDyyHqqZ8LfQCCo/s640/DSC_0183.jpg" width="640" /></a></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: left;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://3.bp.blogspot.com/-OQ07W4kL5cI/V1pkJ6okMDI/AAAAAAAAKrk/KfWTl2_gByAjCzxG7yg7YMS97oSVILCuACCo/s800/DSC_0185.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="426" src="https://3.bp.blogspot.com/-OQ07W4kL5cI/V1pkJ6okMDI/AAAAAAAAKrk/KfWTl2_gByAjCzxG7yg7YMS97oSVILCuACCo/s640/DSC_0185.jpg" width="640" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">हुरूप वाढवणारा मच्छीमार दादा</td></tr>
</tbody></table>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: left;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://1.bp.blogspot.com/-C4PVFAtTASA/V1oqrUAO_DI/AAAAAAAAKos/l-NQJYIoA3EruGAk-G11Ou4KJTtCbfLGQCCo/s800/DSC_0186.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="426" src="https://1.bp.blogspot.com/-C4PVFAtTASA/V1oqrUAO_DI/AAAAAAAAKos/l-NQJYIoA3EruGAk-G11Ou4KJTtCbfLGQCCo/s640/DSC_0186.JPG" width="640" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">दुरवर सुरु असलेल रस्त्याच काम</td></tr>
</tbody></table>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: left;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://3.bp.blogspot.com/-1LYHRmkg4iI/V1ouHF8MduI/AAAAAAAAKpE/z4JabJ6X3UMyHmHt2FSY7ICxs1v6LAgvQCCo/s800/DSC_0190.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="426" src="https://3.bp.blogspot.com/-1LYHRmkg4iI/V1ouHF8MduI/AAAAAAAAKpE/z4JabJ6X3UMyHmHt2FSY7ICxs1v6LAgvQCCo/s640/DSC_0190.JPG" width="640" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">हे काय टोक जवळच आलय आता</td></tr>
</tbody></table>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: left;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://1.bp.blogspot.com/-tvgC5vWKRLg/V1owMHxawoI/AAAAAAAAKpk/PpOyaGBDn0coGASnGnBDRN7SsosVSD6QACCo/s800/DSC_0210.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="426" src="https://1.bp.blogspot.com/-tvgC5vWKRLg/V1owMHxawoI/AAAAAAAAKpk/PpOyaGBDn0coGASnGnBDRN7SsosVSD6QACCo/s640/DSC_0210.JPG" width="640" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">हिंदी महासागर</td></tr>
</tbody></table>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: left;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://4.bp.blogspot.com/-0TmlCW4sJiA/V1ovYc5PqbI/AAAAAAAAKpY/r7zJyFY8YVsuv6xrFj8Wbup8b-kW4fMngCCo/s800/DSC_0213.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="426" src="https://4.bp.blogspot.com/-0TmlCW4sJiA/V1ovYc5PqbI/AAAAAAAAKpY/r7zJyFY8YVsuv6xrFj8Wbup8b-kW4fMngCCo/s640/DSC_0213.JPG" width="640" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">शांत असा बंगालचा उपसागर</td><td class="tr-caption" style="text-align: center;"></td><td class="tr-caption" style="text-align: center;"></td><td class="tr-caption" style="text-align: center;"></td></tr>
</tbody></table>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: left;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://1.bp.blogspot.com/-j756HniIphI/V3omghJzC2I/AAAAAAAALI8/AGtIpXfT4sQSubSrKs4-4wxt-hEpf_o5ACCo/s912/20160531_114119.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="360" src="https://1.bp.blogspot.com/-j756HniIphI/V3omghJzC2I/AAAAAAAALI8/AGtIpXfT4sQSubSrKs4-4wxt-hEpf_o5ACCo/s640/20160531_114119.jpg" width="640" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">हे आपल शेवटच टोक.</td></tr>
</tbody></table>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-RcwMR2RzTYU/V3n0eigU2_I/AAAAAAAAK50/vDVXv4rLE8oyidJZem7zd7KT3TbUyfG2wCCo/s800/DSC_0220.NEF" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"></a></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: left;">
दूरवर बायनोक्युलर मधुन छोटी छोटी बेटं दिसत होती. तीच
आपली श्रीलंका असा आम्ही समज करुन घेतला , बराच वेळ ते दृश्य डोळ्यात आणि मनात साठवुन मग परतीला लागलो. अजुन अंदाजे १० एक किमी चालायच होत चेकनाक्याजवळ पोचायला.<br />
</div>
<div style="text-align: left;">
खालच्या फोटोत लाल रस्ता दिसतोय तोच भविष्यात डांबरी होणारे.</div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-RcwMR2RzTYU/V3n0eigU2_I/AAAAAAAAK50/vDVXv4rLE8oyidJZem7zd7KT3TbUyfG2wCCo/s800/DSC_0220.NEF" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="426" src="https://2.bp.blogspot.com/-RcwMR2RzTYU/V3n0eigU2_I/AAAAAAAAK50/vDVXv4rLE8oyidJZem7zd7KT3TbUyfG2wCCo/s640/DSC_0220.NEF" width="640" /></a></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-Sq0H4xeiez4/V3nzRl3xj6I/AAAAAAAAK0s/Yo_zGCf3KTwOOOhoSlv0h0gTTsvOyOKyQCCo/s800/DSC_0222.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="426" src="https://1.bp.blogspot.com/-Sq0H4xeiez4/V3nzRl3xj6I/AAAAAAAAK0s/Yo_zGCf3KTwOOOhoSlv0h0gTTsvOyOKyQCCo/s640/DSC_0222.jpg" width="640" /></a></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-nND8io-ILrM/V1ppEIaRWEI/AAAAAAAAKtI/n2s0Am7JPeUwDZ7I-ycPaBFE__XfX4TuwCCo/s800/DSC_0226.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="426" src="https://4.bp.blogspot.com/-nND8io-ILrM/V1ppEIaRWEI/AAAAAAAAKtI/n2s0Am7JPeUwDZ7I-ycPaBFE__XfX4TuwCCo/s640/DSC_0226.jpg" width="640" /></a></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: left;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-FVyU59o1NWI/V3n0kRb0sYI/AAAAAAAAK50/oEQLL7vJVcMkCcG5RoArCkxqwBmroaftQCCo/s800/DSC_0230.NEF" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="426" src="https://3.bp.blogspot.com/-FVyU59o1NWI/V3n0kRb0sYI/AAAAAAAAK50/oEQLL7vJVcMkCcG5RoArCkxqwBmroaftQCCo/s640/DSC_0230.NEF" width="640" /></a></div>
<div style="text-align: left;">
<br /></div>
<div style="text-align: left;">
इथे आधी वस्ती वगैरे होती. जुनं चर्च वगैरे आहे, तिथेच काही कुटुंब शंख शिंपले कैर्या वगैरे विकतात, त्याच्याजवळ हे सापडलं. </div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: left;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://3.bp.blogspot.com/-qq9AdWfuEuQ/V3nzUAhwWbI/AAAAAAAAK0s/_BXZ_16VPPIm2pLexmw152N0Jldz0dfhQCCo/s800/DSC_0238.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="426" src="https://3.bp.blogspot.com/-qq9AdWfuEuQ/V3nzUAhwWbI/AAAAAAAAK0s/_BXZ_16VPPIm2pLexmw152N0Jldz0dfhQCCo/s640/DSC_0238.jpg" width="640" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Add caption</td></tr>
</tbody></table>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-IH1uCqRGtA4/V3n0raBcAyI/AAAAAAAAK50/h6Xj0lVcv4ERicdb2KTeuhvLGe_Q4X0qgCCo/s800/DSC_0241.NEF" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="426" src="https://3.bp.blogspot.com/-IH1uCqRGtA4/V3n0raBcAyI/AAAAAAAAK50/h6Xj0lVcv4ERicdb2KTeuhvLGe_Q4X0qgCCo/s640/DSC_0241.NEF" width="640" /></a></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: left;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="http://www.sea-seek.com/images/x2/3/23/Dhanushkodi_church.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" src="http://www.sea-seek.com/images/x2/3/23/Dhanushkodi_church.jpg" height="360" width="640" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">धनुष्कोडी च जुनं चर्च. असा फोटो काढायचा होता राव!!! रस्त्याच काम सुरु होत + पाय भाजत होते . :(<br />
फोटो जालावरुन साभार. </td></tr>
</tbody></table>
<div style="text-align: center;">
वरच्या फोटोत आता प्रत्यक्षात अस नाहीये. ते हिरव गवत दिसतय त्या ठिकाणी अनेक दुकानं थाटलीत लोकांनी</div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: left;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://2.bp.blogspot.com/-UKIGmLZPuS8/V1ppmmx519I/AAAAAAAAKuA/GzgYQ6Q4mXEn088NLYW6ZdyFNWxpd5rNACCo/s800/DSC_0251.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="426" src="https://2.bp.blogspot.com/-UKIGmLZPuS8/V1ppmmx519I/AAAAAAAAKuA/GzgYQ6Q4mXEn088NLYW6ZdyFNWxpd5rNACCo/s640/DSC_0251.JPG" width="640" /></a></td></tr>
<tr align="left"><td class="tr-caption" style="text-align: center;">झोपडी विथ सोलर पॅनल</td></tr>
</tbody></table>
<div style="text-align: left;">
<br /></div>
<div style="text-align: left;">
इतक होईस्तोवर आम्ही अंदाजे १३-१४ किमी चाललो होतो. आता पायातली प्रत्येक सेल मी अस्तित्वात आहे हे सांगु लागली होती. त्यात सुर्यराव वरुन आग ओकत होते. तेव्हढ्यात तिथल्या वस्तीतले एक दादा भेटले त्यांनी आम्हाला त्यांच्या २-wheeler ने एक किलोमिटर भर पुढे नेउन उतरवल.</div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhMzVB-QZ094PW3PjTuC3YKoL5kbPpS9g59XonnmO888LJC6HVU46rN4AsDKIQ6C3I51FWeD-akY1zalVVtRWXmQh1vOZe4WPDxF0YZOfj8BdYXOfzF_P4mvFSp2zrfp786IlC9wnMnyV0/s800/DSC_0258.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhMzVB-QZ094PW3PjTuC3YKoL5kbPpS9g59XonnmO888LJC6HVU46rN4AsDKIQ6C3I51FWeD-akY1zalVVtRWXmQh1vOZe4WPDxF0YZOfj8BdYXOfzF_P4mvFSp2zrfp786IlC9wnMnyV0/s640/DSC_0258.jpg" width="640" /></a></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: left;">
<span id="goog_125317246"></span><span id="goog_125317247"></span><br /></div>
<div style="text-align: left;">
तिथल फोटो शूट होईस्तोवर रस्त्याच काम करणारी बडी हस्ती भेटली , त्यांनी जीप थांबवली आणि आम्हाला रामेश्वरम ला सोडतो म्हणाले पण ... आम्हाला अजुन एक गोष्ट बघायची होती. मघाशी येताना बसमधुन एक मंदिर दिसल होतं ते तर बघायचच होत. त्या मंदिराजवळ जाणार्या रस्त्याला उतरलो आणि परत चालु लागलो</div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-iGhCVpp5QuM/V1ppHw3IyJI/AAAAAAAAKtI/d67waYQDa88g5K3V7s1ZyYKcmq3GZhk5QCCo/s800/DSC_0263.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="425" src="https://4.bp.blogspot.com/-iGhCVpp5QuM/V1ppHw3IyJI/AAAAAAAAKtI/d67waYQDa88g5K3V7s1ZyYKcmq3GZhk5QCCo/s640/DSC_0263.jpg" width="640" /></a></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-v5c7fUZSPwQ/V1ppJt84EBI/AAAAAAAAKtM/r1wuUESDIloKYUDQTRL25gxdPzeTfowGQCCo/s800/DSC_0265.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="426" src="https://2.bp.blogspot.com/-v5c7fUZSPwQ/V1ppJt84EBI/AAAAAAAAKtM/r1wuUESDIloKYUDQTRL25gxdPzeTfowGQCCo/s640/DSC_0265.jpg" width="640" /></a></div>
<div style="text-align: left;">
<br /></div>
<div style="text-align: left;">
हे ते कोदंडधारी रामाच मंदिर. इथे रामाने बिभिषणाचा राज्याभिषेक केला होता अशी आख्यायिका आहे. मला तर हे साधसं मंदिर खूप आवडल.</div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-HhxXWc2zPaE/V1pp4ztWBjI/AAAAAAAAKuQ/Blr2LmAeDsAPOJlse6TpaXX8rdHpKpVUACCo/s800/DSC_0266.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="426" src="https://4.bp.blogspot.com/-HhxXWc2zPaE/V1pp4ztWBjI/AAAAAAAAKuQ/Blr2LmAeDsAPOJlse6TpaXX8rdHpKpVUACCo/s640/DSC_0266.JPG" width="640" /></a></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: left;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://3.bp.blogspot.com/-11R3mSUZHlg/V1pp1vWLSwI/AAAAAAAAKuQ/4oz1ThKGDJU6kRSghl2v8Tnv7HQZk30AACCo/s800/DSC_0276.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="426" src="https://3.bp.blogspot.com/-11R3mSUZHlg/V1pp1vWLSwI/AAAAAAAAKuQ/4oz1ThKGDJU6kRSghl2v8Tnv7HQZk30AACCo/s640/DSC_0276.JPG" width="640" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">कोदंडधारी मंदिरामागचा view</td></tr>
</tbody></table>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: left;">
तिथुन मुख्य रस्त्याला लागुन आपला रंग वगैरे सेल्फीत बघतच होते इतक्यात हापिसातुन फोन आला की आमचा एक कलीग देवाघरी गेलाय. सो मला ट्रीप आवरुन परत यायला लागणार होतं. मी देवाचे आभार मानले की मी धनुष्कोडीला आजच आले. तिथुनच चेन्नै गोवा फ्लाईट बुक केली आणि रेल्वे शोधु लागलो चेन्नै ला जायला . ती आता कुठली मिळायला. मिळेल त्या वाहनाने रामेश्वरम ला पोचुन चेकाउट केल आणि रात्री ८ ला रामेश्वरम-चेन्नै एक्स्प्रेसच्या अनरिजर्वड डब्यात जाउन आसनस्थ झालो.</div>
<div style="text-align: left;">
<br /></div>
<div style="text-align: left;">
<br /></div>
<div style="text-align: left;">
समाप्तः</div>
</div>
Smita Aiyahttp://www.blogger.com/profile/08282994198892566215noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3045995199595703471.post-52978771705775866492016-07-13T00:07:00.000+05:302016-07-19T10:54:52.567+05:30रामेश्वरम - धनुषकोडी - भाग 2<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://www.railnews.co.in/wp-content/uploads/2015/09/Pamban-Bridge-full-length.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="http://www.railnews.co.in/wp-content/uploads/2015/09/Pamban-Bridge-full-length.jpg" height="211" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div style="text-align: center;">
<span style="font-size: x-small;">(फोटो सौजन्य : http://www.railnews.co.in या संस्थळावरुन साभार)</span></div>
<br />
<br />
रविवारची सकाळ बंगळूर ला उजाडली. तिथुन AC double decker express * ने चेन्नै ला पोचेस्तोवर रात्र झाली होती. चेन्नै रामेश्वरम एक्स्प्रेस फुल असल्याने आम्ही मदुराई एक्स्प्रेस घेतली होती ,तिने मदुराई ला गेलो. मधल्या ३-४ तासात जमेल तेवढ चेन्नै फिरुन नॉस्टाल्जिक होऊन घेतल. सकाळी मदुराईला पोचल्यावर फ्रेश होउन घेतले आणि जवळ्च्या (अर्थातच तमिळी) हाटेलात जाऊन पोटपूजा आटोपली आणि मग मिनाक्षीअम्मनच्या दर्शनाला निघालो. ह्या बद्दल मी जास्त लिहिणार नाहीये. आमच्या पिरेने आधीच मस्त पैकी लिहुन ठेवलय. मी तिने केलेल्या मिनाक्षीअम्मनच्या आणि तिच्या मंदिराच्या वर्णनाला मम म्हणते!!.<br />
<br />
पुढल्या वेळेस इथे खास वेळ काढुन येईन. मंदिर जरा घाईघाईतच बघितल कारण १२.३० ची प्याशिंजर पकडुन रामेश्वरम ला जायचे होते की मला.<br />
<br />
रामेश्वरम तामिळनाडु राज्यातल्या रामनाथपुरम जिल्ह्यातले पंबन नावाच्या
एका छोट्याश्या बेटावरचे गाव, एक ज्योतिर्लिंग असलेल स्थान. पण तेव्ह्ढच
ह्या बेटाच्या वर्णनासाठी पुरेसं नाही. हे बेट भारतातल्या पहिल्या
समुद्री पूलाने भारताच्या मुख्य भूभागाशी जोडले गेलेय. हा पूल जहाजांना वाट
देण्यासाठी वर उचलला जातो. इथुन श्रीलंकेच मन्नार बेट फक्त ५० किमी दूर
आहे म्हणतात. परत तिथे डॉ. कलामांच घर आहे!!! सुंदर अस (आता खूप कमी लोकवस्ती असलेल) धनुष्कोडी आहे.<br />
<br />
धनुष्कोडी
!!! इथे आधी वस्ती होती. स्टेशन होत. रामेश्वरम ला येणारी पॅसेंजर इथवर
यायची. १९६४ साली आलेल्या वादळाने या गावाच होत्याच नव्हतं केल. एका
क्षणात अख्खं गावच वाहुन नेलं. सोबत तिथे आलेली पॅसेंजर ट्रेन ही आतील
माणसांसकट समुद्रार्पण. आता तिथे मच्छीमार लोक्स ठराविक काळातच राहतात. या सगळ्याच्या स्मृती अजुन जपणारे हे
लोक्स. मला तर बघायचे होतेच.<br />
<br />
पण आम्ही रामेश्वरम ला पोचता पोचत नव्हतो. आता संध्याकाळ झाली होती आणि पोटात कावळ्यांनी डिस्को डान्स सुरु केला होता. ४.४५ वाजलेत , आता स्टेशनला पोचल्यावर सगळ्यात आधी पोटोबा अस म्हणतानाच समुद्र जवळ असल्याच्या खुणा जाणवु लागल्या आणि कावळे डिस्को विसरले. मंडपम स्टेशन नंतर दूरवर खारफुटी आणि किनारा दिसत होता. <br />
<br />
<br />
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://4.bp.blogspot.com/--MXRWB_5g3M/V3ny7qS9XsI/AAAAAAAAKz8/uasv0Qvs0iAlO3Yg6yzxqJ7pYNNTlQu0wCKgB/s1600/DSC_0033.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="424" src="https://4.bp.blogspot.com/--MXRWB_5g3M/V3ny7qS9XsI/AAAAAAAAKz8/uasv0Qvs0iAlO3Yg6yzxqJ7pYNNTlQu0wCKgB/s640/DSC_0033.jpg" width="640" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">मदुराई-रामेश्वरम प्रवासात रामेश्वरम जवळ कुठेतरी</td></tr>
</tbody></table>
<br />
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-BoUcd1_1uiY/V3ol5dqzMWI/AAAAAAAALIw/zv-oAW36ORMy2QizBB6GBPXwAILlDIB6ACCo/s912/20160530_155159.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="360" src="https://3.bp.blogspot.com/-BoUcd1_1uiY/V3ol5dqzMWI/AAAAAAAALIw/zv-oAW36ORMy2QizBB6GBPXwAILlDIB6ACCo/s640/20160530_155159.jpg" width="640" /></a></div>
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-G_qWCwQx_kg/V1mbOE8rTFI/AAAAAAAAKkM/Wt-W-2WIyaIFaVuhAndSInDFS8CSY2zoACKgB/s1600/DSC_0040.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="425" src="https://1.bp.blogspot.com/-G_qWCwQx_kg/V1mbOE8rTFI/AAAAAAAAKkM/Wt-W-2WIyaIFaVuhAndSInDFS8CSY2zoACKgB/s640/DSC_0040.JPG" width="640" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">किनारा जवळ आला!!!</td></tr>
</tbody></table>
<br />
<br />
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-FmfTuU58Dmg/V3ol41EPm4I/AAAAAAAALIw/AOMUU5dlWskRXd8OHtVl990ovMGItWuLQCCo/s912/20160530_155101.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="360" src="https://3.bp.blogspot.com/-FmfTuU58Dmg/V3ol41EPm4I/AAAAAAAALIw/AOMUU5dlWskRXd8OHtVl990ovMGItWuLQCCo/s640/20160530_155101.jpg" width="640" /></a> <br />
(धावत्या ट्रेन मधले फोटो आहेत आणि फटुग्राफर शिकाउ असल्याने फटुग्राफरास माफ करावे)<br />
<br />
आलच पंबन बेट आणि पंबन पूल. . . <br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-qYtLNrRFHoU/V3nzzRIgbMI/AAAAAAAAK3Q/y_dvpLXcSqYUs5Z3rizToTFSQx_MbVZNgCKgB/s1600/DSC_0053.NEF" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://2.bp.blogspot.com/-qYtLNrRFHoU/V3nzzRIgbMI/AAAAAAAAK3Q/y_dvpLXcSqYUs5Z3rizToTFSQx_MbVZNgCKgB/s640/DSC_0053.NEF" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-R_ggR9zj_RM/V1meZXDOmOI/AAAAAAAAKkM/TrihwD4goBw_OVwTVFIwy1Bf4LdKbYn7wCKgB/s1600/DSC_0069.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://2.bp.blogspot.com/-R_ggR9zj_RM/V1meZXDOmOI/AAAAAAAAKkM/TrihwD4goBw_OVwTVFIwy1Bf4LdKbYn7wCKgB/s320/DSC_0069.JPG" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-aZqr6qYt6wE/V1mgyiZugQI/AAAAAAAAKkM/i936gNLpRM0yKf_KJAUCX1Xnme32qWENACKgB/s1600/DSC_0074.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://2.bp.blogspot.com/-aZqr6qYt6wE/V1mgyiZugQI/AAAAAAAAKkM/i936gNLpRM0yKf_KJAUCX1Xnme32qWENACKgB/s400/DSC_0074.JPG" width="400" /></a></div>
<br />
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhNR_IZlU7ciySTOjMkB5olB5aEdNijwsOnOvoxC5_OBg-lgD2wQ_9VQPyiWiW6gdMm-ZhUOokbWcfDObt3dXbvfrlVIHmFehU6WhOpwmfUw3RFy_Mw7Vs275zn1Qk-Sku-vBcWj0aHurw/s1600/DSC_0073.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhNR_IZlU7ciySTOjMkB5olB5aEdNijwsOnOvoxC5_OBg-lgD2wQ_9VQPyiWiW6gdMm-ZhUOokbWcfDObt3dXbvfrlVIHmFehU6WhOpwmfUw3RFy_Mw7Vs275zn1Qk-Sku-vBcWj0aHurw/s400/DSC_0073.JPG" width="400" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">जुन्या पुलाचे अवषेश</td><td class="tr-caption" style="text-align: center;"></td><td class="tr-caption" style="text-align: center;"></td><td class="tr-caption" style="text-align: center;"></td><td class="tr-caption" style="text-align: center;"></td><td class="tr-caption" style="text-align: center;"></td><td class="tr-caption" style="text-align: center;"></td></tr>
</tbody></table>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
हा ब्रिज उलगडताना पहायचे होते , पण तो योग नाही जुळुन आला</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="" style="clear: both; text-align: left;">
रामेश्वरम चे पहिले दर्शन. पाहून डोळे निवले.!! गोव्यात राहणारी असल्याने समुद्र नवा नाही, पण इथल्या समुद्राच्या निळाईची नशाच काही और. </div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="" style="clear: both; text-align: left;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-PUlmD5F5hyQ/V1mj2808DEI/AAAAAAAAKkM/crzSGA4ojHQ3oGGI1q1N9klu2vtnAkG_QCKgB/s1600/DSC_0084.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="425" src="https://4.bp.blogspot.com/-PUlmD5F5hyQ/V1mj2808DEI/AAAAAAAAKkM/crzSGA4ojHQ3oGGI1q1N9klu2vtnAkG_QCKgB/s640/DSC_0084.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-GYVaKV3RO0w/V3nz7AFSeXI/AAAAAAAAK4A/k17RZjpsCzMi42yBZnXkkiS3XOib7ij-gCKgB/s1600/DSC_0086.NEF" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="426" src="https://3.bp.blogspot.com/-GYVaKV3RO0w/V3nz7AFSeXI/AAAAAAAAK4A/k17RZjpsCzMi42yBZnXkkiS3XOib7ij-gCKgB/s640/DSC_0086.NEF" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-C3mtfRDaB6g/V3nz5KesZ6I/AAAAAAAAK4A/MWHYYqzpVp84YcGoBJbdb6t5QX-n1R64ACKgB/s1600/DSC_0082.NEF" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="426" src="https://2.bp.blogspot.com/-C3mtfRDaB6g/V3nz5KesZ6I/AAAAAAAAK4A/MWHYYqzpVp84YcGoBJbdb6t5QX-n1R64ACKgB/s640/DSC_0082.NEF" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://3.bp.blogspot.com/-wfBH3j4K-mU/V3nzD9XXRJI/AAAAAAAAKz8/3vuqct4NtZkz75IEXbrZ8ftG6C3CLo4dACKgB/s1600/DSC_0087.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="425" src="https://3.bp.blogspot.com/-wfBH3j4K-mU/V3nzD9XXRJI/AAAAAAAAKz8/3vuqct4NtZkz75IEXbrZ8ftG6C3CLo4dACKgB/s640/DSC_0087.jpg" width="640" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Add caption</td></tr>
</tbody></table>
<br />
बेटावर प्रवेश करताना सर्वत्र मत्स्यावतार आणि त्याचा गंध पसरला होता. <br />
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://3.bp.blogspot.com/-zrSK4ZUBoEo/V3nzEk2oXqI/AAAAAAAAKz8/UCZnJkWndbkU9UJGxcuKnoRGTOdW8qn6wCKgB/s1600/DSC_0089.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="425" src="https://3.bp.blogspot.com/-zrSK4ZUBoEo/V3nzEk2oXqI/AAAAAAAAKz8/UCZnJkWndbkU9UJGxcuKnoRGTOdW8qn6wCKgB/s640/DSC_0089.jpg" width="640" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Add caption</td></tr>
</tbody></table>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhi01Bg4bpQTkmvc2LQVo7vrLUe_IITxyMLWPlndnYe5fIilSN54zYdw3xd0TFS04TNKXx4vWa7dpg2mXsF27GkmxCLAS894AY6EhfIyRnu8Kz6SMhqhOEPo9hBvoQxA2B7GG97Sv21SMU/s1600/DSC_0090.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="425" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhi01Bg4bpQTkmvc2LQVo7vrLUe_IITxyMLWPlndnYe5fIilSN54zYdw3xd0TFS04TNKXx4vWa7dpg2mXsF27GkmxCLAS894AY6EhfIyRnu8Kz6SMhqhOEPo9hBvoQxA2B7GG97Sv21SMU/s640/DSC_0090.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://3.bp.blogspot.com/-sAHZ3LbgOxU/V3omU07Qr8I/AAAAAAAALI8/jJnJnaSOqeM4kY2RoLUC6qrfYqTljgZsACCo/s912/20160530_160558.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="360" src="https://3.bp.blogspot.com/-sAHZ3LbgOxU/V3omU07Qr8I/AAAAAAAALI8/jJnJnaSOqeM4kY2RoLUC6qrfYqTljgZsACCo/s640/20160530_160558.jpg" width="640" /></a></div>
स्टेशनवरुन सर्वात आधी रिक्शाने हॉटेल गाठले, फ्रेश झालो आणि उदरभरणाला बाहेर पडलो. वाजले होते ५.३०-५.४५. आता भूक जाणवायला लागली होती. चेन्नैत दिवस काढले असल्याने आणि पिराक्काचा रामेश्वरम धागा वाचला असल्याने हाय-फाय हाटिलं टाळली आणि निमुटप्णे एका मारवाड्याच्या छोट्याश्या खानावळीत जाउन पोळी भाजी खाल्ली. (हा मारवाडी आता पक्का तमिळीयन झालाय. त्याला आठवण करुन दिली की तो मारवाडी आहे तेव्हा पोळी भाजी मिळाली)<br />
<br />
मग इकडे तिकडे बघताना लक्षात आल, की रामेश्वराच मंदिर समोरच आहे आणि मंदिर बंद व्हायला बराच अवकाश आहे आणि गर्दी दिसत नाहीये तर म्हंटल घेउच रामेश्वराची भेट. मंदिरातले कॉरिडॉर्स खूप भव्य आहेत. छतांवर स्थानिक कलकारांची सुंदर पेंटिंग आहेत. भिंतींवर ही रामायणातील दृश्ये कोरलेली वा चित्र स्वरुपात आहेत. दोन मोठे रथ आणि पालख्या पण आम्ही बघितल्या अगदी जवळून. गर्दी नसल्याचा फायदा :) पण जे इतरत्र आढळत ते इथेही, प्रेमवीरांची नावे ही या सोबत आहेत. ते एक असो.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://cache2.asset-cache.net/xd/175942432.jpg?v=1&c=IWSAsset&k=2&d=8A73201EC8CCBB2930EAB845DAE257BFCEE1B8399F6AD56E5811A81C9739387501973B4E93D7BF3C" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="http://cache2.asset-cache.net/xd/175942432.jpg?v=1&c=IWSAsset&k=2&d=8A73201EC8CCBB2930EAB845DAE257BFCEE1B8399F6AD56E5811A81C9739387501973B4E93D7BF3C" height="360" width="640" /></a></div>
(या मंदिराला ही ४ प्रवेशद्वारं आहेत. गोपुरं आहेत. फोटो जालावरुन साभार . मंदिरात मोबाईल आणि क्यामेरे न्यायची परवानगी नसल्याने आम्ही आतले फोटो नाही काढु शकलो)<br />
<br />
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://encrypted-tbn2.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcRutUQg_Qtd8f-ttQD7XUz3kWnKU7HO6u89OSDboBmo2l8Ca8nr" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="281" src="https://encrypted-tbn2.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcRutUQg_Qtd8f-ttQD7XUz3kWnKU7HO6u89OSDboBmo2l8Ca8nr" width="640" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">रामेश्वरम मंदिरातला सुप्रसिद्ध भव्य कॉरिडॉर फोटो जालावरुन साभार</td></tr>
</tbody></table>
खर तर गर्दी होती पण सगळी जनता मंदिरात असलेल्या कुंडांमधे पवित्र स्नान करण्यास गेल्याने आमच्यासाठी रस्ता मोकळा होता. आरामात हे बघ , ते बघ करत तो भव्य कॉरिडॉर न्याहाळत जात होतो तरीही १८ व्या मिनटाला आम्ही रामेश्वरासमोर होतो. त्या भव्य मंदिरातल्या काळोख्या गर्भगृहात पणत्यांच्या शांत प्रकाशात रामेश्वर खूप प्रसन्न दिसत होता. खूप वेळ मनसोक्त दर्शन घेतल आम्ही. घरी नेण्यासाठी प्रसाद आणि भस्म घेउन मंदिरातली कुंड आणि छोटी-मंदिरं पाहुन निघालो . उद्याच्या नाष्ट्यासाठी एक गुजराती धर्मशाळा बघितली आणि हाटेलात येउन निद्रादेवीला शरण गेलो.<br />
<br />
<br />
उद्या आमच्या जीवाची धनुष्कोडी होणार होती. . .<br />
<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<iframe allowfullscreen='allowfullscreen' webkitallowfullscreen='webkitallowfullscreen' mozallowfullscreen='mozallowfullscreen' width='320' height='266' src='https://www.blogger.com/video.g?token=AD6v5dw6Hy5AeLriChh3X4J74rf_-DSVxVi4-3xmOnbztfOWt77WmAfuv2hTr66h9-HDgOiyjDe3jt6OYQifj1PKdQ' class='b-hbp-video b-uploaded' frameborder='0'></iframe></div>
<br />
<br />
क्रमशः<br />
<br />
<br /></div>
Smita Aiyahttp://www.blogger.com/profile/08282994198892566215noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3045995199595703471.post-67274314615580872652016-07-05T23:40:00.001+05:302016-07-18T11:22:30.529+05:30रामेश्वरम - धनुषकोडी - भाग १<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://www.railnews.co.in/wp-content/uploads/2015/09/Pamban-Bridge-full-length.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="http://www.railnews.co.in/wp-content/uploads/2015/09/Pamban-Bridge-full-length.jpg" height="211" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div style="text-align: center;">
<span style="font-size: x-small;">(फोटो सौजन्य : http://www.railnews.co.in या संस्थळावरुन साभार)</span></div>
<br />
<br />
<br />
आमच्याकडे दर काही महिन्यांनी हापिसासाठी मी खूप राबले आता ब्रेक हवा असा साक्षात्कार होतो आणि आम्ही दोघांच्या कॉमन सुट्ट्यांमधे ट्रीप कधी प्ल्यान करता येईल हे बघतो. एकदा का हे झाल की मग त्या ट्रीपकडे डोळे लावुन उरलेले दिवस कंठतो असे आमचे सारे गणित असते. ;)<br />
<br />
<br />
पण यावेळेस तसे झाले नाही. या वेळेस नुकतेच आम्ही कुरवपूर - अंबाजोगाई-लातुर अशी मोठी ट्रीप करुन लगेच १५ दिवसात परत साक्षात्कार झाला ;) मग काय ठरवल ट्रीपला जायचं. नवर्याला सुट्टीच असते मे महिन्यात , प्रॉब्लेम आमच्या हापिसचाच होता. म्हंटल त्याच काय ते नंतर करता येईल.आधी ठिकाण ठरवा. विचारमंथनात अनेक रत्ने निघाली. त्यात असा निष्कर्ष निघाला की ऐनवेळी हिल स्टेशन्स गजबजलेली असतात त्यामुळे हिलस्टेशन्स चा विचारही डोस्क्यात आणु नये . मग जाये तो जाये कहा? म्हंटल "कुठेही. अगदी धगधगता ज्वालामुखीही चालेल." बास्स. इतकच इकडच्या स्वारीला ऐकायच होतं. लगेच स्वारींनी चार्ज हाती घेतला , irctc आणि भारतीय रेल्वे च्या साईट आणि त्यांच समर टाईमटेबल चेक केल आणि लगेच विचारणा झाली रामेश्वरम-धनुष्कोडी ला जायच? अनेक वर्षांपासुन रामेश्वरम-धनुष्कोडी "to visit list " वर असल्याने तिथल्या उष्म्याला फाट्यावर मारुन लग्गेच हो म्हंटले.<br />
<br />
<br />
आता जायचं तर म्हंटल तिकिट तर मिळायला हवीत. साधारणतः उत्तरेपेक्षा दक्षिणेला प्रवास करताना ऐनवेळी तिकिटं मिळण्याची शक्यता जास्त असते. आणि तसच झाल. दिवसभर irctc वर हाराकिरी करुन एकदाची तिकिटं बुक केली. कन्फर्म झाली ती पण. हा आमचा जातानाचा रुट.<br />
<br />
गोवा--->बेंगळूर->चेन्नई->मदुराई->रामेश्वरम<br />
<br />
चेन्नईहुन रामेश्वरम ला एक डायरेक्ट ट्रेन आहे ती फुल होती मग मदुराईच बघितल तर ते ऑप्शन होत. आणि मदुराई-रामेश्वरम पॅसेंजर ने रामेश्वरम ला वाट्टेल तेव्हा जाऊ शकत होतो. मग आंतर्जालावर शोधाशोधी आणि अभ्यास करुन किती दिवस कुठे रहायच ते ठरवल .<br />
<br />
होटेल बुकिंग करण्या आधी कुठे किती काळ रहायचे हे ठरवणे मस्ट. आम्ही पहिले २
-३ दिवस ट्रेन मधेच असणार होतो. मदुराईत मिनाक्शीअम्मन ला भेटुन लगेच
रामेश्वरम ला जायचं आणि तिथे ३ दिवस राहून मग परतणार होतो. परतीच्या
वाटेतले प्लान्स वेगळेच होते. मग गुगल आणि ट्रिप एडव्हाईजर इक्सिबो सारख्या
साईट्स वापरल्या आणि आमच्या बजेट मधे बसणारं होटेल हरिश चे एसी रुम
निवडले. आणि लगेच फोनवुन कन्फर्म ही केले. होटेल स्वच्छ सुंदर आहेत. माणसं
खूप छान . मदतीला कायम तयार. त्यांच स्वतःच किचन नाही. इथून जवळच रामेश्वरम
च मंदिर आहे. स्टेशनही जवळच आहे.<br />
जवळपास राजस्थानी खानावळी आहेत जिथे पोळी भाजी मिळते. एक गुजराती धर्मशाळा
पण आहे जिथे पैसे देउन जेवता येत. पण त्यांची ठराविक वेळ आहे त्या वेळेतच
जाव लागत. <br />
<br />
इतक झाल्यावर मग दुसर्या दिवशी अनेक जुगाड करुन सुट्टी आणि त्यासोबत गोवा सोडण्याची परवानगी काढली. इतर तयार्या याच्यापुढे काहीच नव्ह्त्या ;) त्या झाल्या लगेच पुर्ण. आणि आम्ही परत त्या शनवारची वाट पाहु लागलो ज्या दिवशी आम्ही निघत होतो. अखेरीस तो दिवस उजाडला आणि शनवारी रात्री आम्ही गोव्याहुन बंगळुरास प्रस्थान केले.<br />
<br />
क्रमशः</div>
Smita Aiyahttp://www.blogger.com/profile/08282994198892566215noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3045995199595703471.post-13890124296447071732016-05-17T10:36:00.000+05:302016-05-17T10:36:14.484+05:30प्रीमो कोचिंग क्लासेस!-2<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="field field-name-body field-type-text-with-summary field-label-hidden">
<div class="field-items">
<div class="field-item even">
२१/०२/२०१६
हो जागतिक मायभास दिस. तशेंच आयज मराठी भाषा दिन. त्या निमतान कोचिंग
क्लासाचो एक खाशेलो भाग तुमच्यामुखार दवरतना म्हाका खोस भोगतां.
हाज्यापयलीचो भाग आणि आयचो भाग हांच्या मजगती बरेच दिसांचो विसव जालो(कांय
कारणान) देखून आयज हो खाशेलो भाग. (सूड वाचता मरे तूं? आता थोडे दिस तरी
वग्गी रावतलो मेल्लो. )<br />
तर आज कोकणीच्या वर्गांत तुमका सगळ्यांक येवकार.<br />
<br />
हर्ष आनी गौरांग " हें सारकें...तुं म्हण्टा तें न्हंय... " अशे वाद घालीत टीचरीम्हर्यांत पावता.<br />
<br />
हर्षः "टीचर तुच सांग आता. हो बेठोच झगडटा."<br />
<br />
गौरांगः " ना टीचर हर्षुच वाद घालता"<br />
<br />
टीचरः आरे पुण जालें कितें तें तरी सांगशात म्हाकां?<br />
<br />
हर्षः " आमच्या शेजाराक न्ही एक पाटीलकाका म्हण रावता. तांगेर मराठी उलयतात. "<br />
<br />
टीचरः बरें. मुखार?<br />
<br />
हर्षः टीचर येता तो २७ फेब्रु. मराठी भाशा दिन न्हंय?तर म्हाका पाटील
काकाक परबी दिउं शी दिसता. झाल्यार हो म्हण्टां तु कित्याय्कितें उलयता
म्हण.<br />
<br />
गौरांगः तो उच्चर सारकें करना टीचर.<br />
<br />
टीचरःश्श्स वाक्य सांग पयलीं.<br />
<br />
हर्षः काका मराठीभाशादिनाच्या मनापासुन शुबेच्छा.<br />
<br />
टीचरः हर्ष, गौरांग सांगता तें सारकें. या हांव सजमायता सगल्यांक आपौन हाड वर्गांत.<br />
(सगलीं येतात)<br />
<br />
(वाचप्यांखातीर: वाचप्यांनो आज थोडेंशें कोकणी उच्चारणाबद्दल शिकया.
कित्याक? तुमकां खंयच्याय भाशेंतले उच्चार कळटा जाल्यारच तुमकां भाशा ती
भाशा सामकी उलौपा येता अशें म्हणूं येतां. तुमकां सगल्यांक मराठी येता
देखून मराठी भास आमी बेज दवरुन (दौरुन) कोकणी व्याकरण शिकतलीं. देवनागरी
अक्षरमाला बेस बरी येताच न्हंय तुमकां? बरें तर.)<br />
<br />
टीचरः आयज आमी आमच्या भाशेंतल्यो थोड्यो-भोव मजेच्यो गजाली शिकयात.<br />
<br />
गौरांग आदी तुज्या प्रस्नाक जाप दिता : तें वाक्य मराठीभाषादिनाच्या
मनापासुन शुभेच्छा!! अशें म्हणप. दर एक भाशेक आपणालो खाशेलो "लहेजा" आसता,
आपणालो हेल आसता आनी तशेंच उच्चारणुय आसता. आमी कोकणींत भास म्हणता,
मराठींत ती भाषा. आनी परबेक शुभेच्छ!! म्हणटात.<br />
आता म्हाका मुळावीं अक्षरां खंयची तीं सांगात पळवया .<br />
<br />
भुरगीं: अ, आ....अ: हीं मुळावी अक्षरां.<br />
<br />
टीचरः बरोबर. आनी कांय स्वर आमच्या कोकणींत आसा, जे आमी तोणान उच्चारतात
पुण देवनागरी अक्षरमालेंत तांका दर्शयना. ते जावन आसात अॅ , ऑ, आनी अS.
हे (हॅ) उच्चार मराठी भाशेंत नात.<br />
देखींक पळया.<br />
<br />
जशे : १. तुं हांगा बSस. (तु इथे बस)<br />
ती पळय बस. ( ती बघा (bus) )<br />
<br />
२. हो आंबो हांगा हाड -- हो चो उच्चार हॉ असो जाता मात्र बरयतना आमी हो अशेंच बरयतात.<br />
तुमीय अशे भेद दाखयात.<br />
<br />
साकेत: टीचर एक भेद हांव दाकोवु? फ़ुल / फ़ुकट म्हणटना आमी fu वापरतात तर मराठीत phu असो जाता.<br />
<br />
टीचर: सामकें बेरें सांगलें तुंवें साकेत.<br />
<br />
सपना: टीचर १. तु झाडार चड. आनि २. आज चSड लोक आयलात.<br />
<br />
टीचर: अशे उच्चारणा संबंदांतले कायदे पाळुन तुमी खंयचीय भाशा उलवपाचो यत्न करपाक जाय. समजलीं न्हंय तुमी?<br />
<br />
अंजु: हय टीचर. हेर गजालींबाराबोर आमी सारकी उलयलीं जाल्यारच पुराय भास
आमका आयली अशें आमच्यान म्हणुं येतां.आनी जाता जायसर तें करतलीं.<br />
<br />
टीचर: आयचो गॄहपाठ कोकणी=मराठी उच्चाराचें अशे भेद सोदुन बरयात.<br />
<br />
वाचप्यांनो तुमचो गृहपाठ तोच. २ तरी वाक्यां बरयात आनी तांचो उच्चार सारको करप शिकात.<br />
<br />
बरें तर मेळया फ़ुडल्या क्लासाक<br />
<br />
देव बरें करुं</div>
</div>
</div>
</div>
Smita Aiyahttp://www.blogger.com/profile/08282994198892566215noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3045995199595703471.post-86730387295722052102016-05-17T10:26:00.001+05:302016-05-17T10:27:59.978+05:30सरप्राइज सहल <b>
सरप्राइज सहल
</b>
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
मला आणि नवर्याला भटकायची खूप आवड आहे. त्यात नवरा एकदम रेल्वेने
भारावलेला आहे. अगदी एन्सायक्लोपीडिया म्हणायला हरकत नाही त्याला. आणि
एवढ्या वर्षांच्या सहवासात आता ते वेड मलाही लागलंय. त्यामुळे वर्षातून एक
मोट्ठी आणि किंवा २-४ छोट्या सहली ह्या होतातच आमच्या. एखाद्या ठिकाणी
जाताना तिथली "टूरिस्ट अट्रॅक्शन्स" पाहतोच पण वेगळ्या/अनवट जागा पाहणे,
त्या लोकांशी संवाद साधणे किंवा असच निसर्गाच्या सानिध्यात "टूरिस्ट
अट्रॅक्शन्स" सोडूनच्या जागांमध्ये साधे चालणेही खूप आनंद देऊन जाते.
त्यामुळे आम्ही जिथे कुठे फिरायला जातो तिथे थोडं <a href="http://www.misalpav.com/node/33212" title=".">गिरकीच्या मिस्टरी कुकिंग</a> टाइप "सरप्राइज सहल" करतो. त्यामुळे आम्ही शक्यतो गाइडेड टूर्स करत नाही. सारं काही स्वतःच्या मनाप्रमाणे मन मानेल तसं भ ट का य चं.
<br />
सरप्राइज सहल आळीपाळीने ठरवली जाते. म्हणजे प्रवास कसा करायचा, काय
पाहायचं वगैरे प्रत्येक सहलीला आमच्यापैकी एकजण ठरवतो व दुसर्याला ते
शेवटच्या क्षणी सांगतो. घडाभर तेल ओतत नाही, डायरेक्ट माझा अनुभवच सांगते.
म्हणजे बघा हं, आम्ही २-३ वर्षापूर्वी उटीला गेलो होतो तर तिथली सरप्राइज
ट्रेल मी ठरवली होती. हॉटेलातून काहीही न ठरवता पायी पायी भटकलो होतो उटी..
असंच भटकत भटकत तिथल्या छान छान चर्चेस पाहिल्या होत्या, तिथली शेकडो वर्ष
जुनी सिमितरी, आजूबाजूची घनदाट झाडी, तिथली शांतता ही मुख्य शहरातील
कोलाहलापेक्षा खूप आवडली होती. तिथली घरही किती सुंदर!!!! घराभोवती फुलबागा
पाहून डोळे निवलेच होते अगदी.<br />
<b><br />
ऊटीतील काही जुन्या इमारती (आता शासकीय कार्यालये आहेत या इमारतीमध्ये)</b><br />
<br />
<img alt="building1" height="412" src="https://lh3.googleusercontent.com/-jY3atz635iM/VkyxaEmK6zI/AAAAAAAAJmE/SF46hF2OnAM/s640-Ic42/IMG_6105.JPG" width="556" /><br />
<img alt="building2" height="412" src="https://lh3.googleusercontent.com/-iBlxSbEja3g/Vkyxa-Q9cnI/AAAAAAAAJmE/PaVR58H-ye4/s640-Ic42/IMG_6109.JPG" width="556" /><br />
<img alt="building3" height="412" src="https://lh3.googleusercontent.com/-1LatJK_GAyY/Vkyxd85edTI/AAAAAAAAJmE/5_2CFv5FSOc/s640-Ic42/IMG_6110.JPG" width="556" /><br />
<br />
<b>उटीतील शेकडो वर्ष जुनी ईगर्ज(चर्च) आणि सिमितरी</b><br />
<br />
<img alt="church1" height="450" src="https://lh3.googleusercontent.com/-wOXmHp30KDI/VkyxlbkoN4I/AAAAAAAAJmE/ciZpM3Hl5Dk/s640-Ic42/IMG_6113.JPG" width="600" /><br />
<br />
<b>हौशीने बांधलेली घरे आणि निगुतीने सजवलेल्या बागा!!</b><br />
<br />
<img alt="घरे" height="450" src="https://lh3.googleusercontent.com/-CnY9PYxXDOw/VkyxnVjxAfI/AAAAAAAAJmE/EUNiZMDc8r0/s640-Ic42/IMG_6117.JPG" width="600" /><br />
<img alt="haushine sajavleli bag" height="450" src="https://lh3.googleusercontent.com/-B-4HpmqD_uE/Vkyx4ZwMB5I/AAAAAAAAJmE/Apoox_Lyob0/s640-Ic42/IMG_6123.JPG" width="600" /><br />
<img alt="haushine sajavleli bag2" height="450" src="https://lh3.googleusercontent.com/-X67sAyVv1Po/Vkyx5rIQ8aI/AAAAAAAAJmE/7YtPawPbkKI/s640-Ic42/IMG_6124.JPG" width="600" /><br />
<br />
त्यानंतरच्या वर्षी मैसूर-बंगळूर केलं. तेव्हा नवर्याने ठरवली होती
ट्रेल. मैसूर स्टेशन ला चामराजनगर ची तिकिटं काढताना कळलं की कुठे जातोय.
चामराजनगर मैसूरपासुन अंदाजे ६० किमी दूर आहे. मैसूर चे महाराज चामराज
वडेयार -९ यांच्या नावावरून या गावाचे नामाभिधान झालेय. मैसूरहून लोकल ने
इथे पोचायला सुमारे २ तास लागतात. अनेक पाहण्यासारखी ठिकाणे या गावापासून
जवळ आहेत. लोकलमधला प्रवास ही मस्तच होता. आल्हाददायक वातावरणातली गाव,
तिथली शेती आणि लोक हे सगळं पाहता आलं. चामराजनगर ला पोचल्यावर
चामराजेश्वराच दर्शन घेतलं अन बाकी काही न पाहता नवर्याच्या आदेशाप्रमाणे
तिथल्या बस स्टॅण्डला गेलो.<br />
<br />
<b>चामराजेश्वराच मंदिर आणि आवार.</b><br />
<br />
<img alt="chamarajeshvar temple" height="450" src="https://lh3.googleusercontent.com/-qLw68gtu4ng/VkyqQX3N9wI/AAAAAAAAJho/LgcqTSYvlwA/s640-Ic42/2014-06-09%25252009.34.36.jpg" width="600" /><br />
<img alt="awar" height="450" src="https://lh3.googleusercontent.com/-YreO8RQjPQg/VkyqjKXB57I/AAAAAAAAJhw/uJyf-HVk2eg/s640-Ic42/2014-06-09%25252009.44.55.jpg" width="600" /><br />
<br />
<b>मंदिराच्या आवारातल्या लाकडी प्रतिमा. जाणकारांनी याबद्दल जास्ती माहिती द्यावी.</b><br />
<br />
<img alt="kartikey" height="450" src="https://lh3.googleusercontent.com/-RgGoWno-p_4/VkyrDJeKxpI/AAAAAAAAJh4/4tNW1VKeeWU/s640-Ic42/2014-06-09%25252009.46.19.jpg" width="600" /><br />
<br />
स्टॅंड वर बी. आर. हिल्स ची तिकिटं काटली. मधल्या काळात नेट मरत मरत का
होईना थोडाफार जीव धरून होत. त्या जीवावर थोडं गुगलिंग केलं तर कळलं की बी.
आर. हिल्स म्हणजे बिलिगिरी रंगनाथ हिल्स हे एक अभयारण्य आहे. तिथे आधी
बुकिंग करूनच जावं लागतं आणि आम्ही तर कोणतंही बुकिंग केलं नव्हतं. म्हटलं
बघू काय प्लान आहे तो. बस प्रवास सुरू झाल्यावर रेंज मेलीच. बेस्टच झालं
एकदम. दोन्ही बाजूला गर्द हिरवी झाडी. मधूनच दर्शन देणारे वन्य प्राणी अस
सुंदर दृश्य होत सार. मध्येच केम्मन्गुडी किंवा के.गुडी नावाची जागा लागली
तिथे उतरलो.<br />
<br />
अहो स्वर्गतुल्य जागा होती ही...<br />
<br />
फोटो पहा बरं.<br />
<br />
<img alt="K GUDI1" height="450" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjg9m-u5h7EFCfvJX9mc_OTVdRTCbzwN_3Vo-TElwCKPug30SL1-xG60U_AaZRLmJFyemDmHM8D-UEQ-tAkX1qtjBl_LeYyAa1hY3sLzpHnpalpNbvEfhwSN2caD7SZ17hMzm0oIXmt0ZU/s640-Ic42/2014-06-09%25252012.03.19.jpg" width="600" /><br />
<img alt="K GUDI2" height="450" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhIarBW3-PlUeoSbuNFj8SQ7DXxT7R14nipV90bfHqMK4tysMsmLc-oJIsOQrC2Qt5JycLj-hNAS_QM_w17ZQqDxOnjZMvjHArDLYGeBaEwMlu43x47tguwsgchGyKcBR-hs4wbKDDVDbI/s640-Ic42/2014-06-09%25252012.03.26.jpg" width="600" /><br />
<img alt="K GUDI3" height="450" src="https://lh3.googleusercontent.com/-iqsdGcIO-4s/VkytZXRkdKI/AAAAAAAAJik/30_h9gokRO8/s640-Ic42/2014-06-09%25252012.03.32.jpg" width="600" /><br />
<br />
हत्ती, हरिण असे प्राणी फिरत होते तिथे. जंगल ट्रेल मात्र बंद ठेवली
होती त्यांनी. इतकं माणसांची भिती न वाटणारी तरीही न माणसाळलेली जनावर
पहिल्यांदीच पाहिली. जनावरांच्या जवळ जायचं नव्हत. तरीही मी हरिणाच्या
पाडसाला हात लावून जीवाची के. गुडी केली.<br />
<br />
<img alt="harin2" height="450" src="https://lh3.googleusercontent.com/-d0XvjooWkvU/VkywR5GUcQI/AAAAAAAAJjc/u65oWLLmQI8/s640-Ic42/2014-06-09%25252012.19.53.jpg" width="600" /><br />
<br />
तिथल्या रिसॉर्ट मध्ये जेवण केलं आणि खूप भटकलो त्या जंगलात. असंख्य
आठवणी आणि वेगळाच अनुभव जवळ घेऊन आम्ही जायच्या तयारीत होतो. पण अहो तिथे
बस चे येणे जाणे काही खरे नव्हते. बस येते तेव्हा खरं. पण मग तिथे एक
स्वामींचं मंदिर होत त्या पारावर बसून बस ची वाट पाहणं ही एन्जॉय केलं.
पुढल्या वेळेस ह्या भागात टायगर सफारीला नक्की येऊ अस ठरवून बस पकडून
परतलो. श्रींरगपट्टण मधल्या रंगनाथाच मंदिर पाहणं ह्याच्याइतकाच किंबहुना
अधिकच आवडला हा ही अनुभव :)<br />
<br />
माझ्या सासूबाईंचं आजोळ यल्लापूरला आहे. यल्लापूर हे कर्नाटकच्या उत्तर
कन्नड जिल्ह्यातलं तालुक्याच ठिकाण. काही ना काही कारणामुळे आमचं तिकडे
जाणं होतच असत. दरवेळेस आम्ही नॅशनल हायवे - १३ - अरबैल घाटमार्गे यल्लापूर
ला जातो. एकदा असच पणजीसाबांना भेटायला जात होतो तर हेरंब रूट बदलून घेऊन
गेला. तसाही अरबैल घाट महाबोर आहे त्यात त्या रस्त्यात भरपूर ट्राफिक असते
हेवी लोडेड वाहनांची. म्हटलं बघू. तर हा इतका नयनरम्य रस्ता होता!!! काळी
नदी रस्त्याला समांतर वाहते कदरा पर्यंत. कदरा गावात एक महामाया देवीच
मंदिर आहे. मंदिर भव्य वगैरे नाही पण इथली एक पद्धत मात्र रोचक आहेत. इथे
काम होण्यासाठी देवीच्या दारात तोरणं/कमान बांधण्याचा नवस बोलतात. आणि
यामुळे या देवीच्या दारात खूप सारी तोरणं आहेत.<br />
<br />
<img alt="toran2" height="427" src="https://lh3.googleusercontent.com/-_RnCdAX-eU4/VlQmA0W2HYI/AAAAAAAAJmw/Z_0OUP2ZDX8/s640-Ic42/DSC_1159.JPG" width="640" /><br />
<br />
थोडंसं पुढे गेल्यावर काली नदीवर बांधलेलं कदरा धरण आणि जलविद्युत वीज प्रकल्प आहे.<br />
<br />
<img alt="reservoir1" height="427" src="https://lh3.googleusercontent.com/-aCthB-iaS-Q/VlQmOugAITI/AAAAAAAAJoo/6NMA7ShpGRU/s640-Ic42/DSC_1164.JPG" width="647" /><br />
<img alt="dam1" height="427" src="https://lh3.googleusercontent.com/-Rx7rgVatmd4/VlQmV_ZI26I/AAAAAAAAJno/J9Tfz25IdOs/s640-Ic42/DSC_1166.JPG" width="647" /><br />
<img alt="reservoir 3" height="427" src="https://lh3.googleusercontent.com/-4AB4iesL9Wo/VlQmrtt2gBI/AAAAAAAAJo0/rcThoDDpI08/s640-Ic42/DSC_1170.JPG" width="647" /><br />
<br />
कदरा प्रकल्प जरासा मागे जात नाही तोवर कैगा आणि NPCI ( Nuclear Power Corporation of India) ची हद्द सुरू होते.<br />
<img alt="kaiga" height="420" src="https://lh3.googleusercontent.com/-3tkm3_pUq70/VlQnHtpMQAI/AAAAAAAAJpo/S0PG27Y6Ih8/s640-Ic42/DSC_1180.JPG" width="600" /><br />
<br />
तिथल्या गेटवरचे फोटो काढू दिले नाही सुरक्षा रक्षकाने. KGS समोरच्या
छोटुश्या पोलीस चौकीत रीतसर तपासणी आणि नोंदी होऊन गाडीला पुढे जाऊ देतात.
मग समोरचा घाट चढल्यावर एक पॉइंट येतो जेथून अणू ऊर्जा प्रकल्प अगदी नीट
दिसतो आणि ठीक तुमच्या डोक्यावरून हाय टेन्शन पावर ट्रान्स्मिशन केबल जातो
त्यावर मॉइश्चर असेल तर एक क्रॅकिंग आवाज येतो तोही मस्त वाटतो ऐकायला.<br />
<br />
<img alt="kaigaprakalp" height="427" src="https://lh3.googleusercontent.com/-oiEuK7GoFwE/VlQnn84QqkI/AAAAAAAAJqs/4xz2K_DklIs/s640-Ic42/DSC_1190.JPG" width="647" /><br />
<br />
रस्त्यात अनेक छोटे मोठे धबधबे लागतात.<br />
<img alt="waterfall" height="427" src="https://lh3.googleusercontent.com/-ziRWW1GCkSA/VlQn7ot1soI/AAAAAAAAJuA/V08kg3gULC8/s640-Ic42/DSC_1196.JPG" width="647" /><br />
<br />
अरुंद घाटरस्ता.<br />
<br />
<img alt="arund ghatrasta" height="427" src="https://lh3.googleusercontent.com/-N6AFGoIgRgg/VlQoOlQnEII/AAAAAAAAJu8/DXWFAyASewk/s640-Ic42/DSC_1202.JPG" width="647" /><br />
<br />
यल्लापुर च्या छोट्या खेड्यात. (नाव विचारू नका बॉ. नाही समजत अजून)<br />
<br />
<img alt="gaav1" height="427" src="https://lh3.googleusercontent.com/-w5uwlMnI8g0/VlQomdwq_YI/AAAAAAAAJtc/FsLhLF4KWgA/s640-Ic42/DSC_1209.JPG" width="647" /><br />
<br />
गावातल्या वीरभद्र मंदिरातील मूर्ती<br />
<br />
<img alt="virabhadra mandir" height="512" src="https://lh3.googleusercontent.com/-v3MQQNewTvg/VlQpeDA5fRI/AAAAAAAAJxA/cBB13BkeFCs/s512-Ic42/DSC_1225.JPG" width="341" /><br />
<img alt="nandi" height="427" src="https://lh3.googleusercontent.com/-fOTa1chlxD4/VlQpTz_qXJI/AAAAAAAAJvo/hAvN3_WBefo/s640-Ic42/DSC_1224.JPG" width="647" /><br />
<img alt="koli" height="427" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh0QGOIDK6FJmoobbSrTf7e4rWTgoTqpsTqBmsSapfE-ho95oi1ZXb-Z7eSTMEr-WrQ1fnHcKOssX4dYnj_jUyW162K6wsdcbN9M3r2IUcruDFxUAIgigupJULfY-UUN4h3iixnHwhEqcg/s640-Ic42/DSC_1232.JPG" width="647" /><br />
<img alt="kusakid" height="427" src="https://lh3.googleusercontent.com/-1blOmFk3b2Q/VlQp36nRoPI/AAAAAAAAJw4/i9CctI1lj50/s640-Ic42/DSC_1233.JPG" width="647" /><br />
<br />
आवारातला जुनाट खांब. आता पाण्याच्या नळाचा आधार झालाय.<br />
<br />
<img alt="junat khaMba" height="512" src="https://lh3.googleusercontent.com/-dyZIMZSphuE/VlQp8AiBq_I/AAAAAAAAJyw/_qZNoa6xLNY/s512-Ic42/DSC_1234.JPG" width="341" /><br />
<br />
साबांच्या आजोळच्या घरच्या दरवाज्यावरची कलाकुसर.<br />
<br />
<img alt="darwaja" height="512" src="https://lh3.googleusercontent.com/-W20o2vrdLwI/VlQqkf0QGdI/AAAAAAAAJyk/J5djMO7sdnw/s512-Ic42/DSC_1247.JPG" width="341" /><br />
<img alt="tambyacha sathavanukicha bhanda" height="427" src="https://lh3.googleusercontent.com/-hYrVxuJxsUY/VlQrD6xlDuI/AAAAAAAAJ0I/NpcWuyMtQBo/s640-Ic42/DSC_1255.JPG" width="647" /><br />
<br />
यल्लापुरला यक्षगान नावाचा एक लोकनाट्याचा प्रकार प्रसिद्ध आहे. दिवाळी
आधी ८ दिवस तिथे यक्षगानाचा उत्सव असतो. आज्जेसासरे अगदी सत्तरीतही
यक्षगानात काम करायचे. त्यांची खूप जुनी सामग्री.<br />
हे नैसर्गिक रंगांनी रंगवून खांद्याला बांधतात<br />
<br />
<img alt="khaaMdala bandhatat" height="427" src="https://lh3.googleusercontent.com/-NQ7_qduuEtc/VlQrWLUd0PI/AAAAAAAAJ1A/Fr7oDHvwe9E/s640-Ic42/DSC_1261.JPG" width="647" /><br />
<br />
हे गळ्यातलं.<br />
<br />
<img alt="galyatla" height="427" src="https://lh3.googleusercontent.com/-HA7LgPwQP0o/VlQrbu5C_XI/AAAAAAAAJ1g/Gf44HOXufdU/s640-Ic42/DSC_1263.JPG" width="647" /><br />
<br />
हे मनगटाला बांधायचं. हे तिरफळाच्या झाडाच्या काट्यांपासून बनवतात.<br />
<br />
<img alt="mangatala bandhaych" height="427" src="https://lh3.googleusercontent.com/-t331hXX0Gh8/VlQrg9Hy6XI/AAAAAAAAJ1w/fSDV0oVpoj4/s640-Ic42/DSC_1264.JPG" width="647" /><br />
<br />
ही सांस्कृतिक शिदोरी आणि अनुभव यांनी समृद्ध होऊन घरी आले त्या ट्रीप मधून.<br />
<br />
हल्लीच म्हणजे गेल्या सप्टेंबरात अमृतसरात जाणं झालं. ह्याला कारणीभूत सर्वसाक्षी काकांचा <a href="http://misalpav.com/node/30287">हा </a>
धागा. हा धागा आल्यापासून प्लॅन बनवून फायनली आम्ही अमृतसरात पोचलो. इथली
सरप्राइज सहल मी ठरवणार होते. म्हणजे भटकंती + खादाडी + खरेदी असा जंगी
प्लान मनात ठरवूनच आले होते मी. मस्त निवांत अमृतसर पाहून, सुवर्णमंदिरात
माथा टेकून आणि मुख्य म्हणजे खरेदी आटोपून आम्ही हॉटेलवर परततच होतो की एका
सायकलरिक्षावाल्याला सायकलरिक्षा चालवण्यासाठी रस्ता पुरेनासा झाल्याने
माझ्या नवर्याच्या पायावर सायकलरिक्षा घालावी लागली. याला चालता येईनासे
झाले. मग कसेबसे डॉककडे जाऊन आलो. महान डॉक ने फ्रॅक्चर बिक्चर नाही असे
सांगितले. मलमपट्टी केली, पेन किलर्स दिल्या अन २४ तास रेस्ट घ्या म्हणाले.
तरच वाघा बॉर्डर ला जाऊ शकाल. माझे मनचे मांडे मनातच उरले अन सगळी इतर
भटकंती रद्द केली. किमानपक्षी अटारी-वाघा बॉर्डर बघून यावे ही इच्छा होती.<br />
<br />
मग नवर्याला संचारबंदी लागू करून मी अजून थोडी खरेदी केली ;) . मी
येईस्तोवर इकडे "बदला" घ्यायचे ठरले होते म्हणून दुसर्या दिवशी मी लागू
केलेली संचारबंदी रद्दबातल ठरवून मला लोकल ने फिरायचंय आणि आपण जायचं असा
खलिता माझ्यापर्यंत आला. मी विचार केला स्टेशनपर्यंत कारने जाऊ, काय ते
लोकलने फिरू अन परत कार ने वापस. पायाला कमीतकमी त्रास. घाटे का सौदा नही
हय. म्हणून मग हा प्रस्ताव मान्य करण्यात आला.<br />
<br />
स्टेशनवर याने डेरा बाबा नानक ची तिकिटे काढली आणि लोकलमध्ये बसून आणि लोकल
सुटल्यावर मला दाखवली. पायाला भिंगरी लागलेला हा माणूस माझं न ऐकूनही माझं
ऐकणार होता आणि मला फक्त याच्या पायाच्या चिंतेमुळे नको होत. असो. आता
उपायच नव्हता. गाडी सुटली होती. तर मग हा माझाच प्लान असल्याचे
त्याच्यापासून लपविण्याचे ठरवून मी प्रवास एन्जॉय करायचे ठरवले.<br />
<br />
डेरा बाबा नानक ला पोचेस्तोवर ही लांबच्या लांब भातशेती, त्याचा एक
वेगळाच ओळखीचा सुगंध आणि गर्द नीलगिरीची झाडी पाहून डोळे गार्गार होतात.<br />
<br />
<img alt="bhatsheti१" height="500" src="https://lh3.googleusercontent.com/-WIniGtOJ6tw/VhO0-snd_2I/AAAAAAAAJcA/dAtejMW6IyM/s720-Ic42/DSC_0912.JPG" width="600" /><br />
<br />
ही रेलवे लाइन (अमृतसर-पठाणकोट लाइन) ब्रिटिशकालीन आहे. फाळणी नंतर डेरा बाबा नानक ला स्टेशन बनवण्यात आलं.<br />
<br />
<img alt="fattehgadhchoodiya" height="500" src="https://lh3.googleusercontent.com/-CSqFg7zVnRc/VhO1CbNyT_I/AAAAAAAAJcA/xIFQRslv-PY/s720-Ic42/DSC_0915.JPG" width="600" /><br />
<img alt="shet2" height="500" src="https://lh3.googleusercontent.com/-7HPvAbfeUVQ/VhO1C1P2uLI/AAAAAAAAJcA/Lz8GTgaB1UI/s720-Ic42/DSC_0917.JPG" width="600" /><br />
<img alt="nilgiri" height="500" src="https://lh3.googleusercontent.com/-80mefenJBhM/VhO1E3mVt-I/AAAAAAAAJcA/rBlbgS67eu4/s720-Ic42/DSC_0918.JPG" width="600" /><br />
<br />
डेरा बाबा नानक मधील संध्याकाळ<br />
<img alt="dbn sandhyakal /></p>
<p>आम्ही स्टेशनला उतरून इकडे तिकडे बघेस्तोवर तिथली एकुलती एक ऑटो खच्चून भरून निघालीसुद्धा. मग आम्ही आमच्या पायांना कामाला लावून असच एका पायवाटेने फिरत जाऊ लागलो. दूरवरून लोक आम्हाला पाहत होते आणि आम्हाला ते विचित्र वाटत होत. मग एक आजोबा आम्हाला त्या वाटेत भेटले म्हणाले " height="500" src="https://lh3.googleusercontent.com/-CjT5YW7eTLM/VhO3kY9Cq-I/AAAAAAAAJcA/oKMD0SfnkGI/s720-Ic42/DSC_0947.JPG" width="600" /><br />
<br />
गावातले काही प्रचि<br />
<img alt="gav1" height="500" src="https://lh3.googleusercontent.com/-5JPfHSrIcQw/VhO1N_8XeII/AAAAAAAAJcA/4gxl7AH8l_s/s720-Ic42/DSC_0925.JPG" width="600" /><br />
<img alt="dbn madhil flowersheti" height="500" src="https://lh3.googleusercontent.com/-MXpK6X0ax_Y/VhO1SV2oHnI/AAAAAAAAJcA/PYE706jUZcs/s720-Ic42/DSC_0926.JPG" width="600" /><br />
<br />
तिथे पोहोचेपर्यंत हेरंबचा पाय ऑलमोस्ट डब्बल सुजला होता आणि तरीही या
बाबाला आराम करायचा नव्हता. गुरुद्वारात माथा टेकवून त्याला हट्टाने तिथेच
बसवून आजूबाजूला काही वाहन दिसते का याचा मी शोध घेतला तर त्याचा ही पत्ता
नव्हता. शेवटी एका दुकानात एक पंजाबी मुंडा होता, त्याने त्याच्या लहानग्या
बहिणीची सायकल दिली. त्या सायकल लाही ब्रेक नव्हते. पण काही तरी साधन
मिळाल होतं. प्रत्येक क्षणाला हा प्रवास अजून उत्कंठावर्धक होत होता.<br />
<br />
(त्या सायकल आणि त्या वीरजीचे फोटो वगैरे काढायचं सुचलंच नाही :( ) ह्या
सायकल ने आम्ही डेरा श्री चोलपूर पर्यंत गेलो. बॉर्डर जवळ खाजगी वाहन नेऊन
देत नाही. चालत जावे लागते. पण BSF चे जवानांनी आमची स्पेशली हेरंबची हालत
पाहून आम्हाला थेट बॉर्डरपर्यंत सायकल नेऊ दिली. मी पाहिलेली पहिली
भारत-पाक सीमा!!!! BSF च्या एका जवानाने आम्हाला (त्याच्या) बायनोक्युलर ने
पलीकडे पाहू देखील दिले. अंगावर नुसते काटे आले. नक्की काय वाटलं हे
शब्दातीत आहे.<br />
<br />
<b>आपल्याकडलं</b><br />
<br />
<img alt="aplyakadla" height="500" src="https://lh3.googleusercontent.com/-S4TsRSTqju0/VhO1TBlB9AI/AAAAAAAAJcA/KbbRpb7fHWg/s720-Ic42/DSC_0928.JPG" width="600" /><br />
<img alt="aplyakadla1" height="500" src="https://lh3.googleusercontent.com/-TFoOWdJSlrU/VhO1VkhGgnI/AAAAAAAAJcA/XQVcxrUfIfk/s720-Ic42/DSC_0929.JPG" width="600" /><br />
<img alt="aplyakadla2" height="500" src="https://lh3.googleusercontent.com/-VL3t7eCv-KA/VhO1-9FUkoI/AAAAAAAAJcA/UtSnzAbB8SE/s720-Ic42/DSC_0930.JPG" width="600" /><br />
<b><br />
पलीकडलं</b><br />
<img alt="palikadla1" height="500" src="https://lh3.googleusercontent.com/-iUaJ9NAUExo/VhO2ZnDICwI/AAAAAAAAJcA/bVnxtYz7_jM/s720-Ic42/DSC_0935.JPG" width="600" /><br />
<img alt="palikadla2" height="500" src="https://lh3.googleusercontent.com/-A8NcjmXVrVY/VhO2Yvsd0pI/AAAAAAAAJcA/fFlERP5U644/s720-Ic42/DSC_0936.JPG" width="600" /><br />
<br />
फाळणीच्या वेळी, भारत-पाक सीमेजवळ ३ गुरुद्वारा होते ज्यांना ऐतिहासिक
आणि धार्मिक महत्त्व होत. त्यातील २ आज भारतात आहेत तर एक पाकिस्तानात.
ह्या पाकिस्तानातील गुरुद्वारात गुरु नानक देवांनी त्यांच्या आयुष्यातील
अखेरची काही वर्षे व्यतीत केली. डेरा बाबा नानक आणि डेरा चोलसाहिब ह्या २
गुरुद्वारा भारतात आहेत. श्री करतारपूरसाहिब ही गुरुद्वारा करतारपूर ह्या
पाकिस्तानातल्या गावात असून, Army ने ही गुरुद्वारा किमान पाहता यावी
म्हणून डेरा बाबा नानक-करतारपूर बोर्डर वर १९९८ साली एक viewpoint उभारून
दिलंय. अनेक भाविक येतात आता दर्शन घेण्यासाठी.<br />
<br />
करतारपूरसाहिब ला माथा टेकवला, आणि श्री चोलसाहिब ला आलो. तिथून बाहेर
पडताना तिथल्या १-२ काकांशी बोलणं झालं. त्यातून त्या लोकांचे आणि BSF चे
एकमेकांशी किती छान संबंध आहेत हे कळलं. त्या काकालोक्स नी आम्हाला मस्त
चिडवून घेतलं आणि आम्ही परतीला निघालो. पुढची स्टोरी नाही सांगत, पण यार
आपली BSF आणि जवान खूप काही करतात सीमांचं आणि लोकांच संरक्षण करण्यासाठी
हॅट्स ऑफ... (या स्टोरीज एका जवान मित्रामुळे समजल्या. त्या कुठेही पब्लीश /
स्प्रेड न करण्याच्या अटीवर सांगितल्या असल्याने मी इथे लिहीत नाहीये)<br />
<br />
हा अत्युच्च क्षण होता माझ्यासाठी त्याला तसाच ठेवण्यासाठी माझं सहलपुराण इथेच थांबवते. पुढली सहल कुठे घडते ते बघूच.<br />
<br />
(नवर्याच्या पायाला फ्रॅक्चर होत हे घरी आल्यावर पुन्हा चेकप केलं
तेव्हा कळलं. त्यामुळे ह्या आणि एकूणच ट्रीप चं पूर्णं श्रेय हे हेरंबला
आणि म्हणून हा लेख हेरंबला आणि त्याच्या सोशिकपणाला डेडिकेटेड. )</div>
Smita Aiyahttp://www.blogger.com/profile/08282994198892566215noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3045995199595703471.post-68321001737131016782016-03-19T00:24:00.001+05:302016-03-19T06:30:38.456+05:30माजे मामात्यांच्यो गजाली <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
नमस्कार<br />
<br />
मिसळपाव.कॉम "मराठी भाषा दिन २०१६" चे निमित्तान मराठी बोलीभाषा सप्ताह साजरो करीतसे, अणि हें सप्ताहांत माज्या बोली भाषांत कितां तरी ल्हेंणार हें येवजोनीच आंगावर काटो फुलसे. पण एठा माजो हो चित्पावनी भाशांतलो पयलोच लेख म्हणटकत ह्या भाशाबद्दल थोडांसाच ल्हेंणार असां मनात सलां पण आदी ठरयलां माजे पणजीआज्याबद्दल ल्हेन पण त्याचेबद्दल में महिलादिन अंकात ल्हेला से मराठ्यांत तशी मग दिसलां माजे मामात्यांच्यो गजाली तुमला सांगेव्यो. तसां तुमी बालकांड वाचलां सेल ते तुमला थोडो नमुनो बघे गावलो सनार. तुमला हो लेख आवडलो जाले अजुनीय ल्हेंव शकसां.<br />
<br />
हो लेख माज्या स्व. पणज्याच्या स्मृत्याला अर्पण. केंथीनतरी ती माला बघीत सनारच.<br />
<br />
धन्यवाद.<br />
<br />
<h2 style="text-align: left;">
<b>माजे मामात्यांच्यो गजाली</b> </h2>
चित्पावनी भाशा ही आमची चित्पावन ब्राह्मणांची भाशा. आमचे पुर्वजांना खे भगवान परशुरामान चितात्थीन पावन केलेले म्हणीं आमी चित्पावन अणि आमी बोलसों ती भाशा चित्पावनी. चित्पावनीला लोक मराठीची बोली भाशा म्हणसत , विकिपीडिया कोकणीची बोलीभाशा म्हणसे खे, पण आमला शेंटभरय फरक पडत नाय. आमी त्याला वेगळी भाशा मानसों अणि त्याला पुढल्या पिढ्यापावत न्हेनार.<br />
<br />
चित्पावनांचा मुळ स्थान कोकण. पण कोकणात कार्रोय जरी सोदे गेलात तर चित्पावनी येत सलेलां एकय बोडुक गाववेचां नाय तुमला. मात त्याहांथीन स्थलांतर करनी भायेर सरलेले लोकांनी मात्र बहुत करनी आपल्या भाशाला जपलेनी. आमचे गोवेंत, कर्नाटकांत, त्या हिमाचलांत, मध्य प्रदेशांत हेंच कितेला सातां समुद्रापेलतडीसुद्दा लोक आपली भाशा जपोनी सत. माजेच खूप मित्र सत मा़जेशी ह्या भाषांत बोलणारे. माजी एक चुलत सासू शिरश्याची. त्याला कन्नड येयल हें मत्यांत सलां. पण ही चित्पावनी बोलेल म्हणी में येवजलाच नतलां अणि त्याणीय बी चितलां नाय माला चित्पावनी येयल म्हणीं. त्याचेशीं भटी भाशांतच बोलत सल्यां पूरी दोन वर्खां. गेले डिसेंबरांत त्याची आई आमचेत्यां आयली सली. त्यो दोघी चित्पावनी बोलों लागतकच कांखांतलो कळसो गावलो असां जालां माला. एतां आमी दोघीय चित्पावनीतच बोलसों. ती कर्नाटक वर्जनांत अणि में गोवेंचें वेष्टनांत. :) बघितलां नी, सांगनार सल्यां कितां अणि पावल्यां कें ती?<br />
<br />
तर आज में माज्या मामात्यांच्यों गजाली सांगनार सां. पण ही हरदासाची कथा कारीय पावली जाले मूळपदावर हाडा हां.<br />
<br />
मामात्यां जाणां हो जास्तीसे भुरगेंच्या ल्हानपणातलो एक आनंदाचो भाग ससे. माज्याय सलो- अजुनीय से. आईन खे माजी नाळ मामाचे दारातले पायर्यांत पुरलीन से म्हणीं बाकीचे लोकांपेक्षा माजो मामाहारीं जास्ती ओढो असां आजी म्हणसे.
मामान तां घर विकूनी नवा घर बांधलान तांही चखोट से पण मामाचां घर म्हणतकच जुनां घरच येसे पुढेंत.<br />
<br />
मामाचां घर सह्याद्रीचे कुशीत वसलेल्या सुंदरसे गावांत से. गावांतले एका टोकाला , भटवाड्यांत आमचां घर. रस्तेवेल्ल्यां खालतो उतरुं लागलो का एक कौलारू घर दिससे. नळेंवर कांबी घालनी बेडे सुके घायले सत. पुढेंत मोठांसा सारयलेला खळां. तेचे मेराला तरातरांची फुलझाडां. अणि खळेवर माटव. माटवावर सुकवणां. त्याहांच बाजूला मोठ्या पेड्याचां तुळशी वृंदावन . तेला लागोनी प्राजक्त. सकाळी पुढां तेचो पडणारो सडो अणि तीं फुलां वेचणार्यो दोन चेडी. में अणि शुभुताई - माजी मावसभेणिश. खळेपुढां विहीर अणि तेला लागोनीच न्हाणी अणि लाकडां थेव्वेचो मांगर/ खोप. घराचे उजव्या वाटान थंडगार ठिकाण. माजे आज्यान, दादान, मावश्यान अणि आईन कसलेलां!!!!<br />
<br />
हें घरात केडलाच गरमी हत नाय. एक तर नित्यानि शिपणी हत सलेलां ठिकाण अणि दुसरा म्हणजे नित्यानि शेण-पाणी केलेली जमीन.घरांत भीतर सरताना डाव्या वाटाला लांबच्यालांब पडवी लागसे. मग मुख्य साल, तेलाच लागोनी जेववेचां साल अणि मग तेला लागोनी अणि दोन सालां अणि आत्वार. मागीलदारा सुंदर स्वच्छ गोठो. तेंत मायान पोसलेली गोरवां. अणि असे हे घरांतली मायाळू मनशां.<br />
<br />
में शाळाची रजा सुरू हयवेचे आधी आईबाबांशी हट्ट करनी मामात्यां जाववेची तारीख आधी पक्की करनी घेव्वेची अणि मग धूम ठोकेची मामात्यां. बशीत्थीन प्रवास करताना ते दोन तास केडला एकदा सोपसत असां हत सलां. घराशी पावतकच आद्दी पयली आज्याचे कुशीत जाववेचां मग खायल्या खोल्यांत पणजीआजीशीं. आजी-दादा (दादा म्हणजे माजो मोठो भाउश बी न्हूय हां, माज्या आईशीचो बापूय तो) कडथीन "राणी" आणि पणजीआजीचे तोंडात्थीन "आयलीस का गो गंगू" अशी साद आईकतकच कान निवोनी जात.<br />
<br />
मग आजीन केलेली गुळेणी - चपाती नाय ते खोबरेची कापां असां कितांयतरी आजी स्पेशल खाणां खायवेचीं , माजरां, कुत्रीं गोरवां हेंचेबराबर बागडेचा. शुभुताई र्हेव्वे आयली का मग भातुकली , लपाछपी, क्रिकेट, नाटक असले कसलेय खेळ खेळेचेच पण सक्काळी केर-वारो जालेनंतर प्राजक्ताचीं फुलां पुंजावनी रांगोळी घालतानाय मजाच येत सली. मामात्यांची सकाळ उजाडे मनुमुळां. मनु आमचो बोकलो. ६ वाजलेउप्रांत निदव्वेच देत नसे. मग उठोनी तोंड-पाणी धोवनी पणजी आजीकडा जावनी बेसेचां. ती चित्पावनीत माला गजाली सांगे, माला खूप ल्हान सताना चित्पावनी येत नतली. आई-बाबा मराठीत बोलत सलीं माजेशी. पण ती जां कितां बोले तां कसां कोण जाणे समजत सलां अणि में मराठीत उत्तरां देत सयन. हळू हळू त्याचे कडा बोलनी बोलनी माला चित्पावनी येंव लागली. सद्या हो मुद्दो नाय म्हणे सो तेडा. सांगत कितां सल्यां में? पणजी आजी तिच्यो गोष्टी सांगे, कई त्याची जीवनकथाय सांगे. त्या वयावर कळत नतलां पण एतां मोठी होतकच कळसे ती केडला कितां अणि कितेला सांगत सली तां. मग खाववेची वेळ होतकच तांदळाची भाकरी, नासणेंची भाकरी, गव्हांची भाकरी, जोंधळेंची भाकरी अणि तेचे बरोबर भाजी किंवा दहीं किंवा लोणचां असां किंतायतरी अथवा उसळे, पानगे, पहु असां कितातरी खावनी घरचे जाणटे लोक कामाला जात. आमीयबी तेंचेबरोबर ठिकाणात जाले ठिकाणात नायते काजीनी.<br />
<br />
ठिकाणात माड्यो, नारळ, पणस, आंबे, पेरां ,भिंडां, हेंचेबराबर जायफळ , वेलची, मिरवेली, पानवेली, तरातराच्यो जास्वंदी, गोकर्णां, अगस्त अणि अनेक औषधी झाडांय सली. तेंचो उपयोग आमचो दादा जाणे सलो. कोणालाय कितांय जाला जाले प्रथमोपचार करताना पयली लोक दादाशीं येय. दादान सांगलेली ओखदां करनी लोकांना गुण पडे. दादान सांगलान अमके एका रोगाला माजेलागी ओखद नाय जाले लोक रोग्याला हास्पीटलांत न्हेत.<br />
<br />
मे मासाचे सुट्यांत चंगळ हय. माणकुराद आंबे, घोंटा, मुट्टे, पणस, काण्णां असो तरातराचो रानमेवो खायवे मिळे , मज्जाही खूप करे गावे. एरवी चवतीशीं नायते नाताळाची सुटी रोकडीच सरोनी जासे .<br />
<br />
साधारण बारा वरांवर आजी आमला न्हावनी घ्या म्हणी पाठी लागी. आमला आमचे ठिकाणातले कोंडींत न्हाववे जाववे आवडे पण ह्याला काळजी पोरांना कितांय जालां जाले? तोरेचां पाणी बादलां जाले? मग ती जांव देत नतली . ती शापच आईकत नाय जाली जाले मग स्प्रिंक्लरांचे पाण्यान न्हाव्वेची मांडवली हवनी आमी ठिकाणात न्हात सलों. २-३ तास आरामात पाण्यात मजा करेची, मग थाळीशी जांवनी गरम पाण्यान न्हावनी घरांत सरेचां. जर नशीब बरां सेल जाले बांदावर न्हाव्वे गावे, तेडला मज्जाच मज्जा. (बाबु) मामा, बाबीमाउ, शुभु ताई, बाबु अणि में इतकी सगळी जणां बांदातले कोंडीत खेळत सलों. मामान ह्या कोंडीतच पव्वे शिकयलान माला. :)<br />
<br />
दुपारी आजी बरांसा रांधोनी थेवी अणि आमला गरम गरम वाढी. बरांसा रांधी म्हणजे हाय-फाय खाणां न्हूय हां. जां सामान घरात से तेचां साबांरा-भात भाजी रांधेची. त्याचे हातांत त्याच्या आईची चव से. त्याणीन पाण्याला जरी फोडणी दिली अणी तां पाणी सांबारा म्हणी घेतलां जाले अप्रतिम लागनार असां माला दिससे. जेवतकच सगळेंनी ओग्गी निदववेचां तासभर. तो तास सोपतच नसे. मग सगळीं निदवलीं काय हळूच भायेर सरोनी खळेंत खेळेंचा. केडला केडला ठिकाणांत लोकाची गोरवां बी येत सली शक्यतो चिचाहारली वय मोडणी. मग घरातलेंना जागी करनी गोरवांना आंबडे धाव्वेचीं सगळींच. मग सरली नीज सगळेंची. सांचे मायतेन ती वय कुडोनी घेव्वेची. मग घराशी येसों जाले पणजी आजीचे दोणे, पानां, वाती वेगवेगळे वेष्टनांनी बांधनी तयार तेंना सकाळी बाजाराला धाडेची तयारी ती. मग हात-पाय धोवनी परवचा म्हणेची. मग आजीकडथीन काणी आयकत आयकत जेयताना ताट केडला निवळ हय अणि नीज केडला येय हेंच कळत नसे. दुसरे दिवसाच जागी हवनी "अरे केडला निदवल्यां मे? बाबु तू जागो सलोस रे सगळी काणी सोपेसर?" बाबुय निदवलो खे. आजीची काणी इतके लांब!! सोपतच नतली केडला. केंथीन हाडी ती इतक्यो काण्यो म्हणी नकळे. ते काण्यांनी गाणीं सत सलीं. एक दोन गाणी अजुनीय येवजसत. एतां ती ८० वर्खांची आजी माजे मामाचे ५ वर्खांचे बोड्येना सांगसे काण्यो.<br />
<br />
एतां हे दिवसांची आठवण येसे, कारण तां घर एतां आमचां नाय हें एक जाला अणि नोकरी -घर संभाळनी मामात्यां खूप खेपो हत नाय. पण पणजीआजी, आज्जी-दादाची आजन्म ऋणी सां तेंचेमुळां इतके मजाचां बालपण मिळ्ळां माला.<br />
<br />
<u><b> कठीण शब्दांचे अर्थः</b></u><br />
सलां = होतं.<br />
सांगेव्यो= सांगाव्यात<br />
सनार=असणार<br />
शकसां= शकेन<br />
केंथीन=कुठुन<br />
कार्रोय =कुठेही<br />
सत =आहेत<br />
शिरश्याची=शिरशीची(शिरशी या गावची)<br />
येवजलाच नतलां = विचारच केला नव्हता<br />
वर्खां=वर्षे<br />
आमचेत्यां = आमच्याकडे, त्याचप्रमाणे मामात्यां=मामाकडे, तुमचेत्यां = तुमच्याकडे इ.<br />
हाडा =आणा
बे<br />
डे=सुपार्या<br />
खळां= अंगण<br />
माटव=मांडव<br />
भेणिश=बहिण<br />
भाऊश=भाउ<br />
आत्वार=स्वैपाकघर<br />
सोपसत =संपतात<br />
र्हेव्वे =रहायला त्याचप्रमाणे ल्हेव्वे=लिहायला, खायवे=खायला, जेववे/जेव्वे = जेवायला, पव्वे=पोहायला
केडला = कधी<br />
तेला =त्याला, तसच हेला=ह्याला. माला=मला<br />
खायल्या =खालच्या<br />
सयन=असेन<br />
कई =कधीतरी<br />
कितां =काय<br />
पहु=पोहे<br />
ठिकाण=कुळागर<br />
माड्यो=माडी च बहुवचन. माडी=पोफळीच झाड<br />
पणस=फणस
पेरां= पेरू
भिंडा=कोकम<br />
ओखद्=औषध<br />
तोरेचां पाणी = गोड्या पाण्यात मासेमारी करताना एक प्रकारची फळ वापरतात. त्यामुळे ती फळं वापरली की पाणी बाधत. तश्या पाण्याला तोरेचां पाणी म्हणतात<br />
सांबारां=आमटी<br />
चिचाहारली = चिंचेकडली
__हारी=__कडे
वय =झाड्या-काट्या-कुट्यांच कुंपण
आंबडणे=हाकलणे
बोड्यो=मुलगा
</div>
Smita Aiyahttp://www.blogger.com/profile/08282994198892566215noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3045995199595703471.post-57164255645205520212015-10-30T21:08:00.000+05:302016-06-07T21:10:51.889+05:30आमच्या गोंयची दिवाळी<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
सामान्य गोवेकर तसा उत्सवप्रिय. गोव्यातली हिंदू जनता आपल्या एका
आगळ्यावेगळ्या 'गोंयकारपणाने' वर्षभर अनेक सण साजरे करते. ह्या
सणवारांमध्ये स्थानिक जत्रा, पालखी उत्सवसुद्धा समाविष्ट आहेत, जे
शतकानुशतकं साजरे केले जातात. देवाचे उत्सव साजरे करणं आणि त्यात सहपरिवार
भाग घेणं हे इथल्या लोकांच्या संस्कृतीचा एक भाग आहे.<br />
<br />
बर्याचदा
देवाच्या/देवीच्या जत्रांना (किंवा अगदी घरातल्या पूजा वगैरेचं आमंत्रण
दिल्यावर) ख्रिश्चन जनताही भक्तिभावाने देवाचे आशीर्वाद घ्यायला जाते.
फातर्प्याच्या शांतादुर्गेच्या देवळात किंवा शिरगावच्या लईराईच्या जत्रेला
किंवा म्हापश्याच्या मिलाग्रीच्या फेस्ताला हिंदू आणि ख्रिश्चन तीच श्रद्धा
घेऊन जाताना दिसतात.
<br />
गणेशचतुर्थी, गुढीपाडवा, दसरा, दिवाळी, होळी, रामनवमी, रक्षाबंधन,
कृष्णजन्माष्टमी असे अनेक सण इथे साजरे होतात. अर्थात गणेशचतुर्थीचा म्हणजे
चवथीचा नंबर अगदी वरचा असतो. सगळ्यांचं सगळ्यात आवडतं दैवत आणि सण. अगदी
देश-विदेशात असलेला गोवेकर चवथीला घरी पोहोचायचं बघतो आणि मग घरांना घरपण
आणि गावांना गावपण येतं. चवथ-माटोळी, करंज्या-मोदक वगैरे धम्माल असते. मग
येते दिवाळी.<br />
<br />
दिवाळी - प्रकाशाचा उत्सव!!! 'अंधाराकडून उजेडाकडे जा' असं सांगणारा.
वाइटावर चांगल्याच्या विजयाचं प्रतीक असणारा हा सण. श्रीकॄष्णाने
नरकासुराचा वध करून लोकांना राक्षसी राजवटीतून मुक्त केलं, म्हणून हा सण
साजरा करतात. हाही सण एका वेगळ्याच प्रकारे इथे साजरा होतो. दसरा झाल्यावर
दिवाळीचे वेध लागू लागतात, कारण वेगवेगळा फराळ बनवणं ह्याच सुमाराला सुरू
होतं. चकल्या, लाडू, चवडे, चिरोटे, चिवडा, कोहळ्याच्या, बिटाच्या,
गाजराच्या, डाळीच्या अशा वेगवेगळ्या (गोड) वड्या असा जंगी फराळ बनवणं सुरू
असतं, तिथे पोरं-सोरं दुसरीकडे नरकासुराच्या प्रतिमा बनवण्यात मग्न असतात.
दिवाळीच्या आदल्या रात्री ह्या प्रतिमेची आणि श्रीकृष्णाच्या मूर्तीची
गावात मिरवणूक असते आणि पहाटे आम्ही त्याचं दहन करतो. ठिकठिकाणी नरकासुर
आणि श्रीकृष्ण प्रतिमांच्या स्पर्धासुद्धा असतात, त्याही बघायला मज्जा
येते. लहानपणी आईबाबा मला नेहमी घेऊन जात या स्पर्धा पाहायला. ते एक असो.
दिवाळीच्या आदल्या दिवशी न्हाणीघर खास धुतलं-पुसलं जातं. *'थाळी'वरच्या
**'भाणा'ला उतरवून त्याची काळोखी घासली जाते. त्याच्या गळ्यात झेंडू अन
कारीटांची माळ घातली जाते. त्यावर चंदनाचे पट्टे ओढून त्याला पुन्हा
न्हाणीवर ठेवून सभोवती माती लिंपली जाते. न्हाणीघराला आंब्याच्या पानांचं
तोरण चढतं.<br />
<br />
<img alt="narakaasur" src="http://t2.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcQ9EdGbqa62FHWO69icTU8nvwLl_LE3kP5L8H6z4hgeYPObasUy" /><br />
* जालावरून साभार<br />
(narkasur goa असं गुगलून पाहिल्यास असंख्य फोटो दिसतील, ज्यात नरकासुर बनण्याच्या प्रत्येक स्टेप्सचे फोटे असतील)<br />
<br />
नरकासुर दहन करून घरी आल्यावर आम्ही आकाशदिवे लावतो आणि पणत्यांनी
घर-अंगण-तुळस उजळवतो. थोडं उजाडल्यावर घरच्या पुरुषांना आणि लहानांना
त्यांच्या आया आणि बायका तेल-उटण्याचं मालिश करतात आणि मग सगळे आंघोळ
करतात. घरच्या बायका जरा लवकरच आंघोळ करून तयार होतात. मग आरती होते आणि
बायकांना नवरे छानशी ओवाळणी देतात. यानंतर घरचा प्रत्येक सदस्य कारीट
पायाच्या अंगठ्याने फोडतो अन दोन बिया स्वतःच्या पोटात घालतो.<br />
<br />
इथे
दिवाळीला कृष्णाचे आवडते पोहे खायची आणि खिलवायची पद्धत आहे. पोह्यांचे
किमान पाचतरी प्रकार हवेतच. बाकी तुम्ही काहीही केलंत तरी चालेल. आपल्या
घरी पोहे खायचे आणि दुसर्या घरी खायला जायचे. माझ्या माहेरी आमची दोन
आवळीजावळी गावं आहेत. आपसात ठरवून एका गावात एका दिवशी, तर दुसर्या गावात
दुसर्या दिवशी पोहे असतात. दोन्ही गावचे लोक दोन्ही गावच्या प्रत्येक घरात
पोहे खातात. आमच्या गावात आमच्या घरापासून पोहे खायची सुरुवात होते. आम्ही
ताट-पान, पाणी, रांगोळी, सुपारी सगळं करून तयार असतो. ग्रामदेवी
भूमिकामायेचा कळस कौल देऊन जातो अन मग पोहे सुरू. वाढल्यावर लोक पानावर
बसतात. मग सगळ्या पंगतीची आरती होते. पोहे खाल्ले जातात आणि सगळे दुसर्या
घरी पोहे खायला जातात. दिवसभर नुसते पोहे!!!!<br />
<img alt="paan" height="225" src="https://lh3.googleusercontent.com/-k7nzsTBGmEQ/ViFFOawIbWI/AAAAAAAAJfk/VLlAUv1nAG4/s128-Ic42/IMG-20151007-WA0001.jpg" width="400" /><br />
फोटो: माझ्या सासरचं गेल्या वर्षीच्या दिवाळीचं पान. (हे दु:खाच्या दिवाळीतलं असल्याने फक्त १५-१६ प्रकार असतील.)<br />
<br />
माझ्या सासरी थोडंसं वेगळं आहे. आमच्या वाड्यावर इन मीन सात घरं. मग
आम्ही सगळे दसर्यानंतर ठरवतो की यंदा दिवाळी कुठे वाढायची. घर फायनल झालं
की प्रत्येक जण आपापला जिन्नस फायनल करतो. दोन वर्षांपूर्वी माझी
लग्नानंतरची पहिली दिवाळी होती, तर पानात तब्बल ३५ वेगवेगळे पदार्थ होते!!!
या पदार्थांमध्ये थोडे पारंपरिक, थोडे स्वतःच एक्स्पीरिमेंटिंग करून
बनवलेले असे भ आणि र आणि पू आणि र पदार्थ असतात. काहीच पदार्थ सांगते हं -
म्हणजे गोडाचे फोव, तिखशे फोव, ताकाचे फोव, कडीचे फोव, फोण्णे फोव, पाकातले
फोव, फोंवा खीर, रोसा फोव, फोवा चिवडो, काकडीचा कायरस (कोशिंबीर), कच्च्या
केळ्याचं पंचामृत, झालंच तर इतर गोड फराळ - जिलबी, गुलाबजाम वगैरे. आणि
वाटला अंबाडा नाही हं विसरायचा. हां हां, ही अंबाड्याची पालेभाजी नाहीये
बरं का, अंबाडा हे एक आंबट फळ आहे. आणि मग सरतेशेवटी जिरवणीला लसणाशिवायची
सोलकढी.<br />
<br />
हे असं सगळं दिवसभर तब्येतीने खाल्ल्यावर असली झोप येते म्हणून सांगू
महाराजा! मग 'जरा' पडणं होतं आणि मग आहेच लक्ष्मीपूजन आणि इतर दिवाळी. पण
मुख्य आकर्षण पोहेच!!!!.<br />
<br />
<br />
*थाळी - न्हाणीघरातली आंघोळीचं पाणी तापवण्याची मोठी चूल.<br />
**भाण - थाळीवर पाणी तापवण्यासाठी वापरायचा भलामोठा हंडा.<br />
***फोव = पोहे<br />
<br />
<br />
बरं, रेसिप्या हव्यात का?<br />
घ्या बरं लिहून..<br />
<br />
<br />
<b>गोडा फोव</b><br />
साहित्य : <br />
लाल गावठी पोहे १ वाटी<br />
तूप १/४ वाटी<br />
गूळ १/४ वाटी<br />
ओलं खोबरं बचकभर<br />
चवीपुरतं मीठ<br />
<u>कृती</u><br />
सर्वात आधी गुळाचा पाक करून घ्यावा. पाक साधारण होत आला की
पोहे धुऊन निथळून घ्यावेत. पाक झाल्यावर हे धुतलेले पोहे त्या पाकात घालावे
आणि परतून घ्यावे. ओलं खोबरं, तूप घालावं आणि पुन्हा परतून घ्यावं.
सरतेशेवटी चवीपुरतं मीठ घालून नीट ढवळून घेऊन पाकृ गॅसवरून उतरावी.<br />
<b>ताकाचे फोव</b><br />
साहित्य : <br />
लाल/ पांढरे गावठी पोहे १ वाटी<br />
ओलं खोबरं १ वाटी<br />
ओल्या मिरच्या २<br />
आलं अर्धा इंच<br />
जिरे १/४ चहाचा चमचा<br />
हिरवी मिरी ४-५<br />
दही २ वाट्या<br />
मीठ चवीपुरतं<br />
साखर चवीपुरती<br />
<img alt="sahitya" src="https://lh3.googleusercontent.com/--2gaU-REHY4/ViFKvnVxKOI/AAAAAAAAJgM/l2jIxYUg0gg/s720-Ic42/DSC_1079.JPG" width="600" /><br />
<br />
कृती :<br />
पोहे धुऊन घ्यावे. ओलं खोबरं, मिरच्या, आलं, जिरं, मिरी मिक्सरमधून बारीक
आणि दाटसर वाटून घ्यावं. हे वाटण पोह्यात घालावं. चवीपुरती मीठ-साखर घालावी
आणि व्यवस्थित मिश्रण करून घ्यावं आणि आपल्या आवडीप्रमाणे त्यात दही
घालावं. मला ह्या रेसिपीत खूप दही आवडतं.<br />
<img alt="tayar" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhQvpHdys1Wi394sakYb8ET_PnmxYSitUW4P4WiekkZjfCQ7gCgLn_vE9ax9ExHcjS7OH4_zHP8X7oxhD_1jzT3p6jCxhqvRu9CJbNulU_QWOvBzHzL9kHc6WaIkAvWU8R_b5ZB5vypG3I/s720-Ic42/DSC_1083.JPG" width="600" /><br />
<br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhQvpHdys1Wi394sakYb8ET_PnmxYSitUW4P4WiekkZjfCQ7gCgLn_vE9ax9ExHcjS7OH4_zHP8X7oxhD_1jzT3p6jCxhqvRu9CJbNulU_QWOvBzHzL9kHc6WaIkAvWU8R_b5ZB5vypG3I/s720-Ic42/DSC_1083.JPG"></a>
<b>रोसातले फॉव</b><br />
साहित्यः<br />
पांढरे पोहे १ वाटी <br />
गूळ १ वाटी <br />
वेलची दाणे ६-७ <br />
ओलं खोबरं१ वाटी <br />
मीठ चवीपुरतं<br />
कृती :<br />
पोहे धुऊन घ्यावे व थोडा वेळ निथळत ठेवावे. ओल्या खोबर्यात वाटीभर पाणी घालून त्याचं दाट नारळाचं दूध काढून घ्यावं.<br />
आता ह्या दुधात गूळ विरघळवून घ्यावा आणि वेलदोड्यांची पूड करून त्यात घालावी (ताजी असल्यास जास्त छान वास येतो).<br />
आता पोह्यात थोडं पाणी घालून ते मध्यम आचेवर शिजवून घ्यावेत. ह्यात
गूळमिश्रित नारळाचं दूध घालावं व दोन मिनिटं शिजू द्यावं. चवीपुरतं मीठ
घालून पोहे गॅसवरून उतरवावे आणि सर्व्ह करावे. रसातले पोहे :)<br />
** नारळाचा रस असलेले पदार्थ जास्त वेळ शिजवू नये. दूध फाटण्याची शक्यता असते.<br />
<br />
<b>वाटला अंबाडा</b><br />
अंबाडे १०<br />
ओलं खोबरं १ वाटी<br />
हिरव्या मिरच्या २-३<br />
हिंग १/४ चहाचा चमचा<br />
गूळ सुपारीएवढा<br />
मीठ चवीपुरतं.<br />
अंबाडे<br />
<img alt="aMbade" src="https://lh3.googleusercontent.com/-cDEpurvemFM/ViFHvk4SipI/AAAAAAAAJfw/QDbCMogbCsE/s720-Ic42/DSC_1084.JPG" width="600" /><br />
<br /><a href="https://lh3.googleusercontent.com/-cDEpurvemFM/ViFHvk4SipI/AAAAAAAAJfw/QDbCMogbCsE/s720-Ic42/DSC_1084.JPG"></a>
कृती :<br />
अंबाडे शिजवून घ्यावे. ते शिजत असताना एकीकडे ओलं खोबरं,
मिरच्या, हिंग, गूळ यांचं दाट पण बारीक वाटण करून घ्यावं. शिजवलेल्या
अंबाड्यांत हे वाटण आणि मीठ खालून आंबाडे थोडेसे मुरडून घ्यावे आणि थोडा
वेळ ठेवून मग सर्व्ह करावं. अंबाडे मुरडताना : अंबाड्याला काथा असतो,
त्यामुळे सांभाळून.. फक्त वरची साल असते, ती एडिबल असते आणि ती थोडी थोडी
साल वाटणात मिक्स व्हावी अशा पद्धतीने मुरडावं.<br />
<img alt="vaTalaa aMbaaDaa" src="https://lh3.googleusercontent.com/-qk6lpzxXuKM/ViFJGiZSY-I/AAAAAAAAJf4/phlhYzFpgwk/s720-Ic42/DSC_1089.JPG" width="600" /></div>
Smita Aiyahttp://www.blogger.com/profile/08282994198892566215noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-3045995199595703471.post-44171488291108293832013-01-22T13:17:00.003+05:302013-01-22T13:42:50.781+05:30आमचे गोंय - भाग ७ - स्वातंत्र्यलढा २<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br /></div>
<img src="https://lh4.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TZrIG0Zmk-I/AAAAAAAAA0A/u0c1DAz7H5I/s288/MahadevTemple.jpg" />
<br/>
***
<br/>
<strong>गावड्यांचे शुद्धिकरण</strong> <br/><br/>
पोर्तुगीज मिशनर्यांनी पोर्तुगीज सरकारच्या आश्रयाखाली आणि ख्रिश्चन जमीनदारांच्या चिथावणीने हजारो गावकर्यांन बाटवून ख्रिश्चन केले होते. पण या गावकर्यांची आपल्या मूळ हिंदुधर्मावरील निष्ठा पिढ्यान् पिढ्या अविचल राहिली होती. त्यांची नावे बदलण्यात आली होती. त्यांच्या मुलांना बाप्तिस्मा देण्यात येत असे. पण ते चर्चमधे जात नसत. आपल्या घरांमधे गुप्तपणे हिंदु धर्माचे पालन करीत.गोव्यातील युयुत्सु पुढार्यांनी या गावड्यांना शुद्ध करून हिंदु धर्मात परत घ्यायचे ठरवले. गावडे समाजातिल लोक सरकारी अधिकार्यांच्या आणि जमिनदारांच्या धाकाला भीक न घालता हिंदुधर्मात प्रवेश करण्यासाठी संघटित झाले.
<br/><br/>
बेत कृतीत आणण्यासाठी 'शुद्धिसहायक मंडळ' स्थापन करण्यात आले. मसूरच्या (सातारा) ब्रह्मचर्याश्रमाचे श्री. विनायक महाराज मसूरकर यांना त्या कार्यासाठी निमंत्रण देण्यात आले. हिंदुधर्मात परत आलेल्यांची संख्या तिसवाडीत ४८५१, अंत्रुजात २१७४, भतग्रामात २५०, सत्तरीत ३२९, आणि इतर महालांत २११ अशी एकुण ७८१५ भरते. हे कार्य चालु असताना ख्रिश्चन पाद्री, ख्रिश्चन जमीनदार व सरकारी अधिकारी यानी हा कॅथोलिक धर्मावर आघात व पर्यायाने पोर्तुगालच्या सार्वभौमत्वावर आक्रमण आहे अस आरोप लावून शुद्धिकार्याच्या कर्यकर्थ्यांस धाकधपटशा दाखवुन छळ करण्यास आरंभ केला. तसेच हिंदुधर्मात परत जाणार्या गावड्यांसही धाक दाखविण्यास सुरवात केली.अशा वेळी या कार्यकर्त्यांना लुइश मिनेझिस ब्रागांझ यांच्या "प्रकाश" या पोर्तुगीज द्विसाप्ताहिकाचा पूर्ण पाठिंबा मिळाला. ही केवळ धार्मिक चळवळ नव्हती. संपूर्ण स्वातंत्र्य हे ध्येय ठेवुन पोर्तुगिजांची बंधने आस्ते आस्ते तोडून टाकण्याकडे समाज प्रवृत्त होऊ लागला आणि प्रागतिक ख्रिश्चनबांधवांची त्याला साथ मिळु लागली.
<br/><br/>
गोमंतकातील हिंदुंची जागृती व भारतातील, विशेषतः महाराष्ट्रातील हिंदु समाजाचा पाठिंबा लक्षात घेऊन तत्कालीन गवर्नर जनरल मासन दे आमोरी नी आधी मसूराश्रमाच्या कार्यकर्त्यांना गोव्याबाहेर घालवले. परंतु जनमताचा जोर पाहून वरमले देखील. आणि त्यांनी धार्मिक स्वातंत्र्य मान्य केले.
१९२८ च्या या चळवळीला ' गावड्यांचे शुद्धिकरण' असे म्हणतात. या चळवळीचा मोठा फायदा म्हणजे सगळीकडे विखुरलेला, दबलेला गरीब बहुजनसामाज एकत्र झाला.
<br/><br/>
<strong>वसाह्तीचा कायदा.</strong><br/><br/>
गोमंतकात सामाजिक आणि राजकीय जागृतीचे वारे संचारित असतानाच सालाझारच्या सरकारने १९३० मधे वसाहतीचा कायदा गोवा, दमण दीवला लागू केला. या कायद्याने सुशिक्षित गोमंतकियांचा विशेषतः 'पोर्तुगिजादु' लोकांचा पुरता तेजोभंग केला. पुर्वी गोव्यात कायदेमंडळ होते. पण सालाझारच्या या कायद्याने कायदेमंडळाचा दर्जा केवळ सल्लागार मंडळ असा केला. हे सल्लागार मंडळ १३ सदस्यीय बनवले गेले. गव्हर्नरासह ५ सरकारी अधिकारी, ३ सरकारने नेमलेले व निरनिराळ्या मतदार संघातुन ४० प्रमुख करभरुनी निवडलेले ५ सभासद अशी त्याची रचना होती. <br/><br/>
पुढे वसाहतीची सबद निघाली. तीत गोमंतकीयांची वर्गवारी करण्यात आली. १) पोर्तुगीज २) पोर्तुगीजादु ३) देशज. <br/><br/>
हिंदु व मुसलमान देशज होते. पण जे स्वतःला पोर्तुगीज म्हणवुन घेत असे उच्चभ्रू गोमंतकीय ख्रिश्चन पोर्तुगीजादु म्हणजे पोर्तुगीजाळलेले ठरले. सरकारने " तुम्ही पोर्तुगीज नाही, पोर्तुगीजाळलेले आहात" असे बजावले. आणि त्यांचा भ्रमनिरास झाला. आपण हिंदी आहोत ही जाणीव त्यांच्या दुखर्या मनाला होउ लागली.!!! आता त्यांनीही आवाज उठवायला सुरवात केली. <br/><br/>
सन १९३३ मध्ये रोमचे पोप व सालाझार यांच्यात 'कोंकोर्दातु' करार झाला. या करारानुसार पोर्तुगीज साम्राज्याची सत्ता दृढ करणे व त्याचे वैभव वाढविणे हे ख्रिस्ती धर्ममिशनाचे कार्य ठरले.<br/> <br/>
<img src="http://www.frontlineonnet.com/fl2406/images/20070406000506510.jpg" alt="louismenezesbraganza.jpg" />
<br/><br/>
<strong>श्री. लुईश मिनेझिस ब्रागांझ</strong><br/>
<br/>
धर्माधिकार्याच्या नेमणुकीला पोर्तुगीज राष्ट्राध्यक्श्यांची संमती आवश्यक झाली. ख्रिश्चन मिशनना खास सवलती देण्यात आल्या. मिशनर्यांना अधिक स्वातंत्र्य व सवलती मिळाल्या. मिशनर्यांकडुन धर्मांतराचे प्रयत्नही झाले. पण आता सक्तीच्या धर्मांतराला हिंदुंचा कडवा विरोध उग्र स्वरुप धारण करत होता!!<br/><br/>
सन १९३७ मधे नागरी हक्कांचा कोंडमारा करण्यात आला. नागरीकांचे विचार-स्वातंत्र्य, उच्चार-स्वातंत्र्य हिरावुन घेण्यात आले. जाहीर सभेला गव्हर्नराची परवानगी लागू लागली. एखादे पुस्तक प्रसिद्ध करायचे झाले तर त्याच्या नावास गव्हर्नरची परवानगी लागू लागली. शिवाय त्या पुस्तकातील मजकुराची जबाबदारी घेणार्या एका कायदेशीर डायरेक्टरचे नाव पुस्तकावर छापावे लागू लागले.हा डायरेक्टर पोर्तुगीज उच्च-विद्याविभूषित असला पाहिजे हा दंडक घालण्यात आला.<br/><br/>
वृत्तपत्र प्रसिद्ध करणार्यांना एक ठराविक रक्कम सरकारात अनामत ठेवणे भाग पडले. वृत्तपत्रात छापून येणार्या कोणत्याही मजकुराला प्रकाशनपूर्व सरकारची मान्यता घेणे आवश्यक झाले. जर मजकूर पोर्तुगीजेतर भाषेत असेल तर त्याचा पोर्तुगीज भाषेत अनुवाद करुन प्रसिद्धीपूर्व मान्यता घेण्यासाठी संबंधित अधिकार्याला देणे क्रमप्राप्त झाले. त्याचप्रमाणे त्यास ' सेन्सॉरने पास केले आहे' हे छापलेच पाहिजे अशी सक्ती करण्यात आली.<br/><br/>
सरकारच्या या अश्या आक्रमणावर लुईश मिनेझिस ब्रागांझ यांनी सरकारी काउन्सिल मधे प्रभावी भाषण करुन निषेध नोंदविला. त्यांचे हे भाषण सालाझारच्या हुकुमशाहीला आव्हानच होते.<br/><br/>
१० जुलै १९३८ साली रक्तदाबाच्या विकाराने ते कालवश झाले. पण त्यांच्या पार्थिव देहाला चर्चच्या सिमितरीत/ स्मशानभूमीत दफन करायला परवानगी दिली नाही. त्यांच्या पुरोगामी विचारांनी विद्ध झालेल्या लोकांनी अश्या प्रकारे त्यांच्या पार्थिवावर सूड उगविण्याचे ठरविले. त्यांचा देह खाजगी जागेत दफन करण्यात आला.<br/> <br/>
<strong>क्विट गोवा ठराव</strong><br/>
१९४२ च्या ऑगस्ट महिन्यात भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस ने Quit India ठराव पास करुन ब्रिटीश सत्ता झुगारुन लावण्यासाठी प्राणपणाने लढा हा आदेश भारतीयांना दिला. या लढ्यात कारागृहात गेलेल्या अनेक लोकांमधे एक होते मुंबईतील गोवा काँग्रेस कमीटीचे एक संस्थापक पिटर आल्व्हारिश. २ वर्षानी एप्रील १९४४ साली त्यांची कारागृहातुन सुटका झाली. व त्याच धरतीवर गोवा काँग्रेसच्या खास सभेत Quit Goa ठराव पास करण्यात आला. पण हा ठराव संमत करुनही पोर्तुगीज वसाहतीवर त्याचा काहीच परिणाम झाला नाही. कारणे उघड आहेत.<br/><br/>
ऑगस्ट १९४२ मधे जेव्हा छोडो भारत चळवळ सुरु केली तेव्हापासुन डिसेंबर १९४३ पर्यंत अवघ्या एक वर्ष ५ महिन्यात हजारो लोक कारागूहात गेले शेकडो हुतात्मे झाले. म्हणून या चले जाव ठरावाला महत्व आले. पण असे काही गोवा-दमण-दीव मधे घडले नाही. क्रांतीकारकांची संघटनाच तोपर्यंत निर्माण झाली नव्हती. शिवाय एक उत्साही, विचारी व गतिमान नेतृत्वही नव्हते. म्हणुन छोडो गोवा एक साबणाचा फुगा ठरला.<br/><br/>
पण जनमानसावर सगळ्या घटनांचा प्रभाव पडत होता . तरुणांचे छोटेमोठे गट भारतीय पुढार्यांच्या त्यागाने प्रभावित होउन कार्यरत झाले होते. १९३९ पासुन शामराव मडकईकर यांचा गोमंतकीय तरुण संघ नावाचा गट मडगावात कार्यरत होता.पोर्तुगिज सत्तेशी मुकाबला करण्यासाठी एक संघटना असणे गरजेचे होते. म्हणुन ते गोवा काँग्रेसचा प्रचार करत. अशीच एक संघटना तिसवाडी तालुक्यातील करमळी गावात, पां. पुं शिरोडकर व स्र्यकांत नाईक यांच्या नेतृत्वाखाली कार्यरत होती. दिवसा आपला व्यवसाय संभाळुन रात्री सरकारविरोधी भित्तीपत्रके चिकटविणे, पत्रके वाटणे अशी कामे स्वयंसेवक करत. ही काहीच नाव अश्या अनेक छोट्या छोट्या संघटना / संस्था स्वातंत्र्यासाठी आपापल्यापरीने प्रयत्न करत होत्या.<br/><br/>
<br/>
<img src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/Key_Figures_in_Goa_Independence_P.P_Shirodkar.jpg/450px-Key_Figures_in_Goa_Independence_P.P_Shirodkar.jpg" alt="ppshirodkar.jpg" />
<br/>
<strong>श्री. पांडुरंग पुंडलिक शिरोडकर</strong><br/><br/>
अशातच क्विट इंडिया सत्याग्रहात भाग घेतल्यामुळे तुरुंगवास झालेले डॉ राम मनोहर लोहिया यांची १९४६ साली सुटका झाली व ते काही काळ विश्रांतीसाठी डॉ ज्युलियांव मिनेझिस या आपल्या मित्राकडे १२ जून १९४६ रोजी असोळणा या गावी आले. त्यांच्या आगमनाची वार्ता कळताच ठिकठिकाणचे उत्साही तरुण त्यांना भेटावयास जाऊ लागले .त्यांच्याकडून मार्गदर्शन घेऊ लागले. या लोकांबरोबर केलेल्या चर्चांतून लोहिया यांना गोवेकरांची परिस्थिती समजली आणि पोर्तुगीजांविरुद्ध लढा देण्याची किती गरज आहे हे जाणवले.या लढ्याची पहिली पायरी म्हणुन लोकांना त्यांचे नागरी हक्क मिळवुन देणे हे ध्येय ठरवले आणि १८ जुन १९४६ हा दिवस ठरला. <br/><br/>
१८ जुन १९४६ रोजी डॉ . लोहिया डॉ . मिनेझिस यांच्या सोबत मडगाव स्टेशनला पोचले. जय हिंद, भारत माता की जय वंदे मातरम च्या गजरात त्यांचे जोरदार स्वागत झाले. <br/><br/>
<img src="https://encrypted-tbn3.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcSLX6fjCVGW-BZdzFY60l0qVrwWkUy5LsW4Vmfn8xUpBoae2Q5xQQ" alt="Ram_Manohar_Lohia.jpg" /> <br/>
<strong>श्री. राम मनोहर लोहिया</strong><br/>
त्यांनी हॉटेल रिपब्लिका मधे थोडा वेळ आराम केला. सध्याकाळी सव्वाचारच्या सुमारास लोहिया व मिनेझिस नगरपालिका इमारतीसमोरच्या भाषणासाठीच्या नियोजित जागी जाउन भाषणबंदीच्या कायद्याला आव्हान देत भाषण द्यायला सुरु केली. तोच एक पोलीसांची गाडी सशस्त्र पोलीस घेउन तिथे पोचली. त्यांच्या साहेबाने भाषण बंद करायची आज्ञा केली. तिला न जुमानता लोहियांनी भाषण सुरुच ठेवले. पण त्याची लोहियांवर गोळीबार करायची हिम्मत झाली नाही. त्यांना अटक करुन मडगावच्या पोलीस ठाण्यात नेण्यात आले.<br/><br/>
लोहियांच्या अटकेची वार्ता वणव्यागत पसरली आणि हजारोंच्या संख्येने लोकांचे समूह घोषणा देत मडगावात आले. त्यांनी एक प्रकारची मिरवणूक काढली. लोहियांच्या पाठोपाठ अनेक लोकांनी नागरी हक्कांवरच्या बंदीच्या कायद्याला आव्हान देत भाषण देणे, सभा घेणे सुरु केले. अनेकांना न्यायालयात शिक्षा ठोठावण्यात आली.व तुरुंगात पाठवण्यात आले. गोव्यात जणु काही वेगळच चैतन्य संचारल होत.<br/><br/>
दुसर्या दिवशी लोहियांना कोले येथल्या रेलवे स्टेशनवर नेउन गोव्याबाहेर सोडण्यात आले.पण लोहियांनी तिथेच शपथ घेतली, जर गोवेकरांना त्यांचे नागरी हक्क परत मिळाले नाहीत तर ते नक्कीच गोव्यात परततील." ही चळवळ इथेच संपली नाही.गोवेकर व पोर्तुगीज पोलीसांचा संघर्ष असाच सुरु राहिला.आबालवृद्धांनी आपल्या हक्कांसाठी लढायची तयारी केली नव्हे ते लढले. डो. लोहिया आपल्या गोव्यात परतण्याच्या शब्दावर अटळ होते व ते गोव्यात सप्टेंबर १९४६ मधे परतले देखील. पण जेव्हा ते कोले रेलवे स्टेशनला पोचले तेव्हाच पोर्तुगीजांनी त्यांना अटक करुन आग्वाद किल्ल्यावरील तुरुंगात ठेवण्यात आले. आणी १० दिवसांनी त्यांना पुन्हा सरहद्दीवर सोडण्यात आले. <br/><br/>
महात्मा गांधींनी डॉ. लोहियांचे कौतुक केले. परंतु गोवेकरांनी नागरी हक्क मिळवण्याच्या या चळवळीत जास्तीत जास्त सहभागी व्हावे असे त्यांचे मत होते स्वातंत्र्याबद्दल भारत स्वतंत्र झाल्यानंतर विचार करता येईल. त्यांनी गोवेकरांना अहिंसक मार्ग अवलंबायला सांगितले. डॉ. लोहिया म. गांधींच्या सांगण्यावरुन गोव्यात पुन्हा परतले नाहीत. परंतु त्यांनी आपला गोव्याच्या स्वातंत्र्यासाठीचा लढा बेळगावातून जारी ठेवला.<br/>
<img src="http://manage.goenche.com/userfiles/image/100_5346.JPG" alt="juliaomenezes.JPG" /> <br/>
<strong>डॉ. श्री. ज्युलियांव मिनेझिस</strong> <br/><br/>
त्यांनी गोवेकरांना सत्याग्रहाच्या मार्गने जाण्यास सुचवले. गोवेकर तरुणांचे समूह वेळोवेळी सत्याग्रह करु शकतील. प्रत्येक समूहात १० तरुण असावेत. त्यामुळे नोव्हेंबर १९४६ पर्यंत पोर्तुगीजांचे तुरुंग हजरो गोवेकरांनी भरुन जातील. पहिला सत्याग्रह १८ ऑक्टोबर १९४६ झाला. त्यापाठोपाठ ८ सत्याग्रह झाले. शेवटचा सत्याग्रह २८ डिसेंबर १९४६ ला झाला.ही १९४६ ची चळवळ जरी शांतीपूर्ण होती, तरी पोर्तुगीज सरकारने ह्या चळवळीला शमवण्यासाठी दडपशाहीचा मार्ग स्वीकारला. ह्या चळवळीचे नेते. डॉ. त्रिस्ताव ब्रागांझ कुन्हा, पांडुरंग पुरुषोत्तम शिरोडकर, पुरुषोत्तम काकोडकर व दिवाकर काकोडकर ह्यांना अटक करण्यात आली.आणि खास न्यायालयात सादर केले गेले. त्यांच्यावरची कारवाई/ खटला १९४७ मधे संपला. डॉ. टी बी कुन्हा, आणि पुरुषोत्तम काकोडकर यांना पोर्तुगालला, पां. पु. शिरोडकरांना अंगोला येथे तर दिवाकर काकोडकरांना काबो वर्दे येथे तडीपार करण्यात आले. <br/>
<img src="http://www.goajunction.com/Purushottam%20Kakodkar.jpg" alt="Purushottam Kakodkar.jpg" /> <br/>
<strong>श्री. पुरुषोत्तम काकोडकर</strong> <br/>
<strong>१९५४-५५ चे सत्याग्रह</strong> <br/>
१९४६ च्या चळवळीचा परिणाम म्हणून लोंढा इथे नॅशनल काँग्रेस (गोवा) ची स्थापना झाली. १९५३ साली मुंबईत रहाणारे मूळचे गोव्याचे एक राजकारणी पीटर अल्वारिस यांची या काँग्रेसच्या अध्यक्षपदी निवड झाली. त्यानी काँग्रेसची चळवळ गोव्यात न्यायचं ठरवलं. त्यासाठी अनेक बैठका घेतल्या. त्या बैठकांना गोपाळ आपा कामत, पांडुरंग मुळगावकर, डॉ. फ्रान्सिस्को मार्टिन्स, डॉ पांडुरंग गायतोंडे हे उपस्थित रहात. अशाच एका बैठकीत गोव्यातली कार्यकारी समिती स्थापन झाली. त्यात डॉ. गायतोंडे यांची अध्यक्ष म्हणून निवड झाली, तर गोपाळ आपा कामत यांची उपाध्यक्ष म्हणून. लवकरच टी. बी. कुन्हा यांच्या नेतृत्वाखाली पोर्तुगीजांविरुद्ध लढा देण्यासाठी The Goa action committee स्थापन झाली.<br/><br/>
या समितीने १५ ऑगस्ट १९५४ या दिवशी ४०००-६००० लोकानी गोव्यात प्रवेश करायची योजना आखली. पोर्तुगीजाना त्याबद्दल कळताच १ ऑगस्ट १९५४ ला गोव्याची बॉर्डर बंद करण्यात आली आणि इतर भारतातून गोव्यात वर्तमानपत्रं आणायला बंदी घालण्यात आली. कर्फ्यू लागू झाला. गोव्यातील पोर्तुगीज लष्कराला नागरिकांवर दिसताक्षणी गोळीबार करायचा आदेश देण्यात आला. बोरी आणि इतर काही ठिकाणचे पूल उद्ध्वस्त करण्यात आले. फेरी बोटी बंद करण्यात आल्या. खंदक खणले गेले. १५ ऑगस्ट १९५४ ला हजारो सत्याग्रहीना गोव्यात प्रवेश करायला प्रतिबंध करण्यात आला. पण तरीही प्रत्येकी १५ सत्याग्रहींच्या ३ तुकड्यानी कारवार, तेरेखोल आणि बांदा इथून गोव्यात प्रवेश मिळवलाच. तेरेखोल इथल्या किल्ल्यात सत्याग्रहीनी भारतीय ध्वज फडकवला. २४ तासात पोर्तुगीजानी तेरेखोल किल्ला परत ताब्यात घेतला आणि सत्याग्रहीना अटक केली. पोर्तुगीज सरकारच्या दडपशाहीला उत्तर म्हणून पुणे इथे 'गोवा विमोचन समिती'ची स्थापना झाली. या समितीने भारतभर अनेक बैठका घेतल्या आणि लोकांकडून आर्थिक मदतही मिळवली. <br/><br/>
<img src="http://lh4.ggpht.com/-3QXt_iAzGa0/S0NhE-BxtNI/AAAAAAAAAB8/ZPsweDiL2aI/Photo%2525205.jpg" alt="sudhatai joshi.jpg" /> <br/>
<strong>गोवा विमोचन समितीच्या सभेत बोलताना सौ. सुधाताई महादेवशास्त्री जोशी., शेजारी पं. महादेवशास्त्री जोशी
</strong><br/><br/>
(छायाचित्र श्रेयः https://picasaweb.google.com/ashokmjoshi )<br/><br/>
१८ मे १९५५ ला समितीचे चिटणीस ना.ग.गोरे आणि सेनापती बापट यानी गोव्यात प्रवेश करायचा प्रयत्न केला, पण पोर्तुगीज सरकारने जमावावर गोळीबार केला आणि नेत्याना अटक केली. समितीने परत १ ऑगस्ट १९५५ ला मोठा सत्याग्रह करायचे ठरवले. या दिवशी सावंतवाडीपासून माजाळीपर्यंतच्या १६० किमी च्या गोवा सरहद्दीवर तणाव निर्माण झाला. भारताच्या सर्व भागातून सुमारे ४००० सत्याग्रहीनी गोव्यात प्रवेश करायचा प्रयत्न केला. पत्रादेवी इथे सुमारे ६०० च्या जमावाने गोव्यात प्रवेशाचा प्रयत्न केला. पोर्तुगीजानी गोळीबार केला आणि अनेकजण या ठिकाणी हुतात्मा झाले. गोवा विमोचन समितीला नॅशनल काँग्रेस गोवा ची साथ होतीच. पीटर अल्वारीस यांच्या नेतृत्त्वाखाली २६ जानेवारी १९५५ ला कॅसलरॉक इथे सत्याग्रहीनी प्रवेशाचा प्रयत्न केला. पीटर अल्वारीस याना गोवा पोलीस पकडू शकले नाहीत पण त्याना न पकडताच १८ वर्षांच्या तुरुंगवासाची शिक्षा फर्मावण्यात आली. गोवा नॅशनल काँग्रेसने गोव्यातल्या नागरिकाना कोणताही कर न भरण्याचे आणि कायदेभंग करण्याचे आवाहन केले.<br/><br/>
१९५५ मध्ये मोहन रानडे यांच्या नेतृत्त्वाखाली अनेक ठिकाणी कस्टम्स आउटपोस्ट आणि पोलीस ठाणी यांच्यावर सशस्त्र हल्ले झाले. गुळेली कस्टम्स आउटपोस्ट, कलंगुट पोलीस स्टेशन, अस्नोडा रावणफोंड आणि हळदोणे पोलीस आउटपोस्ट यांच्यावर हल्ले झाले. बेती पोलीस स्टेशनवरच्या हल्ल्यात मोहन रानडे गोळी लागून जबर जखमी झाले. त्यांची प्रकृती थोडी सुधारताच त्यांच्यावर खटला चालवून २६ वर्षांच्या सश्रम कारावासाठी त्याना पोर्तुगालला पाठवून देण्यात आले. गोवा मुक्तीनंतर लोकानी मोठ्या प्रमाणात निदर्शने केल्यावर त्याना सोडून देण्यात आले. <br/><br/>
या स्वातंत्र्यसैनिकांच्या यादीत आणखी एक महत्त्वाचे नाव म्हणजे तेलो डी मस्कारेन्हस. मार्मुगोवा इथे १८९९ मध्ये जन्म झालेल्या तेलो डी मस्कारेन्हास यांनी १९५० ते १९५९ या काळात मुंबईहून Ressurge Goa हे वृत्तपत्र चालवले. गोवा मुक्ती संग्रामात भाग घेतल्यामुले पोर्तुगीज सरकारने त्यांना अटक करून त्यांच्यावर खटला भरून पोर्तुगालला पाठवून दिले. तिथे त्यांना १९७० पर्यंत तुरुंगात खितपत पडावे लागले. १९७० साली सुटका झाल्यानंतर ते गोव्यात परत आले आणि त्यांनी आपले वृत्तपत्र परत चालू केले. तुरुंगात असताना त्यांनी महात्मा गांधींच्या आत्मचरित्राचे आणि गुरुदेव टागोरांच्या अनेक रचनांचे पोर्तुगीजमधे भाषांतर केले. हा उत्तम लेखक आणि स्वातम्त्र्यसैनिक १९७९ साली निधन पावला. <br/><br/>
<img src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/en/thumb/e/ed/Telo_de_Mascarenhas_in_1940s.jpg/220px-Telo_de_Mascarenhas_in_1940s.jpg" alt="220px-Telo_de_Mascarenhas_in_1940s.jpg" />
<br/> <br/>
<strong>ऑपरेशन विजय</strong><br/>
<strong>गोवामुक्ति</strong><br/>
१९५५ साली पं. नेहरूंच्या नेतृत्त्वाखालील भारत सरकारने पोर्तुगीजानी गोवा सोडून जावे या दृष्टीने गोव्याची आर्थिक नाकेबंदी करायचं ठरवलं. पण पाकिस्तानने समुद्रमार्गे मदत करून ही नाकेबंदी परिणामशून्य केली. भारत सरकारवर गोवामुक्तीसाठी सर्व भारतीय नागरिकांकडून दबाव येऊ लागला. शेवट बळाने गोवा स्वतंत्र करायची एक योजना आखण्यात आली. तिला नाव दिलं 'ऑपरेशन विजय'. या योजनेच्या यशस्वी कार्यवाहीची जबाबदारी जन. चौधरींकडे सोपवण्यात आली. ११ डिसेंबर १९६१ पर्यंत बेळगाव, वापी आणि उना इथे अनु. गोवा, दमण आणि दीव वर हल्ले करण्यासाठी भारतीय फौजा तैनात करण्यात आल्या.<br/><br/>
गोव्यावरच्या प्रत्यक्ष लष्करी कारवाईचं नेतृत्व मेजर जन. कॅन्डेथ यांच्यावर सोपवण्यात आलं. पोर्तुगीजांचं लक्ष वळवण्यासाठी दक्षिणेकडून हला करावा आणि मुख्य हल्ला उत्तर आणि पूर्वेकडून करावा असं ठरलं. १२ डिसेंबर १९६१ ला गोव्याला इतर भारताशी जोडणारे २ मुख्य रस्ते नागरिकांना बंद करण्यात आले. हे सैन्याच्या हालचालींसाठी केलं गेलं. १८ डिसेंबर १९६१ ला दिवस उजाडतानाच प्रत्यक्ष हल्ला करावा असं ठरलं. गोव्याच्या उत्तरेकडून २ आघाड्यांवरून हल्ला सुरू झाला. ५ वाजता भारतीय सैन्याने गोव्यात प्रवेश केला अणि पिळगाव, बाणास्तरी मार्गे पणजीच्या दिशेने कूच केलं. साधारण सकाळी ६ वाजता बाणास्तरीला येताच तिथला पूल पोर्तुगीजानी उडवून दिलेला भारतीय लष्कराला आढळला. <br/>
<img src="http://sim.in.com/1cc0a778176b037c20f3b4adb9dcca49_m.jpg" alt="kpcandeth.jpg" /><br/>
<strong>मेजर जन. के. पी. कॅन्डेथ</strong> <br/><br/>
दुसर्या पलटणीने सकाळी ६.३० वाजता दोडामार्ग इथून गोव्यात प्रवेश केला. आणि अस्नोडा, थिवी, म्हापसा, बेती अशी वाटचाल केली. पोर्तुगीजानी वाटेतले पूल आणि बांध उद्ध्वस्त करून टाकले होते. जागोजागी सुरुंग पेरले होते, पण स्थानिक लोकांनी सुरुंग पेरलेल्या जागा बरोबर दाखवून भारतीय लष्कराला बहुमोल मदत केली. संध्याकाळी ५ च्या दरम्यान भारतीय लष्कर बेती इथे पोचलं. आता फक्त मांडवी नदी ओलांडली की पणजी. किंचितसे गोळीबाराचे आवाज ऐकताच संध्याकाळी ६ वाजता पणजी सेक्रेटरियट (जुना आदिलशाही राजवाडा) समोरचा पोर्तुगीज ध्वज उतरवण्यात आला आणि तहाचं, शरणागतीचं पांढरं निशाण फडकवण्यात आलं. १९ डिसेंबर १९६१ ला सकाळी ७.३० वाजता भारतीय सैन्याने फेरीबोटीच्या धक्क्यावर पणजीत प्रवेश केला. बाणास्तरी इथला पूल उडवून दिलेला असल्याने भारतीय सैनिक नदीतून पोहून पल्याड आले आणि ८.३० च्या दरम्यान पणजी इथे पोचले. मे. जन. कॅन्डेथ यानी सकाळी १०.३० वाजता भारताचा तिरंगा सेक्रेटरियटसमोर फडकवला.<br/><br/>
पूर्वेकडून गोव्यात प्रवेश केलेल्या पलटणीने प्रथम फोंडा गाठलं. मग बोरी मार्गे मडगावकडे प्रस्थान ठेवलं. भारतीय सैन्याचं स्वागत करण्यासाठी मडगावचे रस्ते लोकांनी फुलून गेले होते. वातावरण आनंदाने भरून गेलं होतं आणि उत्साहाच्या आणि राष्ट्रीय घोषणांनी भारून गेलं होतं. तिथून भारतीय सैन्याने वास्को द गामा, आणि मार्मुगोवा बंदराकडे वेर्णा, दाबोळी मार्गाने प्रस्थान केलं. संध्याकाळी ४.३० वाजता मार्मुगोवा (मुरगाव) भारतीय सैन्याच्या ताब्यात आलं. आदल्या दिवशी काणकोण ताब्यात घेणारी सैन्याची तुकडी दुसर्या दिवशी सकाळी मडगावला पोचली. त्यानी शहरात शांतता आणि सुव्यवस्था प्रस्थापित केली. तसंच सगळ्या सरकारी इमारती, पोस्ट ऑफिस, बँका, पोलीस स्टेशन्स इ ताब्यात घेतले. याच दिवशी दमण आणि दीव इथल्या पोर्तुगीज तुकड्यानी कोणताच लढा न देता शरणागती पत्करली. तसंच भारताच्या नौसेनेने गोव्याजवळच्या अंजदीव बेटावर कब्जा केला.<br/><br/>
शरणागतीचे अधिकृत पत्र पोर्तुगीज गव्हर्नर जन. वासालु इ सिल्व्हा यानी वास्को द गामा इथल्या एका रस्त्यावर गाडीचे हेडलाईट्स लावून त्या उजेडात सही करून ७.३० वाजता मेजर के. एस. धिल्लाँ यांच्याकडे सुपूर्त केले. आणि १५६० पासून ३ तालुक्यांमधे, तर १७८१ पासून उर्वरित गोव्यात अनिर्बंधपणे चालू असलेली पोर्तुगीजांची सत्ता संपुष्टात आली. आणि १९ डिसेंबर १९६१ ला संध्याकाळी ऑपरेशन विजयची यशस्वी सांगता झाली.<br/> <br/>
क्रमशः<br/><br/>
***<br/><br/>
<em>विशेष सूचना - या लेखमालेचे स्वरूप एकंदरीतच ललित लेखनाच्या अंगाने जाणारे पण गोव्याच्या समृद्ध इतिहासाचे, आणि वर्तमानाचेही, दर्शन वाचकांना करून देणे एवढेच आहे. वाचकांना विनंती की त्यांनीही ते तेवढ्याच बेताने घ्यावे. आम्ही कोणीही इतिहासकार / इतिहासतज्ञ वगैरे नाही आहोत. पण थोडे फार वाचन करून, माहिती जमा करून इथे मांडण्याचा हा एक छोटासा प्रयत्न आहे. तपशीलात अथवा आमच्या निष्कर्षात चूक / गल्लत असू शकते. पण काही चांगले लेखन यावे आणि गोव्याची रूढ कल्पना सोडून त्याहून वेगळा गोवा काय आहे हे लोकांना कळावे म्हणूनच हा सगळा लेखमालेचा उद्योग.</em> <br/><br/>
- टीम गोवा (ज्योति कामत, प्रीतमोहर, बिपिन कार्यकर्ते )Smita Aiyahttp://www.blogger.com/profile/08282994198892566215noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3045995199595703471.post-42750062905845179372013-01-14T13:11:00.000+05:302013-01-22T13:48:25.540+05:30आमचे गोंय - भाग ६ - स्वातंत्र्यलढा १<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br /></div>
<img src="https://lh4.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TZrIG0Zmk-I/AAAAAAAAA0A/u0c1DAz7H5I/s288/MahadevTemple.jpg" />
<br/><br/>
***
<br/><br/>
मराठी सत्तेच्या लयानंतर पोर्तुगीज सत्तेला पहिला प्रथम गोव्यातून जबरदस्त विरोध जर कुणी केला असेल तर तो सत्तरीच्या राणेंनी. सत्तरी गोव्याच्या ईशान्येलाआहे. लहान मोठ्या पर्वतांचा हा प्रदेश. सह्याद्रीच्या हाताची बोटे जणू या प्रदेशात विसावली आहेत.या डोंगर दर्यांत राहणारे लोक वाघासारखे शूर व सशासारखे चपळ आहेत. इमान हा त्यांचा स्थायीभाव. इमानापुढे इनाम कस्पटासमान मानणे ही यांची वृत्ती. विश्वासाला पात्र असे हे लोक दिलेल्या वचनाला जागतात, पण कोणी विश्वासघात केला तर हे लोक प्रक्षुब्ध होतात आणि प्रतिकाराला हात उंचावतात. आणि तेव्हा प्रतिस्पर्ध्याच्या सामर्थ्याचा विचारही त्यांच्या मनात येत नाही. सडपातळ अंगलटीचे हे लोक दिसतात गरीब पण आहेत एखाद्या माडाप्रमाणे ताठ मानेने जगणारे. मोडेन पण वाकणार नाहीत वृत्तीचे. पोर्तुगीजांच्या अन्यायाविरुद्ध यांनी कितीतरी वेळा बंडाचे निशाण उभारले. पोर्तुगीज सरकारने त्यांना बलप्रयोगाने झोडपले, कापून काढले. पण अन्यायाचा प्रतिकार करण्याचे सतीचे वाण घेतलेल्या सत्तरकर गोमंतकीयांनी ते व्रत निष्ठेने प्रत्येक पिढीत पाळले.
<br/><br/>
सत्तरी प्रदेशात राणे राजासारखे होते. सन १७४० मधे पोर्तुगीजांनी सत्तरी तालुका जिंकला. वाडीकर भोसल्यांनी राणेंना जे हक्क दिले होते ते चालू ठेवण्याचे त्यांनी आश्वासनही दिले होते. पण पुढे ते त्यांनी पाळले नाही.सन १७५५ मधे मोट्ठा उठाव झाला. राणेंनी व रयतेने आपण स्वतंत्र असल्याचे घोषित केले. १७५५ ते सन १८५५ ह्या कालखंडात एकुण २२ वेळा बंडे झाली. बडे नसुन खर तर ही युद्धेच होती. आणि ह्या एवढ्या कालावधीत राणे घराण्याच्या ४ पिढ्यांनी लढा निकराने चालु ठेवला. २२ वेळा युद्ध होउनही स्वातंत्र्य न मिळाल्याच कारण म्हणजे चांगल्या नेतृत्वाचा अभाव. यातल्या उल्लेखनीय युद्धांपैकी एक आहे दीपाजी राणेंचे लढलेले युद्ध.
<br/><br/>
सन १८५१ च्या जानेवारी मधे व्हिश्कोंदि द व्हील बॉव्ह द औरें हा विजरेई झाला. त्याने राणे सरदेसायंचे मोकाशे, इनामे खालसा करण्याचा प्रयत्न केला. काल्सोरियु नावाचा जाहिरनामा काढला गेला. त्या जाहिरनामे पुरुषांना विजार खालण्याची व स्त्रियांना चोळी घालण्याची सक्ती करण्यात आली. त्या काळात हिंदु पुरुष धोतर नेसत, सत्तरीतील गरीब लोक तर पंचा नेसत. आणि बायका लुगडी नेसत. ह्या जाहिरनाम्याने विजार न घालण्यार्या पुरुषांना व चोळी न घालणार्या स्त्रियांना कैद करण्याची मोकळीक दिली. हे कारण देउन पाखल्यांनी (युरोपियन लोक) स्त्रियांना पकडण्याचा व त्यांच्यावर बलात्कार करण्याचा सपाटा लावला. असल्या अत्त्याचारी, अन्यायी अमानुष राजवटीने रयत गांजली. व परिणामस्वरुप दीपाजी राणे सरदेसाई यांनी २६ जानेवारी १८५२ रोजी पोर्तुगीज सत्तेच्या प्रतिकाराला दंड थोपटले.
<br/><br/>
दीपाजीनी म्हादई नदीच्या किनार्यावरील नाणुसचा किल्ला प्रथम ताब्यात घेतला. त्या किल्ल्यात पोर्तुगीजांचा दारुगोळा व शस्त्रांचा मोठा साठा होता. तो दीपाजींना मिळाला. त्यानी नाणुसच्या किल्ल्याला आपले मुख्य ठाणे केले. तेथुन गनिमी काव्याने सरकारी कचेर्या, सैनिकांच्या चौक्या यांवर हल्ले करुन पोर्तुगीजांना सत्तरीतुन पळता भुई थोडी केली. सत्तरीवर राण्यांचे राज्य सुरु केले. दीपाजींचा हा पराक्रम पाहुन सत्तरीतील व आजुबाजुच्या प्रदेशातील देसाई, गावकर वगैरे वतनदार लोक आपापल्या रयतेसह त्यांना येउन मिळाले. सत्तरीतील ही उलथापालथ शांत करण्यासाठी विजेरईने लियांव नावाच्या युरोपियन कॅप्टनला ४० युरोपियन सैनिक देउन पाठवले. त्याला परिस्थितीची योग्य जाण नसावी. पहिल्याच झटपटीत त्याचे १ आल्फेरीश, ४ सैनिक जखमी झाले व एक काव ठार झाला. मग लियांव ने माघार घेतली. व उरलेल्या सैन्यासह साखळीच्या कोटाचा आश्रय घेतला. फोंड्याहुन ३० सैनिकांची अजुन १ तुकडी साखळीला कॅप्टन लियांवच्या मदतीला चालली होती. दीपाजीनी तिच्यावर गांजे येथे हल्ला केले व त्यांचा पराभव केला. तिथल्या आसपासच्या गावांतील चौक्याही लुटल्या.
<br/><br/>
इतके झाल्यावर विरजेई चे डोळे उघडले फेब्रुवारीच्या सुरवातीला लेफ्ट. कर्नल ज्युअंव मेमंदेस्स याच्या नेतृत्वाखाली पायदल सैनिकांची एक बटालियन तसेच मेजर ज्युआंव द सिल्व्ह ह्याच्या अधिकाराखाली तिरंदाजांची १ बटालियन व ५५० शिपई सत्तरीवर पाठविले. या सैन्याचा दारुण पराभव झाला. सत्तरीच्या जंगलातुन अचुक गोळ्या येउन फिरंगी सैनिक पटापट जमिनीवर कोसळले. फिरंग्यांना दीपाजीचे सैनिक तर कोठेच दिसत नसत . नुसते हवेतुन बार मारल्यागत गोळ्या त्यांना लागत. त्या घनदाट अरण्यात फिरंग्यांचे हाल हाल झाले. मग विजेरेइ ने दीपाजींशी समेट करावयास त्याना निमंत्रण दिले. परंतु दीपाजींनी विजेरईवर विश्वास ठेवला नाही व युद्ध चालूच राहिले.
<br/><br/>
दीपाजींच्या लोकांनी सरकारी सैन्याला चांगल्याच हुलकावण्या दिल्या. ज्या प्रदेशात सरकारी सैन्य घुसत असे तिथे दीपाजींचा एकही माणूस दिसत नसे. पण त्या प्रदेशापासुन दूरच्या ठिकाणी सर्वत्र दीपाजींचे लोक दिसत असत . दीपाजींचे धारिष्ठ्य इतके की राजधानीवरुन अवघ्या ७ किमी वर असलेल्या कुंभारजुवे बेटावर त्यांनी धाडी घातल्या. इथे सुखवस्तु , श्रीमंत लोकांची वस्ती होती. केंकरे, धुमे,सरदेसाई, भांडारे, घोडेकर, खाजनिये यांचे मोठमोठे वाडे तिथे होते. कुंभारजुवे हे छोटे बेट राजधानीजवळ असल्याने बंडखोर इथे येणर नाहीत अशी त्यांची समजूत होती.
<br/><br/>
२६ मे ला दीपाजींनी कुभारजुव्यावर धाड घालुन तिथल्या धनिकांकडुन खंडणी वसूल केली. नंतर त्यांच्या सैन्याने केपे, काणकोण, सांगे, हेमाडबार्से, भतग्राम (आताची डिचोली) या भागातुन पोर्तुगीजांस हाकलून लावले. पोर्तुगीज सरकार ने ७ जून ला डिचोली, फोंडें , सत्तरी व हेमाडबार्से इथे मार्शल लॉ पुकारला. जनतेची फूस व सहकार्य असल्याशिवाय दीपाजींना हे विजय मिळू शकत नव्हते. असे पोर्तुगीजांचे म्हणणे होते . व ते खरेही होते. दीपाजी पैशासाठी सरकारी तिजोर्या फोडीत व धनिकांकडून पैसे उकळीत, पण गरीबांना त्यांनी त्रास दिला नाही. त्यांच्या सैन्यात सामील झालेल्या लोकांच्या कुटुंबाचे पालन पोषण ते करीत. व त्यामुळे जनतेचे संपूर्ण सहकार्य त्यांना मिळत असे.
<br/><br/>
सरकारची तिजोरी या युद्धामुळे रिकामी झाली होती. दि. २ जुलै रोजी ३ टक्के व्याजदराने सहा लाख असुर्प्यांचे कर्जरोखे काढले पण कोणीही ते घेईना. दि १० सप्टें. ला सैन्याच्या धाकाने ते रोखे विकत घ्यायला लावले. ४ ऑक्टों. ला विजेरई स्वतः ३००० युरोपियन सैनिक व १००० शिपाई घेउन सत्तरीवर चालून गेला. त्याने नाणुसचा किल्ला ताब्यात घेतला. पण दीपाजीनी आधीच आपली माणसे, शस्त्रास्त्रे व दारुगोळा घेउन तिथून पोबारा केल्याने त्याला काहीच मिळाले नाही. त्यांनी करझोळ या दुर्गम ठिकाणी आपला मुक्काम हलविला.
<br/><br/>
अश्या प्रकारे दोन अडीच वर्षे (सन १८५२-सन १८५४ ) गेली. पोर्तुगीजांना विजय मिळण्याचे चिन्ह दिसेना. मग विजेरईने पुन्हा एकदा समेटाचा प्रस्ताव मांडला. पोर्तुगीज सैन्यातील एक माजी अधिकारी जुझे पावलु द ओलिव्हैर पेगादु दीपाजींचा मित्र होता. सन १८५४ च्या मार्च महिन्याच्या सुरवातीला त्याला विजेरईने दीपाजींकडे पाठविले. त्याने विजेरईचा निरोप दीपाजींना पेश केला. विजेरई ने त्यांना पणजीच्या भूशिरावरील काबो राजप्रासादात भेटायला येण्याचे आमंत्रण दिले होते. दीपाजींनी आमंत्रण स्वीकारले. पण ते चांगलेच मुत्सद्दी होते. काबो राजनिवासात काही दगाफटका होऊ नये म्हणुन त्यांनी पेगादाचे ३ मुलगे गांजे येथे ओलीस ठेउन घेतले. त्यापैकी एक सैन्यात होता. . ४ मार्चला ते राजनिवासात जाणार होते. ११ पर्यंत पोचले नाहेत तर त्या तिघांनाही प्राण गमवावे लागले असते.
<br/><br/>
दीपाजी राणे सरदेसाई जेत्याच्या दिमाखाने पणजीत प्रवेश करते झाले. ते होडीतुन उतरताच त्यांच्या लोकांनी शिंग फुंकुन त्यांच्या आगमनाची वार्ता दिली .तेथुन ते काबो राजनिवासात गेले पण विजेरईने भेट घेतली नाही. दीपाजींनी आपल्या महत्वपूर्ण साथीदारांसकट यावे मगच मी भेट घेइन असा निरोप दिला. हा प्रसंग विजेरईचा हेतु निर्मळ नव्हता हेच सिद्ध करतो.
<br/><br/>
<img src="http://www.goanewsonline.com/index.php?option=com_datsogallery&Itemid=69&func=wmark&mid=39" />
खाशे दीपाजी राणे
<br/><br/>
पण शेवटी २८ मे १८५५ रोजी पोर्तुगीज सरकारने जाहीर केलेल्या वटहुकुमावर सही करुन दीपाजींनी व त्यांच्या साथीदारांनी सरकारशी तह केला. या वटहुकुमाची भाषा 'पराभूत झालो तरी तंगडी वर.' अश्या पद्धतीची आहे. वटहुकुम म्हणतो की दीपाजी राणे व सत्तरीतील इतर वतनदार पोर्तुगीज सरकारकडे आपला गुन्हा कबुल करुन दयेची भीक मागत आहेत आणि दारिद्र्यात मरु नये म्हणुन थोडे तरी द्रव्यसाहाय्य मागत आहेत. पोर्तुगीज भाषा अवगत नसल्याने दीपाजींनी या वटहुकुमावर अंगठा उठवला नाहीतर.....
<br/><br/>
दीपाजींचे बंड तलवारीच्या धारेवर व बंदुकीच्या गोळ्यांनी थंड करण्याचे प्रयत्न सरकारने सतत ३ वर्षे केले. पण त्यात अपयश आले. दीपाजींच्या सैन्यात फंदफितूरी झाली नाही. जनतेने त्याना योग्य साथ दिली.यातच त्यांचे श्रेष्ठत्व. त्यांचे बंड हे जनतेच्या कैवारातुन व त्यांच्या स्वतःच्या हंकावर केलेल्या आघातातुन स्फुरले होते. ते सर्वार्थाने जनतेचे बंड होते.
<br/><br/>
आजही जनता राणे सरदेसाई व त्यांच्या वंशजांना मान देते. त्यांच्या घराण्याला खाशे ही मानाची पदवी देउन. सत्तरीतील क्षत्रीय देसाई, राणे यांना त्यांच्या नावाने कोणीच पुकारत नाही ते आमचे मानाचे खाशे आहेत !!!
<br/><br/>
दीपाजींच्या बंडानंतर गोव्यात स्थानिक पातळीवर लहान लहान उठाव झाले. पण एखादा नाव घेण्यासारखा प्रयत्न झाला नाही. या वेळेला इतर भारतातही इंग्रजांविरुद्ध लोक हळूहळू उठाव करत होते, आणि गोव्यातील जनता या सगळ्या प्रयत्नांकडे पाहत होती.<br/><br/>
१८९५ साली शिपायांचे बंड झाले. सन १८९४ मधे पूर्व आफ्रिकेतील मोझांबिक या पोर्तुगीज वसाहतीतील निग्रो लोकांनी बंड केले होते. हे बंड शमविण्यासाठी गोव्यातील शिपायांच्या तुकड्या ३० सप्टें. १८९५ ला आफिकेत पाठवायचा पोर्तुगाल सरकारचा हुकुम २६ ऑगस्ट्ला सुटला. त्यात भर म्हणून शिपायांना नविन पद्धतीची काडतुसे देन्यात येत होती. ती दातांनी उघडावी लागत. त्या काडतुसांना गाईची व डुकराची चरबी लावलेली असते अशी अफवा पसरली. आपणाला आफ्रिकेत पाठवुन बाटवणार असा शिपायांचा समज झाला. वळवईच्या बंडाचा (सन १८७०) समेट करताना सरकारने वचन दिले होते की, सैनिकांच्या इच्छेविरुद्ध त्यांना भारताबाहेर पाठविण्यात येणार नाही. पण ते वचन मोडल जात होत. यामुळे हिंदु-मुसलमान सैनिक बिथरले. १३ सप्टेंबरच्या रात्री २ वाजता शिपाई आपापली शस्त्रे व दारुगोळा घेउन बाहेर पडले आणि त्यांनी सत्तरीची वाट धरली.गव्हर्नरला हे बंड शमविण्यासाठी शिपायांच्या मागण्या मान्य कराव्याच लागल्या.
<br/><br/>
<strong>लोकशाहीचा उदय</strong>
<br/><br/>
विसावे शतक उगवले. पोर्तुगीज सत्तेविरुद्ध ४ शतके गोमंतकीय जनता झुंजत होती.पण आक्रमणाशी मुकाबला करताना त्याच्या सामर्थ्याचा , आयुधांचा अभ्यास करावा लागतो. म्हणुन गोमंतकीय हिंदू पोर्तुगीज शिक्षणाकडे वळले. या शतकाच्या सुरवातीला गोमंतकातील उच्च शिक्षणाची शाळा 'लिसेव', यात शिक्षण घेणार्या हिंदुंची संख्या २०-२५ च्या आत होती व हा कोर्स पुरा केलेले विद्यार्थी तुरळकच. वकील, डॉक्टर ह्यांची संख्या १-२ पेक्षा जास्त नव्हती.
<br/><br/>
सन १९०७ मधे सरकारने प्राथमिक शिक्षणात "ख्रिश्चन डॉक्ट्रिन" हा विषय अंतर्भूत केला आणि हिंदूंना सरकारी शाळेत शिक्षक होण्यास बंदी घातली. तोपर्यंत गोव्यात सरकारी प्राथमिक शिक्षकांपैकी फार थोडे हिंदू होते. ही बंदी म्हणजे आपल्यावरील हक्कांवरचे आक्रमण याची जाणीव त्यांना झाली. त्यांनी एकजूटीने आवाज उठविला गोमंतकीय जागृत होत असल्याची ती निशाणी होती. ही बंदी १९१० मधे पोर्तुगालात प्रजासत्ताक राज्य स्थापन होईपर्यंत चालू राहिली.
<br/><br/>
१९०८ मधे उर्वरित भारतात व गोव्यातही अनेक वैशिष्ट्यपुर्ण घटना घडल्या.
<br/><br/>
मुजफ्फराबाद येथे पहिला बाँब टाकण्यात आला, खुदीराम बोस व प्रफुल्लकुमार चाकी यांनी जस्टिस किंग्ज्फॉर्डची गाडी समजून तीवर बाँब फेकला. पण तो त्यात नसल्याने बचावला. त्यातल्या २ गोर्या स्त्रिया ठार झाल्या. या बाँबफेकीची तरफदारी करुन लेख लिहिले म्हणुन लो. टिळकांना पकडुन त्यांना ६ वर्षांच्या तुरुंगवासाची शिक्षा भोगायला मंडालेस पाठविण्यात आले.
<br/><br/>
याच वर्षी पोर्तुगालात फेब्रुवारी महिन्यात राजा दो कार्लुश, व युवराज दों फिलीप ह्यांना गोळ्या झाडुन ठार करण्यात आले. राजपुत्र दो मानुएल राजमातेमुळे थोडक्यात बचावला. व नंतर राजा बनला.
<br/><br/>
या घटनांचा परिणाम गोमंतकीय तरुणांवर झाला गोमंतकात शिवजयंतीसारखे उत्सव साजरे होऊ लागले. जिवबादादा केरकर यांची पुण्यतिथी मार्गशीर्ष वद्य १३ सुद्धा साजरी केली जाऊ लागली. भारतात क्रांतीकारी संघटना निर्माण झाल्या. त्यांना ब्रिटीश सरकार पकडण्याची शर्थ करु लागले. त्यातील काही क्रांतीकारक भूमिगत होउन गोव्यात आले.. केरीचे रामचंद्र पांडुरंग वैद्य उर्फ दादा वैद्य यांनी शाळा उघडून त्यांना शिक्षक म्हणून नेमले. ही शाळा म्हणजे फोंड्यातले आजचे ए जे डी आल्मेदा हायस्कूल. २०१० मधे ह्या शाळेने आपला शतकपूर्ती महोत्सव साजरा केला.
<br/><br/>
<img src="http://gvmponda.com/images/dada-vaidya_03.jpg" /><br/><br/>
प्राणाचार्य दादा वैद्य.
<br/><br/>
एवढे सगळे होत असताना पोर्तुगीज सरकार झोपले नव्हते. भारतातील चळवळीचे लोण गोव्यात शिरु नये म्हणुन गोव्यातील कार्यकर्त्यांवर त्यांनी कडक नजर ठेवली होती. अशा पार्श्वभूमीवर १९१० साल उजाडले. ४ ओक्टोबरच्या मध्यरात्री क्रांतीकारकांनी दों मानुएल च्या राजवाड्यावर सैनीकांच्या मदतीने हल्ला केला. राजा व त्याचे कुटुंब कसेबसे निसटुन पळुन गेले. दुसर्या दिवशी ५ ऑक्टोबर रोजी पोर्तुगाल प्रजासत्ताक राज्य झाल्याचे घोषित केले गेले. गोमंतकातील हिंदूंचे कैवारी म्हणुन ख्याती असलेले आंतानियु जुझे द आल्मैद मंत्रिमंडळात गेले. ते गृहमंत्री बनले.
<br/><br/>
<img src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/SMF_Manoel_II.jpg/220px-SMF_Manoel_II.jpg" /><br/>
दों मानुएल
<br/><br/>
गोमंतकात या घटनेचे उत्स्फुर्त स्वागत झाले. विशेषतः हिंदू समाजाच्या आनंदाला उधाण आले. ४०० वर्ष राजकिय व सांस्कृतिक आक्रमणाचा प्रतिकार करीत जो छळ सोसला होता,त्याचा अंत होईल म्हणुन जनता आनंदित होती. हिंदुंन केवळ आनंदच झाला नाही तर त्यांनी आपली प्रगती करण्यासाठी कंबर कसली. या प्रयत्नांचे दृश्य स्वरुप ४ क्षेत्रांत प्रकर्षाने दिसुन आले.
<br/><br/>
१) नियतकालिके २) शैक्षणिक संस्था ३) सांस्कृतिक संस्था ४) राजकिय पक्ष
<br/><br/>
<strong>नियतकालिके</strong>
<br/><br/>
गोमंतकियांना जागृत करुन कार्यप्रवृत्त करण्यात नियतकालिकांचा सिंहाचा वाटा आहे. आत्माराम सुखटणकरांच्या देशसुधारणेच्छुने मराठी माध्यमातुन शिक्षणाच्या धोरणाचा पाठपुरावा व पोर्तुगीजांच्या राजकीय धोरणावर टीकासत्र आरंभ केले. गोवा-मित्र (संपादक- सुब्राय नायक-मडगांव), journal daa Novas Conquistaa (संपादक गोविंद भास्कर पार्सेकर- पेडणे) यासरखी मराठी-पोर्तुगीज नियतकालिके १८८० च्या सुमारास लोकजागृती करत असत. मराठीतुन हिंदुंना जागविणे व पोर्तुगीजमधुन हिंदुंच्या भावना स्थानिक ख्रिश्चन व युरोपियनांपर्यंत पोचविण्याचे काम ही नियतकालिके करत. गोवा-मित्र वर १८८३ मधे बंदी आणली. मग म्हापश्यातुन आर्यबंधु व गोवा पंच , मडगावातुन गोवात्माही नियतकालिके सुरु झाले ३-६ महिनेच टिकली. दरम्यान दादा वैद्य पथ्यबोध नावाचे आरोग्यविषयक नियतकालिक चालवत.
<br/><br/>
१८८९ पासुन अजुन भर पडतच गेली न्यायचक्षु, गोमंतक सुविचार्, अशी मराठी तर A voz do Povo( जनतेचा आवाज),Mandovy (मांडवी) सारखी पोर्तुगीज नियतकालिके सुरु झाली.१८९४ मधे अतिशय जहाल असे साप्ताहिक पणजी शहरात प्रसिद्ध होऊ लागले. त्याचे नाव O Brado Indiano. म्हणजे भारतियांनी मारलेली दु:खाची आरोळी.हे साप्ताहिक पोर्तुगीजांवर जहाल टीका करत असे. या साप्ताहिकाचे संस्थापक व प्रेरणाशक्ती फादर आल्व्हरिश होते. पाद्री आल्वारिश यांच्या अंगी राष्ट्रीय वृत्ती पुरी भिनली होती. स्वदेशीचा पुरस्कार करण्याची संकल्पना लाल-बाल-पाल त्रिमुर्तींनी देण्याआधी दहा वर्षे त्यांनी सुरु केली होती. ह्या साप्ताहिकाला केवळ १० महिन्याचे आयुष्य लाभले परंतु तेवढ्यात परक्या फिरंग्यांबदल जनतेच्या मनात क्षोभ निर्माण करण्यात ब्रादु इन्दियानु यशस्वी ठरला.
<br/><br/>
१९०० मध O Heraldo नामक पोर्तुगिज दैनिक पणजीत निघु लागले. हे गोमंतकातील पहिले दैनिक त्याच्या संपादक मंडळात त्यावेळचे विचारवंत, तेजस्वी तरुण मंडळी होती. आपल्या देशाला अवनतीच्या गर्तेतुन वर काढण्यासाठी हे तरुण एकत्र आले होते. लोकजागृतीचे व समाजप्रभोधनाचे कार्य या दैनिकातुन मोठ्या तडफेने होऊ लागले. या तरुणांच्या धडपडीकडे सरकारचे लक्ष गेले नसते तरच नवल . येराल्डो हे संपादक डॉ. आंतानियु कुन्य(कुन्हा) यांना अटक झाली. व आग्वादच्या किल्ल्यावर पाठविण्यात आले.<br/><br/>
सांस्कृतिक पुनरज्जीवनाच्या काळात स्त्रियाही मागे राहिल्या नाहीत. हळदकुंकु व सौभाग्यसंभार नावाची मासिके बायका चालवत. याच्या संपादिका होत्या सौ. सरुबाई रामचंद्र वैद्य. (दादा वैद्यांच्या पत्नी)<br/><br/>
<br/><br/>
<strong>शैक्षणिक संस्था</strong>
<br/><br/>
गोमंतकीयांमधे राष्ट्रप्रेम रुजविण्याच्या, जोपासण्याच्या व वृद्धिंगत करण्याच्या कामात मराठी शाळांचा व शाळामास्तरांचा सिंहाचा वाटा आहे. गोमंतकातील मराठी नष्ट करण्याचे प्रयत्न पोर्तुगीज सरकारने केले.पण हिंदुंनी जशी आपली दैवते जपुन ठेविली, तशी मराठी भाषा व संस्कृती जीवापाड जतन केली. देवळांच्या अग्रशाळांमधे व धनिकांच्या घरात पंतोजी मराठीचे वर्ग चालवित असत. शिक्षणाची संधी सार्वत्रिक नव्हती. औव्यवस्थित अभ्यासक्रम असलेली पहिली मराठी शाळा म्हापसा शहरात १८८५ साली रामचंद्र दत्ताजी आजरेकर यांनी स्थापन केली. आजुबाजुच्या गावांमधेही २०-२५ शाळा त्यांनी सुरु केल्या.<br/><br/>
पणजीत त्याच सुमारास एक शाळा सुरु होती. तिला धेप्यांची शाळा म्हटले जाई कारण त्या शाळेचा खर्च श्रीमंत धेंपे करीत शाळेला संस्थेचे रुप देऊन तिचे नामकरण करण्याची प्रथा १९०५ नंतर सुरु झाली.५ ऑक्टोबर १९०८ रोजी पणजीत मुष्टीफंड संस्था स्थापन झाली. ह्या संस्थेचे उच्चविद्याविभूषित स्वयंसेवक खांकेला झोळी लावुन दारोदार फिरत. प्रत्येक घरातुन मूठ-दोन मूठी तांदुळ त्यांच्या झोळीत पडे . या तांदळांच्या विक्रीतुन येणार्या पैशाने श्री महालक्ष्मी विद्यालय व सरस्वती विद्यालय या दोन मराठी शाळा संस्थेने सुरु केल्या. २००८ साली ह्या शाळेचा शतकपूर्ती महोत्सव मोठ्या उत्साहात साजरा झाला. चर्चच्या आवारात पाद्रीही शाळा चालवत. को़कणी भाषेत, ज्या भाषेत गोव्याचे दैनंदिन व्यवहार चालत त्या भाषेत. फक्त त्यांनी कोकणीला रोमन भाषेचा साज चढविला.<br/><br/>
<img src="http://www.mustifund.com/oldbulding.gif"/>
मुष्टीफंड संस्थेची जुनी इमारत.
<br/><br/>
<img src="http://www.mustifund.com/building.gif"/>
मुष्टीफंड संस्थेची आत्ताची इमारत.
<br/><br/>
गोमंतकात मराठी पुनर्जीवित करण्यात जनतेने केलेले प्रयत्न कौतुकास्पद व अभिमानास्पद आहेत. त्यांनी स्थापलेल्या विद्यालयांना अनुदान मिळत नसे.फीचे उत्पन्न तुटपुंजे असे. मासिक तीन आणे किंवा चार आणे. त्यातही गरिबांना सूट. केवळ देणग्यांवर त्या शाळा चालत. शिक्षकांच्या जेवणाखाण्याची जबाबदारी गावातील सुखवस्तु लोक पत्करीत.पण शाळेच्या इमारतीसाठी, शैक्षणिक उपकरणांसाठी पैसा लागेच. तो भिक्षां देहि करुन मिळवायचा.
<br/><br/>
मुलींच्या शिक्षणासाठी मडगावला महिला व नुतन विद्यालय, आदर्श वनिता विद्यालय, कन्याशाळा पणजी इत्यादी शाळा स्थापल्या गेल्या.
<br/><br/>
<b>सांस्कृतिक संस्थांचे कार्य</b>
<br/><br/>
पुनरुज्जीवनाच्या काळात शैक्षणिक संस्थांसोबतच चर्चामंदिरे व वाचनमंदिरेही उघडण्यात आली.१९०० च्या सुमारास गोवा हिंदु पुस्तकालय पणजी, रामनाथ दामोदर वाचन मंदिर मडगाव, सरस्वती वाचनमंदिर पणजी, शारदा वाचनमंदिर कुंभारजुवे. अशी पेडणेपासुन काणकोणपर्यंतच्या गावागावात वाचनमंदिरे सुरु केली गेली. अनेक राष्ट्रीय नियतकालिके तिथे वाचण्यास मिळत व राष्ट्रीय विचारांचा प्रसार तेथुन होत असे.
<br/><br/>
१९१० मधे लोकशाही प्रस्थापित झाल्याने हिंदुंना धार्मिक स्वातंत्र्य मिळाले देवालयांत जाहिररीत्या भजने, कीर्तने होऊ लागली. महाराष्ट्रातील उत्तमोत्तम कीर्तनकारांना आग्रहाने आमंत्रण करुन काणण्यात येऊ लागले. ही कीर्तने धार्मिक स्वरुपासोबत राष्ट्रीय स्वरूपाचीदेखील होती. ज्यांना लिहितावाचता येत नव्हते अश्या लोकांना ही कीर्तने राष्ट्रीय धारेस जोडीत.
<br/><br/>
गोमंतकीयांचे नाट्यप्रेमही हिंदुंची राष्ट्रभक्ती उद्दीपीत करण्यात उपयोगी पडले. ज्या गावात वर्षातुन किमान ३-४ नाटके होत नाही असे गाव गोव्यात विरळच. गोमंतकात दर वर्षी सुमारे दोन हजार मराठी नाटकांचे प्रयोग होतात. पुर्वीही होत असत. पुर्वी ती ऐतिहासिक व पौराणिक असत. त्या नाटकांनी तरुणांचे देशप्रेम बळकट केले.त्यांचे मानसिक दौर्बल्य नष्ट करुन त्यंना धीरोदात्त बनविले.
<br/><br/>
<b>हुकुमशहाचा उदय</b><br/><br/>
पोर्तुगालातील पर्यायाने गोवा, दमण दीव मधली लोकशाही सन १९१० ते सन १९२६ अशी सोळा वर्षे टिकली. या १६ वर्षात स्थिर सरकार नव्हते. आर्थिक स्थिती खालावत होती. मंत्रीमंडळे गडगडत होती. दि. ९-६-१९२६ रोजी पार्लमेंट बरखास्त करण्यात आले. जनरल कार्मोना ह्यांनी राष्ट्राध्यक्षपदाची सूत्रे हाती घेतली. व ऑलीव्हैर सालाझार पोर्तुगालचे पंतप्रधान झाले. सैन्यावर हुकुमत गाजवण्यासाठी सेनाधिपती नेमला गेला पण खरे सर्वाधिकारी डॉ. सालाझार होते. कट्टर धर्मनिष्ठ, साधी राहणी,दुसर्यावर छाप पाडणारे व्यक्तीमत्व, उत्तम वक्तृत्व ,वाक्पटुता, कावेबाजपणा ही त्यांची वैशिष्ट्ये होती. युरोपातील इतर हुकुमशहाप्रमाणेच त्यांची एकपक्षीय हुकुमशाही होती. पण इतर हुकुमशहांप्रमाणे त्यांनी आपल्या विरोधकांचे शिरकाण केले नाही. पोर्तुगीज कायद्यात देहांताची शिक्षा नाही. देहांत शिक्षेचा कायदा करुन वा इतर मार्गाने विरोधकांस ठार केल्यास आपले राजकारण जागतिक चर्चेचा विषय बनेल ह्याची त्यांना जाणीव होती.विरोधकांना नेस्तनाबुत करण्याचे त्यांचे तंत्र वेगळॅ होते. विरोधकांना राष्ट्रविघातक ठरवुन न्यायालयातर्फे त्यांना जन्मठेपेची शिक्षा देण्याची व्यवस्था सरकारने केली होती. अश्या या विरोधकांना पश्चिम आफ्रिकेतील व आसोरीशमधील तुरुंगात जन्मभर खितपत टाकले होते.<br/><br/>
<img src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Antonio_Salazar-1.jpg/220px-Antonio_Salazar-1.jpg" />
सालाझार
<br/><br/>
<b>गोवा कोंग्रेस कमीटी</b>
<br/><br/>
सन १९२८ साली त्रिस्तांव ब्रागांझ कुन्य (कुन्हा) [टी. बी. कुन्हा] या गोमंतकाच्या सुपुत्राने 'गोवा कोंग्रेस कमिटी' स्थापन केली. व ती भारतीय काँग्रेसला जोडली. भारतातील पोर्तुगीज सत्तेचे उच्चाटन करुन गोचा, दमण ,दीव या प्रदेशांना स्वातंत्र्य मिळवून देणे हे या कमिटीचे उद्दिष्ट होते. म. गांधींच्या आदेशाप्रमाणे वागून राष्ट्रीय काँग्रेस मार्फतच स्वातंत्र्य मिळेल ही टी. बी. कुन्हांची धारणा होती. ही कमिटी गोव्यात गुप्तपणे काम करु लागली.
<br/><br/>
<img src="http://t3.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcTMe3y_VKvJC4ZZbKrhXBbMiXZ6fB974a_HnKTTEHqz1Tzx4a2ids69l4cF"/>
डॉ. त्रिस्तांव ब्रागांझ कुन्हा
<br/><br/>
१९३५ च्या अधिवेशनात काँग्रेसने ठरविले की आपले कार्यक्षेत्र ब्रिटीश हिंदुस्थानापुरतेच मर्यादित ठेवावे. म्हणुन गोवा काँग्रेस बंद करण्यात आली. याच सुमारास पोर्तुगीजांनाही या संघटनेची माहिती मिळाली. व त्यांनी कार्यकर्त्यांच्या धरपकडीचे सत्र आरंभले.
<br/><br/>
गोवा काँग्रेस बंद पडली म्हणुन कुन्हा डगमगले नाहीत. ते मुंबईला गेले व तिथुन आपले कार्य सुरुच ठेवले.
<br/><br/>
क्रमशः
<br/><br/>
**
<br/>
<em><span style="color: #CCCCCC;">विशेष सूचना - या लेखमालेचे स्वरूप एकंदरीतच ललित लेखनाच्या अंगाने जाणारे पण गोव्याच्या समृद्ध इतिहासाचे, आणि वर्तमानाचेही, दर्शन वाचकांना करून देणे एवढेच आहे. वाचकांना विनंती की त्यांनीही ते तेवढ्याच बेताने घ्यावे. आम्ही कोणीही इतिहासकार / इतिहासतज्ञ वगैरे नाही आहोत. पण थोडे फार वाचन करून, माहिती जमा करून इथे मांडण्याचा हा एक छोटासा प्रयत्न आहे. तपशीलात अथवा आमच्या निष्कर्षात चूक / गल्लत असू शकते. पण काही चांगले लेखन यावे आणि गोव्याची रूढ कल्पना सोडून त्याहून वेगळा गोवा काय आहे हे लोकांना कळावे म्हणूनच हा सगळा लेखमालेचा उद्योग.</span></em><br/><br/>
- टीम गोवा: ज्योती कामत, प्रीत-मोहर, बिपिन कार्यकर्तेSmita Aiyahttp://www.blogger.com/profile/08282994198892566215noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-3045995199595703471.post-63186806378819793202012-03-30T13:21:00.000+05:302012-04-08T13:24:51.792+05:30नव्या वर्साच्या पयल्या किरणा..<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
नव्या वर्साच्या पयल्या किरणा..<br />
मागता तुका एकुच मागणे<br />
तुज्या आंगच्या रंगावरी<br />
सोबीत जांवचे सगळ्यांचे "जगणे" <br />
<br />
सगळ्यांची मती शुद्ध जावची<br />
म्हज्या भुयेची कीर्ती दिगंतरान जावची<br />
आवयची म्हज्या पोखरण थामची<br />
पाचव्या शालवान आवय म्हजी हासची.<br />
<br />
आयज जाता त्या फायद्याखातीर , फुडार इबाडु नजो<br />
गोंयकारा तुज्या पावला-पावलार पेरलेलो आसा उजो.<br />
सारके येंवजुन फुडाराचे, आयज पावल उखल<br />
आयच्या तुज्या निर्णयान पिडग्यांचो सत्यानाश नासो.<br />
--प्रीमो</div>Smita Aiyahttp://www.blogger.com/profile/08282994198892566215noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3045995199595703471.post-43328809748090298112011-06-21T22:19:00.000+05:302011-06-21T22:19:38.416+05:30आमचे गोंय - भाग ५ - शिवकाल आणि मराठेशाही<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on"><img src="https://lh4.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TZrIG0Zmk-I/AAAAAAAAA0A/u0c1DAz7H5I/s288/MahadevTemple.jpg" /><br />
<br />
***<br />
<img src="https://lh4.googleusercontent.com/-OrdP88IrBkE/TZh7C9H872I/AAAAAAAAAyo/cawmGRXbBGA/Chhatrapati-Shivaji.jpg" alt="" /><br />
छत्रपति शिवाजी महाराज<br />
<br />
इ.स. १५७० च्या सुमाराला बहामनी सत्तेचे ५ तुकडे झाले. आणि तिसवाडी, बार्देश व साळशेत हे पोर्तुगीजांच्या ताब्यात असलेले ३ तालुके वगळून बाकीचे तालुके इस्माईल आदिलशहाच्या ताब्यात आले. इ.स. १५८० मध्ये पोर्तुगालवर स्पेनची सत्ता प्रस्थापित झाली. इथून पुढे इ.स. १६४० पर्यंत पोर्तुगालवर स्पेनची सत्ता सुरू राहिली. अर्थातच, या काळात गोव्यावर अप्रत्यक्षपणे स्पेनची सत्ता होती. या काळात पोर्तुगीज सत्ता काहीशी दुर्बल झाली होती. या काळात हॉलंड आणि स्पेन यांचं शत्रुत्व होतं. इ.स. १६०३ मध्ये वलंदेज म्हणजेच डच लोकानी मांडवीच्या मुखात ठाण मांडून गोव्याची नाकेबंदी सुरू केली. इ.स. १६०४ मध्ये पोर्तुगीजांविरुद्ध, डच आणि कालिकतचा झामोरिन यांच्यात तह झाला. डच आणि पोर्तुगीज यांच्यातल्या चकमकी सुरूच राहिल्या. इ.स. १६४० साली श्रीलंका तर इ.स. १६४१ साली मलाक्का हे दोन प्रांत डचानी पोर्तुगीजांकडून हिसकावून घेतले. समुद्रातून गोव्याची नाकेबंदी इ.स. १६४० च्या दरम्यान परत सुरू झाली. नंतर इ.स. १६६० पर्यंत हे असंच सुरू राहिलं. इ.स. १६६० मधली महत्त्वाची घटना म्हणजे कॅथरिन या राजकन्येच्या विवाहात मुंबई बेट पोर्तुगालकडून दुसर्या चार्ल्सला हुंडा म्हणून मिळालं आणि भारताच्या पश्चिम किनार्यावर इंग्रजांना एक महत्त्वाची जागा मिळाली. आता भारतात पोर्तुगीजांचं राज्य दीव-दमण, वसई, चौल आणि गोव्यातले ३ तालुके एवढ्यापुरतंच उरलं.<br />
<br />
या दरम्यान, शिवनेरीवर एक तेजस्वी, महापराक्रमी शक्ती १९ फेब्रुवारी १६३० ला उदयाला आली होती. राजे शिवाजी स्वराज्य आणि सुराज्याची स्थापना करून त्याच्या मजबुतीचं काम करत होते. या द्रष्ट्या महापुरुषाने तेव्हाच्या कोणत्याही भारतीय शासकाने फारशा न केलेल्या अनेक गोष्टी केल्या. त्यातली एक म्हणजे आरमाराची स्थापना. भूदुर्गांबरोबरच जलदुर्गांची स्थापना. इ.स. १६५९ मध्येच शिवाजी राजांनी २० लढाऊ नौका तयार करून युरोपियन आक्रमकांना जबरदस्त आव्हान उभे केले. या आरमाराची पोर्तुगीजांनाही एवढी दहशत होती की, त्यांनी राजांच्या नौकांना आपल्या बंदरात येऊ द्यायला नकार दिला होता! संपूर्ण कोकण किनार्या वर महाराजांनी अनेक जलदुर्ग उभारले. पोर्तुगीजांना धडकी भरवणारा सिंधुदुर्ग इ.स. १६६४ मध्ये अस्तित्त्वात आला. सुरुवातीच्या काळात आदिलशहाच्या विरोधात लढण्यासाठी शिवाजी राजांनी पोर्तुगीजांकडे मैत्रीचा हात पुढे केला होता, पण पोर्तुगीज घाबरले आणि त्यांनी या लढ्यात गप्प राहणे पसंत केले. या काळात सावंतवाडी संस्थानात लखम सावंतची सत्ता होती. त्याने शिवाजी राजांचे आधिपत्य मान्य केले. कोकणातून राजांचे सैन्य कुडाळ जिंकून पेडण्यात उतरले. इ.स. १६६४ मध्येच डिचोली तालुका आदिलशहाकडून राजांच्या ताब्यात आला. इथे राजांनी आपला तळ उभारला. इ.स. १६६५ मध्ये राजानी ८५ युद्धनौका बरोबर घेऊन मालवणहून प्रयाण केले आणि गोव्याचा किनारा ओलांडून थेट बसरूरपर्यंत धडक मारली. तिथे अगणित लूट करून, परतीच्या रस्त्यात गोकर्ण, अंकोला आणि कारवार आदिलशहाकडून जिंकून घेतले. पोर्तुगीजांच्या उत्तर सीमेजवळ असलेल्या सिंधुदुर्गाप्रमाणेच दक्षिण सीमेवर रामाचे भूशिर इथला मूळात रामदेवरायाचा जलदुर्ग मजबूत करून घेतला. त्यानी जणूकाही पोर्तुगीजाना त्यांची सीमा आखून दिली की याच्या पुढे तुम्ही यायचं नाही.<br />
<br />
इ.स. १६६५ मध्ये राजांना मिर्झाराजेंबरोबर तह करून आग्रा भेटीला जावं लागलं. इ.स. १६६६च्या अत्यंत थरारक अशा आग्र्याहून सुटकेनंतर राजांनी अजिबात उसंत न घेता कोकणातून गोव्यावर स्वारी केली. टाकोटाक आदिलशहाच्या ताब्यात असलेल्या फोंड्याच्या मर्दनगडाला वेढा घातला. लगेच पोर्तुगीजांनी आदिलशाही सैन्याला मदत सुरू केली. महाराजांनी तरीही हा किल्ला जिंकून घेतला. मध्यंतरीच्या काळात वाडीच्या लखम सावंत व तळकोकणातल्या इतर देसायांनी शिवाजी राजांच्या मुलखाला उपद्रव द्यायला सुरुवात केली होती. राजे कोकणात येताच हे देसाई घाबरून पोर्तुगीजांच्या ताब्यातल्या मुलखात पळून गेले. त्यांचं पारिपत्य करण्याच्या मिषाने आणि पोर्तुगीजाना जरब बसविण्यासाठी महाराजांचे सैन्य बारदेशात घुसले. आणि फिरून पोर्तुगिजाना दहशत बसली. इ.स. १६६७ साली पोर्तुगीज आणि महाराज यांच्यात तात्पुरता तह झाला. महाराजांनी पोर्तुगीजांना त्यांचे इन्क्विझिशन बंद करायला सांगितलं. <br />
<br />
गोव्यातल्या जनतेला अभय देण्याच्या दृष्टीने या शिवभक्त राजाने कदंबांचं कुलदैवत श्री सप्तकोटीश्वर याचं मंदिर नार्वे येथे परत उभारलं. मलिक काफूर, आदिलशहा आणि पोर्तुगीज यानी ३ वेळा उद्ध्वस्त करून विजनवासात पाठवलेल्या सप्तकोटेश्वराला महाराजानी छप्पर दिलं. गोव्यातला डिचोलीचा तळ मजबूत करून महाराज परत महाराष्ट्रात गेले. इ.स. १६७० पर्यंत सुमारे ६०,००० पायदळ आणि ४०,००० घोडदळाची उभारणी करून महाराजानी मिर्झाराजे जयसिंगांबरोबरच्या तहात गमावलेला बहुतेक सगळा मुलुख परत मिळवला. <br />
<br />
इ.स. १६७२ मध्ये महाराजांनी रामनगरच्या राजावर हल्ला चढवला, आणि तो पोर्तुगीजाना देत असलेली चौथाई आपल्याला द्यावी अशी त्यांनी मागणी केली. यावेळेला पोर्तुगीजांनी रामनगरच्या राजाला मदत केली. नंतर ६ जून १६७४ ला महाराजांचा राज्याभिषेक झाला आणि काही काळातच महाराजांनी रामनगरच्या राजाचा पराभव करून पोर्तुगीजांकडे असलेले चौलमधले चौथाईचे हक्क मिळवले. तर आदिलशहाच्या ताब्यात गेलेले कारवार, कोल्हापूर, फोंडा-मर्दनगडही इ.स. १६७५ मध्ये परत मिळवले. ५०,००० चे सैन्य जमा करून इ.स. १६७६ मधे महाराज दक्षिण दिग्विजयासाठी बाहेर पडले. यावेळेला महाराजानी दक्षिणेतील राजांची एकजूट घडवून औरंगजेबाला टक्कर द्यायचं स्वप्न पाहिलं होतं. कुतुबशहाने महाराजांचा मैत्रीचा हात स्वीकारला, पण आदिलशहाने मात्र एवढी समजूत दाखवली नाही. प्रथम महाराजानी तामिळनाडूतील जिंजी आणि वेल्लोर जिंकून घेतले, जे भविष्यकाळात मराठी साम्राज्याच्या सुरक्षिततेच्या दृष्टीने अतीव महत्त्वाचे ठरले.<br />
<br />
नंतरचा काळ स्वराज्याची घडी बसवण्यात आणि संभाजी राजांच्या काहीशा अपरिपक्व हालचालींच्या काळजीत व्यतीत होत असताना मराठी राज्याचा पाया घालणारा हा सूर्य ३ एप्रिल १६८० ला अस्तंगत झाला. पोर्तुगीजाना महाराजांची एवढी भीती होती की त्यानी महाराजांच्या ताब्यात असलेल्या मुलखावर कधीही सरळ हल्ला चढवला नाही. कोकण आणि गोव्यातल्या नद्या, जंगलं, दर्या, डोंगरांनी भरलेल्या दुर्गम प्रदेशात महाराजांचे गनिमी काव्याचे तंत्र अतिशय यशस्वी ठरले. त्याना थोडा अवधी मिळाला असता तर त्यांनी पोर्तुगीजांना गोव्यातून उखडून काढलं असतं हे निश्चित. पोर्तुगीज दप्तरात, महाराजांनी पोर्तुगीजांना जरब बसवण्यासाठी लिहिलेली तसेच पोर्तुगीज महाराजांना किती घाबरत असत हे दाखवणारी पत्रे उपलब्ध आहेत. <br />
<br />
महाराजांचा काळ झाल्यानंतर एक वर्ष काहीसं गोंधळाचं गेलं. संभाजी राजांवर विषप्रयोगाचा प्रयत्न झाला. त्यांच्या अटकेचा आदेश काढला गेला आणि रायगडावर घाईघाईने लहानग्या राजारामाचा राज्याभिषेक झाला. या घटनांचं कारण म्हणजे अष्टप्रधानांपैकी काहीजण सोयराबाईला पुढे करून आपल्या महत्त्वाकांक्षेला खतपाणी घालत असावेत असं वाटतं. तसंच नवीन राज्य स्थापन करण्याच्या हेतूने संभाजी राजांनी दिलेरखानाच्या छावणीत सामिल होणं आणि शिवाजी महाराजांनी प्रयत्नपूर्वक त्यांना परत आणणं, यात महाराजांना झालेला प्रचंड मनस्ताप, यातूनच प्रधानमंडळांपैकी काहींचा संभाजी राजांवरचा विश्वास उडाला, हेही एक कारण असावं. संभाजी राजे आणि सोयराबाई यांच्या वादात सोयराबाईचे भाऊ सरनौबत हंबीरराव मोहिते यानी संभाजी राजे हेच राज्य चालवायला योग्य आहेत आणि अभिषिक्त युवराज आहेत या भूमिकेतून संभाजी राजांची बाजू घेतली. सरनौबतांच्या मदतीमुळे इ.स. १६८१ मध्ये संभाजी राजे छत्रपती झाले. त्यानी प्रथम स्वतःच्या गुन्हेगाराना कठोर शिक्षा दिल्या. पंतप्रधान मोरोपंत पिंगळे याना मात्र माफी मिळाली आणि त्यानी नंतर राजांबरोबर मोहिमेत भाग घेतला. <br />
<br />
<img src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj-vK4WKk3M0R01Es6lFrZUPh1bVCiDsOK2PddbqJDkM5H1kZEtyqnC4vvKkegJBs0GqOmB7xMmNJy9RNqIZOaLSN0wjsfow4qDectymfaONGZFgHNpBYQyUUegMOFRou0pUogfI0mrugaK/s1600/sambhaji-maharaj.jpg" alt="" /><br />
छत्रपति संभाजी महाराज<br />
<br />
राज्याभिषेक होताच अवघ्या १५ दिवसात हा २३ वर्षांचा राजा मोहिमेवर निघाला. बरोबर पेशवे मोरोपंत आणि सरनौबत होते. त्यानी बुर्हाणपूरवर हल्ला करून २ कोटी रुपयांची लूट मिळवली. यावेळेला एका अरबी व्यापार्याकडून राजांनी घोडे विकत घेतले असा उल्लेख आहे. हा व्यापारी एवढा घाबरला होता की तो ते घोडे फुकट द्यायला तयार झाला होता म्हणे! पण सामान्य जनतेला त्रास देऊ नये हे शिवाजी राजांचं तत्त्व संभाजी राजांनीही अंगिकारलं असावं. यापूर्वीच म्हणजे इ.स. १६८० मधे शिवाजी महाराजांचा मृत्यु होताच औरंगजेब ५ लाख सैन्य आणि ४ लाख जनावरे घेऊन स्वतः महाराष्ट्रात दाखल झाला होता, मराठी राज्य सहज चिरडून टाकू अशा हिशेबाने तो आला असेल पण आपली गाठ कोणाशी आहे याची त्याला जराही कल्पना नव्हती! नाशिकजवळच्या रामशेजच्या एका किल्ल्यासाठी मुघल सैन्याला ७ वर्षं लढावं लागलं! तसंच पुढच्या ९ वर्षात नाव घेण्यासारखा एकही विजय मुघल सैन्याला मराठ्यांसमोर मिळवता आला नाही. संभाजी राजांच्या काही सैन्याने औरंगजेबाच्या सैन्याला गनिमी काव्याने सळो की पळो करून सोडले तर स्वतः राजे कोकणात उतरले. त्यानी प्रथम पोर्तुगीजांकडे मैत्रीचा हात पुढे केला पण पोर्तुगीजांनी मुघलांना मदत करणे पसंत केलं. आता राजांनी पोर्तुगीजांना संपविण्याचा निर्धार केला. मर्दनगडाची डागडुजी करून तिथे आणि भतग्राम (डिचोली) इथे सैन्याचे भक्कम तळ उभारले. <br />
<br />
वयाच्या १६ व्या वर्षापासून संभाजी राजांनी थोरल्या महाराजांबरोबर गोव्याच्या आणि इतर मोहिमांमधे भाग घेतला होता, त्यावेळेला महाराजांचं युद्धतंत्र त्यांच्या पूर्ण अंगवळणी पडलं असावं. तसंच गोव्याच्या भूमीची संभाजी राजांना पूर्ण माहिती झाली होती. यामुळेच गोव्यात राजांचा सर्वत्र सहज संचार होत असे. इ.स. १६८३ मधे राजांनी चौल पोर्तुगीजांकडून घेतले तर ११ डिसेंबर १६८४ ला बार्देशवर हल्ला केला. बार्देशातील थिवी, चोपडे हे किल्ले जिंकले. साळशेत (मडगाव) घेतले. म्हैसूरच्या चिक्कदेवरायाचा पराभव केला आणि शिवाजी महाराजानी स्थापन केलेल्या राज्याचा आणखी विस्तार केला. राजे अवघ्या १ लाख सैन्यानिशी ५ लाखाचे मुघल सैन्य, जंजिर्या चा सिद्दी, गोव्यातले पोर्तुगीज आणि म्हैसूरचा चिक्कदेवराय एवढ्या आघाड्यांवर एकाच वेळी लढत होते. पैकी गोव्यात त्यानी बराच काळ वास्तव्य केलं. गोव्यातलं त्यांचं महत्त्वाचं कार्य म्हणजे त्यानी पोर्तुगीजांना पायबंद घातला आणि धर्मांतरित झालेल्याना परत शुद्धिकृत करून हिंदू करून घेण्याचं शिवाजी महाराजांचं कार्य त्यांच्या या पुत्रानेही पुढे चालू ठेवलं. <br />
<br />
शिवाजी महाराजांच्या गोवा मोहिमेत इथल्या स्थानिक राणे, देसाई वगैरे मंडळीनी त्याना विरोधच केला होता. पण त्यांची मदत मिळवण्यात संभाजी राजे मात्र यशस्वी ठरले. असोळणा, कुंकोळी इथल्या मराठ्यांनी आणि साखळीच्या राणे घराण्याने राजांना खुल्या दिलाने मदत केली आणि त्यांचं राज्य स्वीकारलं. समाजातून बहिष्कृत झालेल्या राण्यांना संभाजी राजानी पंक्तिपावन करून घेतले आणि राणे राजांचे ऋणी झाले. गोकुळाष्टमीच्या रात्री संभाजी राजांनी मांडवी नदी पार करून पोर्तुगीजांवर हला करण्यासाठी नदीच्या पात्रात घोडे घातले, पण पावसात उधाण आलेल्या प्रवाहात घोड्याचा पाय घसरला आणि राजे वाहून जाऊ लागले. या वेळेला खंडो बल्लाळाने राजांना वाचवले अशी कथा स्थानिक लोकांच्या सांगण्यात येते. काही मराठी सैन्य साळशेतमधे ठाण मांडून बसले तर स्वतः राजांनी वेळ न गमावता कुंभारजुवे बेट पोर्तुगीजांकडून घेतले आणि तीन बाजूंनी पोर्तुगीजांच्या ताब्यात असलेल्या प्रदेशावर हल्ला चढवला. आता फक्त तिसवाडीच पोर्तुगीजांच्या ताब्यात राहिली होती.<br />
<br />
दुसर्या दिवशी राजे स्वतः गोवा वेल्हावर हल्ला करणार हे पोर्तुगीजांनी जाणले. आताच्या ओल्ड गोवा येथून कुंभारजुवे बेट दिसते. तिथल्या सैन्याच्या हालचाली पाहून पोर्तुगीज घाबरले. त्यांनी चर्चमधलं सेंट फ्रान्सिस झेवियरचे शव बाहेर काढलं. व्हाईसरॉय काउंट डी अल्वारिसने आपला राजदंड त्याच्या शवपेटीवर ठेवला आणि "सायबा, तूच आमचं रक्षण कर" अशी करुणा भाकली. पोर्तुगीजाना हा सायब पावला की नाही माहित नाही, पण मुघल मात्र मात्र पावले! सुमारे १ लाखाचे मुघल सैन्य कोकणात उतरल्याची खबर आली आणि जिंकत आलेली गोव्याची मोहीम अर्धवट टाकून संभाजी राजाना परत जावं लागलं. <br />
<br />
इ.स. १६८४ मधे संभाजी राजांनी पोर्तुगीजांबरोबर तह केला. त्या अनुसार मराठ्यांनी पोर्तुगीजांच्या ताब्यात असलेले गोव्याचे ३ तालुके त्याना सोडून दिले. तर पोर्तुगीजानी चौल इथे कर देण्याचं मान्य केलं. पण या तहाची पूर्ण अमलबजावणी झाली नाहीच! बार्देशमधले किल्ले मराठ्यांनी परत केले नाहीत. आता औरंगजेबाची वक्रदृष्टी गोव्याकडे वळली. पण पोर्तुगीजांनी गोव्यातल्या मराठा देसायांबरोबर तह केला आणि मुघल सैन्याच्या हाती काही लागले नाही. मराठा सैन्य आणि पोर्तुगीज यांच्या चकमकी सुरूच राहिल्या. पण संभाजी राजे पोर्तुगीजांना हाकलून लावण्यासाठी परत गोव्यात येऊ शकले नाहीत. ते जर झालं असतं तर आज गोवा महाराष्ट्राचा एक जिल्हा राहिला असता!<br />
<br />
आणखी सतत ४ वर्षे मुघलाना हुलकावण्या देत जेरीला आणणारा हा शूर छत्रपती १ फेब्रुवारी १६८९ ला कपटाने कैद झाला. त्यांच्या सख्या मेव्हण्याने, गणोजी शिर्क्याने विश्वासघात केला आणि नंतर तब्बल ४० दिवस हालहाल करून शेवट औरंगजेबाने ११ मार्च १६८९ ला राजांचा वध केला. पण एवढे हाल होत असतानाही या छाव्याने औरंगजेबाचा कोणताच प्रस्ताव मानला नाही आणि वीराचे मरण पत्करले. महाराष्ट्राच्याच नाही तर गोव्याच्या इतिहासात या राजाचं स्थान अद्वितीय आहे. त्याच्या मृत्यूनंतर मराठ्यांचा झुंजण्याचा निर्धार आणखीच पक्का झाला आणि नंतर एकजुटीने पण निर्नायकी अवस्थेत मराठ्यांनी मुघलांना जी झुंज दिली तिला इतिहासात तोड नाही. पराक्रमात बापसे बेटा सवाई असलेल्या या तरूण राजाने अवघ्या ३२ वर्षांच्या आयुष्यात विजेसारखं थोड्या काळासाठी लखलखून आत्मार्पण केलं आणि सामान्य शेतकर्यांना औरंगजेबाशी भांडण्याचं पहाडाचं बळ दिलं. गोव्यात पोर्तुगीजांना बसलेला दणका एवढा प्रचंड होता की त्या ३ तालुक्याच्या पलिकडे आणखी प्रदेश आपल्या ताब्यात आणण्याचा प्रयत्नसुद्धा त्यानी नंतर केला नाही. एवढ्या सततच्या धामधुमीतही 'बुधभूषण' आणि इतर काही संस्कृत रचना करणार्या या तेजस्वी राजाच्या नावावरून 'वास्को द गामा' शहराचं नाव 'संभाजीनगर' करावं असा प्रस्ताव काही काळापूर्वी आला होता, पण...<br />
<br />
छत्रपती संभाजीच्या वधानंतर महाराणी येसूबाईने राजारामाला रामचंद्रपंत अमात्यांच्या हाती सोपवून प्रतापगडावर पाठवले. रायगडावर सूर्याजी पिसाळ फितूर झाला आणि येसूबाई आणि शाहू मुघलांच्या हाती लागले. खंडो बल्लाळ राजारामाला महाराष्ट्रातून सुखरूप जिंजीला घेऊन गेला. तिथे ९ वर्षं वेढ्यात काढून गणोजी शिर्केच्या मदतीने राजाराम जिंजीहून निसटून महाराष्ट्रात परत आला. इ.स. १७०० साली राजारामाच्या मृत्यूनंतर ताराबाईने राज्याची सूत्रे हातात घेतली. आता सावंतवाडी इथे लखम सावंताचा धाकटा भाऊ फोंड सावंत याची सत्ता होती. ताराबाईच्या प्रदेशाला लागून असल्याने त्याने ताराबाईचे वर्चस्व मान्य केले. तर ताराबाईने त्याला कुडाळ, बांदा, पेडणे, साखळी, डिचोली आणि मणेरी या ६ तालुक्यांचा मोकासा लिहून दिला. <br />
<br />
फोंड सावंताचा मुलगा खेम सावंत हे गोव्याच्या आणि सावंतवाडीच्या इतिहासातलं मोठं मजेशीर प्रकरण आहे. त्याची कारकीर्द बरीच मोठी म्हणजे इ.स. १६७५ ते इ.स. १७०९ पर्यंत. त्यानेच 'सुंदरवाडी' अर्थात 'सावंतवाडीचा' पाया घातला. त्यापूर्वी सावंतांचं प्रमुख ठाणं कुडाळ होतं. या काळात त्याने प्रथम ताराबाई नंतर शाहू महाराज, म्हणजे ज्या कोणाचं वर्चस्व दिसेल त्याची प्रभुसत्ता बिनतक्रार मान्य केली. शाहू राजानी त्याला या ६ तालुक्यांचं वतन दिलं. म्हणजेच, छत्रपती शिवाजी आणि संभाजी यांच्या काळात बंद झालेली वतनाची पद्धत शाहूच्या काळात परत सुरू झाली होती आणि हे छोटे वतनदार आपापल्या मुलुखात आपापल्या पद्धतीने सत्ता चालवीत होते. मूळ कर्नाटकातील शिरसीजवळचे, पण गोव्यात फोंडा इथे स्थायिक झालेल्या सोंदेकरांबरोबर खेम सावंताचा ३६ चा आकडा होता. जमेल तेव्हा सोंदेकरांच्या कुरापती काढण्याचे उद्योग त्याने आयुष्यभर चालू ठेवले. जिथे यश मिळणार नाही असं दिसलं तिथे सरळ माघार घेतली. मराठ्यांचं पारडं हलकं होतंय असं वाटलं की पोर्तुगीजांची मदत घेतली. हेतू साध्य होताच परत पोर्तुगीजांना अंगठा दाखवला. या सोंदेकरानीही वेगवेगळ्या वेळी मुघल, पोर्तुगीज, मराठे यांच्याबरोबर आपल्या रक्षणासाठी तह केलेले आढळून येतात. गोव्यातल्या सध्याच्या पक्षबदलांच्या राजकारणाची सुरुवात फार पूर्वी झालेली होती असं दिसतंय!<br />
<br />
फोंड्याच्या मर्दनगडासाठी या काळात दरवर्षी एक लढाई लढली गेली. आणि किल्ल्याची मालकी आलटून पालटून कधी खेम सावंत, तर कधी सोंदेकर, कधी मराठे तर कधी मुघल अशी बदलत राहिली. पोर्तुगीजाना मराठे किंवा मुघलांसारखे प्रबळ शत्रू सीमेवर नको होते, त्यामुळे त्यानी खेम सावंत आणि सोंदेकर याना आपल्या सीमेवर राहू दिले. आणि शक्य तितके आपसात झुंजत ठेवले. अर्थातच फोंडा, डिचोली हे भाग अप्रत्यक्षपणे मराठ्यांच्याच ताब्यात राहिले. <br />
<br />
साधारण इ.स. १७०० ते इ.स. १७०९ या ९ वर्षात खेम सावंताने गोव्यात अक्षरशः धुमाकूळ घातला. त्याने पोर्तुगीज जहाजांवर हल्ले करून लूटमार सुरू ठेवली. त्याने संधी मिळतच बार्देश, फोंडा वळवई या भागात छापे मारून लुटालूट, जाळपोळ करणे, किल्ले ताब्यात घेणे यांचे सत्र सुरू ठेवले. किल्ल्यांच्या आश्रयाने शत्रूवर हल्ला करण्याचे शिवाजी महाराजांचे तंत्र खेम सावंताने वापरले. पोर्तुगीजानी या प्रकाराला वैतागून आमोणा, डिचोली, वळवई इथले किल्ले आपल्या ताब्यात येताच पाडून टाकले. डिचोलीचा किल्ला पाडल्यानंतर पोर्तुगीज व्हॉईसरॉयने असे उद्गार काढले की,"खेम सावंताला दुसरा शिवाजी होऊ देणार नाही!" तरी खेम सावंताचे उपद्व्याप सुरूच होते. शेवटी इ.स. १७०९ साली खेम सावंत मरण पावला. त्याला ३ मुलीच होत्या. त्यामुळे त्याच्या मागून त्याचा पुतण्या फोंड सावंत गादीवर आला. यानेही खेम सावंताप्रमाणेच पोर्तुगीजांबरोबर कधी मैत्री, कधी भांडण चालू ठेवले. कान्होजी आंग्रेंच्या आरमाराबरोबर त्याच्या चकमकी सतत चालू असत. इ.स. १७२९ मधे कान्होजींचा मृत्यू झाल्यानंतर त्यांचा मुलगा सेकोजी याने पोर्तुगीज आणि फोंड सावंताबरोबर लढाया चालू ठेवल्या. <br />
<br />
इ.स. १७२० नंतर बाजीराव पेशव्यांच्या सरदारानी उत्तर गोव्यात हल्ले चालू ठेवले. आता फोंड सावंत बाजीरावाच्या बाजूने पोर्तुगीजांवर हल्ले करू लागला. बाजीराव आणि चिमाजी, पोर्तुगीजांविरुद्ध वसई आणि गोव्याच्या दोन्ही आघाड्यांवर लढत होते. पोर्तुगीजांनी वसईला गोव्यातून मदत पाठवू नये म्हणून इ.स. १७३९ साली दादाजी भावे नरगुंदकर, वेंकटेशराव घोरपडे आणि जिवाजी शिंदे यांनी गोव्यावर पुर्या ताकदीने हल्ला चढवला. राशोल आणि मार्मुगोव्याचा किल्ला सोडून उरलेला साळशेत तालुका मराठ्यांच्या ताब्यात आला. तर फोंड सावंतानंतर गादीवर आलेला त्याचा नातू रामचंद्र याने बारदेश तालुका घेतला. मराठ्यांनी फोंडा, सुपे आणि सांगे तालुके ताब्यात घेतले. संभाजी राजांनंतर परत एकदा पोर्तुगीजांच्या ताब्यात फक्त तिसवाडी राहिली. आता पोर्तुगीजांनी बाजीरावाकडे तहाची याचना केली. बाजीरावाने इन्क्विझिशन बंद करा, हिंदूंचा छळ बंद करा या आणि आणखी मागण्या पोर्तुगीजांपुढे ठेवल्या. इ.स. १७४० मध्ये चौल आणि कोर्लाईचा किल्ला देऊन पोर्तुगीजानी गोव्यात आपलं अस्तित्त्व कसंबसं राखलं. मराठ्यांनी कुंकोळी आणि असोळणा परत केले, पण रामचंद्र सावंताने बार्देश मात्र परत केला नाही! रामचंद्र सावंत आणि मराठे विरुद्ध पोर्तुगीज अशा चकमकी सुरूच राहिल्या. सोंदेकर आणि राणे यानी या वेळेला पोर्तुगीजाना मदत करायचं मान्य केलं. <br />
<br />
इ.स. १७५६ साली पोर्तुगीज व्हॉईसरॉय कॉण्डे डी अल्वाने मराठ्यांच्या ताब्यातील मर्दनगडावर हल्ला केला. या लढाईत स्वतः व्हॉईसरॉय मरण पावला! गोंधळाचा फायदा घेत सावंतांनी पेडणे, सांगे आणि मणेरी तालुके घेतले. २४ डिसेंबर १७६१ ला तह झाला आणि पोर्तुगीजांनी सावंतांच्या ताब्यात असलेल्या सर्व प्रदेशावर सावंतांचा हक्क मान्य केला. याच सुमाराला पानिपतच्या लढाईत मराठ्यांचा पराभव झाला आणि पेशवाई दुबळी झाली. याचा फायदा घेत पोर्तुगीजांनी इ.स. १७६३ मध्ये मर्दनगड जिंकून सोंदेकरांच्या ताब्यात दिला. पण एवढ्यात म्हैसूरच्या हैदर अलीने सोंदेकरांवर हल्ला केला. सोंदेकर पळून गोव्यात पोर्तुगीजांच्या आश्रयाला आले. आता कसलीच जबाबदारी नको म्हणून सोंदेकरानी फोंडा, केंपे आणि काणकोण तालुके पोर्तुगीजांच्या हवाली केले. इ.स. १७७१ साली सोंदेकरानी गोव्यातल्या त्यांच्या ताब्यात असलेल्या प्रदेशावरचा हक्क सोडून दिला. इ.स. १७८५ साली कोल्हापूरच्या छत्रपतीनी सावंतांवर हल्ला केला. आता घाबरून सावंतानी पोर्तुगीजांकडे मदत मागितली आणि त्या मदतीची परतफेड म्हणून पेडणे तालुका पोर्तुगीजांच्या हवाली केला. <br />
<br />
अशा प्रकारे इ.स. १७८८ मध्ये पूर्ण गोवा पोर्तुगीजांच्या सत्तेखाली आला. पोर्तुगीजांनी इ.स. १५६० साली जिंकलेल्या तिसवाडी, बार्देश आणि साळशेत (साष्टी) तालुक्याना 'जुन्या काबिजादी' तर इ.स. १७७१ आणि इ.स. १७८८ मध्ये ताब्यात आलेल्या उरलेल्या प्रदेशाला 'नव्या काबिजादी' हे नाव मिळालं. <br />
<br />
<img src="http://www.goalive.org/wp-content/uploads/2010/06/GoaConquistas.png" alt="" /><br />
<br />
क्रमशः<br />
<br />
**<br />
<br />
<em><span style="color: #CCCCCC;">विशेष सूचना - या लेखमालेचे स्वरूप एकंदरीतच ललित लेखनाच्या अंगाने जाणारे पण गोव्याच्या समृद्ध इतिहासाचे, आणि वर्तमानाचेही, दर्शन वाचकांना करून देणे एवढेच आहे. वाचकांना विनंती की त्यांनीही ते तेवढ्याच बेताने घ्यावे. आम्ही कोणीही इतिहासकार / इतिहासतज्ञ वगैरे नाही आहोत. पण थोडे फार वाचन करून, माहिती जमा करून इथे मांडण्याचा हा एक छोटासा प्रयत्न आहे. तपशीलात अथवा आमच्या निष्कर्षात चूक / गल्लत असू शकते. पण काही चांगले लेखन यावे आणि गोव्याची रूढ कल्पना सोडून त्याहून वेगळा गोवा काय आहे हे लोकांना कळावे म्हणूनच हा सगळा लेखमालेचा उद्योग.</span></em><br />
<br />
- टीम गोवा (ज्योति_कामत,प्रीतमोहर, बिपिन कार्यकर्ते)<br />
</div>Smita Aiyahttp://www.blogger.com/profile/08282994198892566215noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-3045995199595703471.post-70625167409047679702011-05-04T09:49:00.001+05:302011-05-04T09:50:43.976+05:30आमचे गोंय - भाग ४ - पोर्तुगिज (सांस्कृतिक आक्रमण)<img src="https://lh4.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TZrIG0Zmk-I/AAAAAAAAA0A/u0c1DAz7H5I/s288/MahadevTemple.jpg" /><br />
<br />
***<br />
<strong><span style="color: #FF0000;">धर्मसमीक्षण सभा (Inquisition)</span></strong><br />
<br />
धर्मसमीक्षण सभेचे कर्तृत्व हे युरोपच्या व ख्रिस्तीधर्माच्या इतिहासातील एक लांच्छनास्पद आणि अघोरी कृत्यांनी रक्तरंजित झालेले पृष्ठ. नास्तिक लोकांना, चेटुक करणार्या स्त्री-पुरुषांना शिक्षा देणे हे या धार्मिक नायालयाचे काम असे. या शिक्षा अगदी माणसांना जिवंत जाळण्यापर्यंत काहीही रूप घेत.<br />
<br />
पोर्तुगालमध्ये ह्या न्यायालयाने स्पेनसारख्या देशातुन पळून पोर्तुगालमध्ये आलेल्या ज्यू लोकांवर 'न भूतो न भविष्यति' असे अत्याचार केले. ज्या ज्यूंनी ख्रिस्ती धर्म स्वीकारला, त्यांनाही हे भोग चुकले नाहीत. त्यांनी भयंकर, अमानुष असे शारिरीक व मानसिक अत्याचार भोगले. छळ करणार्यांना हव्या तशा जबान्या घेउन या ज्यूंना जिवंत जाळण्यात येत असे. आणि त्यांची मालमत्ता सरकारजमा केली जात असे.<br />
<br />
अशीच धर्मसमीक्षण सभा, मिशनरी 'संत' फ्रान्सिस झेवियर यांच्या आग्रहास्तव, गोव्यात स्थापण्यात आली. सन १५६० ते १८१२ पर्यंत या इन्क्विजिशनचा अनियंत्रित दुष्ट कारभार गोमांतकात बेछूटपणे चालू होता. या काळात एकुण ५ धर्मसभा बसल्या. प्रत्येक सभेत आधीचे नियम अधिक जाचक करुन हिंदूंना छळण्यासाठी नवनवे जाचक नियम बनवले जायचे. हा 'संत' फ्रांसिस झेवियर गोव्यातील हिंदू लोकांवर अनन्वित अत्याचारांची सुरुवात करून चीनमधे गेला होता. तिथे मृत्यू पावला. असं म्हणतात की तो खराच मेला याची खात्री पटविण्यासाठी त्याचं शव परत भारतात आणण्यात आलं, आणि ओल्ड गोवा इथल्या चर्चमधे लोकांना बघायला मिळावं म्हणून ठेवलं गेलं. <br />
<br />
इन्क्विजिशनने ख्रिस्तीधर्मप्रसारासाठी गोव्यातील सर्व देवळे, मशिदी जमीनदोस्त करण्याचा, 'पाखंडी' मत नष्ट करण्याचा, हिंदुधर्मीय उत्सवास मनाईचा आणि लाकूड, माती किंवा धातू ह्यांच्या मुर्ती बनविणार्यास कडक शिक्षा देण्याचा हुकुम प्रसृत केला.<br />
<br />
हिंदुंना कायद्याने सार्वजनिक अधिकाराच्या जागा वर्ज्य करण्यात आल्या. त्यांना धार्मिक आचार, विधी पालन करण्यास मनाई करण्यात आली. ह्यामध्ये यच्चयावत सगळे विधी समाविष्ट आहेत. अगदी स्त्रियांनी कुंकू लावायला मनाई करण्यात आली, तर शेंडी ठेवणार्या पुरुषांना शेंडीकर लावण्यात आला. पण स्थानिक लोकांची धर्मनिष्ठा जाज्वल्य होती. पोर्तुगीजांच्या अत्याचाराची जाण असतानाही ते हे कायदे मोडीत असत!!!<br />
<br />
धर्मांतराचा सपाटा आधी तिसवाडीत सुरु झाला. तिसवाडीनंतर सासष्टीची पाळी व त्यानंतर बारदेशची पाळी आली. चोडण, करमळी यासारखी गावेच्या गावे बाटविली जाऊ लागली. अर्थात यात इन्क्विजिशनचा मुख्य हात असे!! नाहीतर एखादं गावच्या गाव का सहजपणे धर्म बदलेल? विहिरीत पाव टाकून "तुम्ही आता ख्रिश्चन झालात" असे भोळ्या गावकर्यांना बजावण्यात आले.<br />
<br />
गोवा बेट किंवा आत्ताच्या जुने गोवे इथे हातकात्रा खांब नावाचा एक खांब आहे. सुरवातीच्या काळात धर्मांतराला विरोध करणारांचे इथे हात कापले जात. या सगळ्याला तत्कालीन राणी कातारीन हिचे प्रोत्साहन असे. एकामागुन एक फर्माने गोव्यात पोचत, आणि इथल्या व्हाईसरॉय व गव्हर्नर कडुन त्यांचे काटेकोरपणे पालन होई व त्यामुळे मिशनर्यांना जोर चढला होता.<br />
<br />
परिणामस्वरुप गोव्याचा शांत हिंदू समाज क्रोधाविष्ट झाला. पण गोवा राज्याच्या भौगोलिक परिस्थितीमुळे, पोर्तुगीजांच्या बलवत्तर आरमारामुळे कोणीच जनतेच्या मदतीस येउ शकले नाहीत. तिसवाडी, बारदेश आणि सासष्टी वगळता इतर सर्व तालुके मराठ्यांच्या शासनाखाली होते, त्यामुळे ते अठराव्या शतकाच्या मध्यापर्यंत या अघोरी प्रकारांपासून बचावले. <br />
<br />
हिंदुंनी आपल्या बायकामुलांना राज्याबाहेर पाठविले, व्यापार-दुकाने बंद ठेविली. शेतकर्यांनी भातशेतीतील बांध मोडून टाकले (चोडण बेटावर) जेणेकरुन नदीचे खारे पाणी शेतात शिरुन शेती नष्ट होईल व पोर्तुगीजांना उत्पन्न मिळणार नाही. पोर्तुगीजांनी ह्यावरही नेहमीप्रमाणे बळजबरी, इन्क्विजिशन वापरले व हे पहिले बंड मोडीत काढण्यात यश मिळविले.<br />
<br />
हळूहळू त्यांनी आपले लक्ष ब्राह्मणांकडे जास्त वळवले, कारण ब्राह्मण हे लोकांस जागृत करीत. त्यांनी ब्राह्मणांचे वैचारिक व धार्मिक स्वातंत्र्य काढुन घेतले. ब्राह्मणांसाठी एक वेगळा कायदा काढण्यात आला. "कोणत्याही ब्राह्मणाने एखाद्या हिंदुला ख्रिश्चन होण्यापासुन परावृत्त केल्यास त्याला कैद करुन राजाच्या गलबतावर पाठविण्यात येईल व इस्टेट जप्त करुन सेंट थॉमसच्या कार्यार्थ वापरण्यात येईल."<br />
<br />
गलबतावर पाठविण्याची शिक्षा कुणालाही नकोच असे. कारण गलबतावर पाठवणे म्हणजे गुलाम बनवुन गलबताच्या तळाशी वल्हविण्यास लावणे. गुलामांना साखळदंडांनी त्यांच्या जागी खिळवुन ठेवण्यात येत असे. कामात ढिलाई झाल्यास चाबकाचा फटकारा मिळत असे. कोणीही मेला अगर कामाला निरुपयोगी झाल्यास त्याला सरळ समुद्रात फेकुन देण्यात येत असे!!!<br />
<br />
या काळात कित्येक सारस्वत ब्राह्मणकुटुंबानी महाराष्ट्र आणि कर्नाटकाचा रस्ता धरला. राजापूर आणि मंगलोरच्या आसपास अजूनही यांची गावे आहेत. त्यांच्या मूळ गावांची नावे काळाच्या ओघात विस्मृतीत गेली तरी, आपले कुलदैत कोण याची स्मृती त्यांनी एवढ्या शतकांनंतरही कायम ठेवली आहे. असंही म्हटलं जातं, की केंपे तालुक्यातून ब्राह्मण नामशेष झाले, त्यामुळे पर्तगाळी मठाच्या स्वामींनी काही क्षत्रियांना ब्राह्मण्याची दीक्षा देउन देवांची पूजा अर्चा चालू ठेवली.<br />
<br />
दिवाडी बेट मूळचं दीपावती. इथे सप्तकोटेश्वराच देऊळ होतं, सुंदर तळी होती, वेदशास्त्रसंपन्न ब्राह्मण वस्ती होती. पोर्तुगीजांनी हे देऊळ उद्ध्वस्त केले. त्याआधी एकदा आदिलशाहीतही हे देऊळ उध्वस्त झाले होते. पण ते परत बांधण्यात हिंदूंना यश आले होते. जसे सोमनाथच्या सोमेश्वराचे हाल झाले तसेच दिवाडीच्या या सप्तकोटेश्वराचेही अनन्वित हाल झाले. <br />
<br />
मूळात हे देउळ कदंबांच्या राजघराण्याचे कुलदैवत. प्रथम कदंबांनी त्यांच्या गोवापुरी या राजधानीत अंदाजे बाराव्या शतकात सप्तकोटेश्वराची स्थापना केली. इ. स. १३४६ साली हसन गंगू बहामनीने कदंबांचा पराभव केला आणि हे देऊळ धुळीला मिळवले. नंतर देवगिरीच्या यादवांनी बहामनी सुलतानाचा पराभव केला आणि दिवाडी बेटावर नव्याने देऊळ बांधले. इ. स. १५६० साली पोर्तुगीजांच्या टोळधाडीने एका दिवसात २८० देवळे पाडण्याचा "महापराक्रम" केला. त्यात या देवळाचा अग्रक्रम होता. मग देवळातील लिंग एका विहिरीची पायरी म्हणून लावण्यात आले. शेवटी छत्रपती शिवाजी महाराजानी या महादेवाचे दुर्दैवाचे दशावतार संपवले आणि इ.स. १६६८ साली नार्वे येथे भक्कम देऊळ बांधून देवाची पुनर्प्रतिष्ठापना केली. सप्तकोटेश्वराची ही हकीकत प्रातिनिधिक म्हणावी लागेल.<br />
<br />
एवढे सगळे होऊनही ब्राह्मण धर्म बदलत नाहीत म्हणुन त्यांच्या मुलांना पळवून नेऊन त्यांचे हालहाल करु लागले. शेवटी तेही आई-बाप होते. मुलांचे हाल होऊ नये म्हणुन ख्रिस्तीधर्म स्वीकारणे त्यांच्या नशिबी आले. मग त्या पूर्ण कुटुंबाचे ख्रिस्तीकरण. अश्या १५०५ ब्राह्मणांचे ख्रिस्तीकरण झाले.<br />
<br />
<strong><span style="color: #FF0000;">साष्टी</span></strong><br />
<br />
गोवेकर हिंदू, मिशनर्यांबद्दल द्वेषभावना बाळगीत. आणि त्याचा उद्रेक रायतुरच्या मिशनर्यांवर दगडफेक करण्यात झाला. पेरु माश्करेन्यस (मास्कारेन्हास) हा सासष्टीत गेलेला पहिला पाद्री (मिशनरी). गावकर्यांना त्याच्यापेक्षा त्याच्याबरोबर आलेल्या एका नवख्रिश्चनाचा जास्त राग होता. कुर्हा डीचा दांडा गोतास काळ ठरला होता तो. लोकांनी त्याचे तलवारीने तुकडे केले. हे पाहून तो मिशनरी त्याची मदत करणे वगैरे विसरुन पळून गेला. कुठ्ठाळलाही पेरु कुलासो नावाच्या मिशनर्यावर दगडाचा वर्षाव झाला पण त्याला त्याच्यासोबत असलेल्या नवख्रिश्चनांनी वाचविले.<br />
<br />
इ. स. १५६६ साली मिशनर्यांना पराभव स्वीकारावा लागतोय हे पाहून व्हाईसरॉयने नवा हुकूम प्रसृत केला. "नवीन देऊळ बांधता कामा नये. जुन्या देवळांची डागडुजी व्हाईसरॉयच्या परवानगीशिवाय करु नये." डागडुजीच्या परवानग्या नाकारण्यात येऊ लागल्या. आणि म्हणूनच लोक आपल्या दैवतांच्या मूर्ती बैलगाडीत बसवून शेजारच्या राज्यात नेऊ लागले. देव गावात नसेल पण किमान बाटणार तरी नाही हीच भावना यामागे होती.<br />
<br />
इ. स. १५६७ मधे लोटलीचा रामनाथ आणि आसपासच्या शेकडो देवळांचा विध्वंस करण्यात आला. वेर्णेची, म्हाडदोळ वाड्यावरच्या म्हाळसादेवीची देवराई नष्ट झाली, तिची तळी भ्रष्ट करण्यात आली, मूर्तीची अक्षरशः राख केली गेली. आणि देवळाचाही विध्वंस झाला (आज ह्या देवीचे मंदिर फोंडा तालुक्यातील म्हार्दोळ या गावी आहे). हे देऊळ सासष्टीतील सर्वात भव्य देऊळ होते. वेर्णेकरांची धर्मनिष्ठा इतकी जाज्वल्य की ते देवळाचे अवशेष जतन करुन त्यांना भजु लागले.<br />
<br />
देऊळ पाडल्यानंतर त्यावेळच्या कायद्यानुसार देऊळ असलेली जमीन सरकारच्या मालकीची होत असे. मूळ देवळाची ती जागा परत मिळविण्याचा प्रयत्न वेर्णेच्या गावकर्यांनी केला. एका युरोपियनाशी त्यांनी संधान बांधले. त्याने ती जागा सरकारकडुन विकत घ्यावी व दुप्पट किमतीत एक वेर्णेकराला विकावी. मिशनरी व पोर्तुगीज सरकार यांच्या अमानुष छळाची टांगती तलवार डोक्यावर असताना हा प्रयत्न नक्कीच कौतुकास्पद होता.<br />
<br />
पण व्हाईसरॉयला ह्याचा सुगावा लागला व ती जमीन हिंदूंना परत मिळू नये म्हणुन देवळाच्या ठिकाणी त्याने एक भव्य चर्च बांधुन घेतले व दोन क्रॉस उभारले. त्यातला एक क्रॉस चर्चच्या प्रवेशद्वारात व दुसरा तुळशीवृंदावनाच्या ठिकाणी बांधण्यात आला. हे तुळशीवृंदावन पुरुषभर उंचीचे होते.<br />
<br />
आजच्या ओल्ड गोवा इथल्या जगप्रसिद्ध चर्चच्या जागी गोमंतेश्वराचे देऊळ होते, अशी लोकांची समजूत आहे. चर्चच्या भिंतींवर काही ठिकाणी हिंदू पद्धतीची नक्षी आहे. तर चर्चच्या आतमध्ये एक विहीरही होती, ती आता बुजविण्यात आली आहे. चर्चच्या सर्व भागात लोकांना प्रवेश दिला जात नाही, त्यामुळे या गोष्टींची सत्यता पडताळणे शक्य नाही. पण इथून अगदी जवळच, साधारण अर्धा कि.मी. अंतरावर, वायंगिणी इथे रस्त्याच्या कडेला एक अत्यंत सुबक असा नंदी आपल्या महादेवापासून दुरावून बसलेला आहे. लोकानी त्याच्या शिरावर एक घुमटी बांधून त्याला ऊन पावसापासून वाचवला आहे.<br />
<br />
बारदेशातही असाच हैदोस घालण्यात येत होता. बारदेश हा तालुका एवढा मोट्ठा आहे की तिथल्या देवळांच्या संख्येचा फक्त अंदाजच लावू शकतो आपण. अश्या ह्या पावन बारदेशातल्या सर्व देवळांतील मूर्ती जुने गोवे येथे बिशपसमोर नेऊन त्यांचे हजार तुकडे करण्यात आले. देवळाच्या ठिकाणी चर्च बांधण्यात आले आणि देवळांचे उत्पन्न चर्चला देण्यात आले.<br />
<br />
धर्मांतरे तर इतक्या प्रमाणात झाली की सोय नाही . गोव्यात 'जोस'वाडा नावाचा एक वाडा आहे. हा पूर्वीचा जोशीवाडा होता. असाच 'वझे'चा वाझ झाला. 'लक्षुबा'चा लुकश / लुकास झाला.<br />
<br />
<strong><span style="color: #FF0000;">कुंकळ्ळीचा उठाव</span></strong><br />
<br />
आपला धार्मिक जाच कमी होण्यासाठी सासष्टीच्या हिंदूंनी सनदशीर मार्गाने प्रयत्न केले होते. पहिल्या धर्मसभेने लादलेली बंधने दुसर्या धर्मसभेने शिथिल करावी म्हणुन खूप खटपट केली. पण त्यांनी उलट जुनी बंधने अजून जाचक केलीच पण अजुन नवे कायदे आणले जसे की लग्नाच्या आधीचे विधी करु नये, नवरीला हळद लावू नये इत्यादी.<br />
<br />
सासष्टीचे लोक तसे मानी. कुंकळ्ळीच्या गावकर्यांना हा अपमान सहन झाला नाही. त्यांनी सरकारी खंड भरायला बराच विलंब केला. रायतुरच्या किल्ल्यात जाणे बंद केले. गव्हर्नरने साष्टी प्रदेशातील वसुलीसाठी इश्तेव्हाव रुद्रीगीश (रॉड्रीगीज) या क्रूर अधिकार्याला पाठवले. तो खंडवसुलीसाठी कुंकळ्ळीत गेला व लोकांना त्रास देण्यास सुरवात केली. इथल्या प्रभुदेसाई फळ वगैरे लोकांनी त्याला व त्याच्या काही सहकार्यांना असोळणे येथे ठार केले.<br />
<br />
कुंकळ्ळीची जनता सत्तेविरुद्ध उभी राहिली. त्यांनी आसपासच्या गावातील लोकांना आपल्या बाजूस वळविले व पोर्तुगीज ठाण्यांवर हल्ल्याचा सपाटा सुरु केला. सासष्टीतील सर्व भागात ख्रिश्चन लोक असुरक्षित झाले. सैनिकांच्या मदतीसाठी मिशनर्यांनाही सैनिकांचे काम करावे लागले.<br />
<br />
हे बंड मोडुन काढण्यासाठी गव्हर्नरने एक पलटण पाठवली. या सैन्याने हिंदुंची नवीन बांधलेली देवळे मोडली, गावंच्या गावं जाळून भस्मसात केली आणि पुढार्यांना ठार केले. एवढे झाल्यानंतर त्या प्रदेशात शांतता प्रस्थापित झाली. लोकांनी राजाशी एकनिष्ठ राहण्याचे व सरकारला खंड भरण्याचे कबूल केले. पण धार्मिक आक्रमणाला विरोध करण्याचे त्यांनी मनाशी पक्के ठरविले होते. म्हणुन त्यांनी आपली देवळे पुन्हा उभारली व देवळातील सर्व धार्मिक उत्सव थाटामाटात साजरे करु लागले. जमिनीचे उत्पन्न जे पूर्वी देवळांस मिळत असे व गेल्या काही वर्षांत चर्चना देण्यात येई ते गावकर्यांनी पुन्हा देवळांना देण्यास सुरु केले. वसुलीस चर्चची माणसे आली तर त्यांस उत्तर मिळे "जशी तुम्हास चर्चेस तशी आम्हास देवळे. आम्ही त्यांस खंड देऊ." अशा तर्हेसने त्यांनी सरकारी नियम धाब्यावर बसविले.<br />
<br />
हा उठाव सैन्याच्या वापराने काबूत आणण्यात आला<br />
<br />
हे लोक जागरुक व लढवय्ये होते. त्यांनी मिशनर्यांस आपल्या गावात स्थिर होऊ दिले नाही. अनेकदा जाळपोळ होऊनही पोर्तुगीजांची पाठ फिरताच ते पुन्हा आपल्या गावात येऊन घरे व देवळांची पुनर्बांधणी करत.<br />
<br />
एक अशीच घटना सांगावीशी वाटते.<br />
<br />
कुंकळ्ळीत चर्च बांधण्याचा मिशनर्यांचा मानस होता. १५ जुलै १५८३ रोजी सकाळी पाद्रींनी मास म्हटला व कुंकळ्ळीकडे कूच केले. आसपासच्या नवख्रिस्तींनी त्यांच्यासाठी मंडप उभारला होता. <br />
<br />
हिंदूंनी तातडीने ग्रामसभा बोलावुन पाद्री आले तर देवालये उद्ध्वस्त करण्याच्या दुष्कृत्याचे जनक म्हणुन त्यांच्यावर सूड उगवावा असे ठरले. <br />
<br />
पाद्रींच्या जथ्याला गावचा १ प्रतिष्ठित हिंदू सामोरा गेला. अभिवादन करुन स्वागत केले व गावकरी जेवून भेटायला येतील व गावात आलेल्या 'संतांचा' यथोचित सत्कार करतील असे सांगितले. त्याच्या पाठोपाठ स्त्री-पुरुषांचा मोठा घोळका तिथे गेला. त्यात एक घाडी होता व तो वेड्यासारखे मोठमोठ्याने ओरडत होता. इतर लोक टेहळणी केल्यासारखे फिरत होते. घाडी एवढ्या जलद बोलत असे की ऐकणार्याला अर्थबोध होत नसे. <br />
<br />
पाद्रींनी गावकर्यांची बरीच प्रतिक्षा केली पण कुणीच फिरकले नाही. मग त्यांनी आपले काम सुरु केले. एक चर्च बांधावे, एक क्रॉस उभारावा असे ते आपापसात बोलत होते. तेवढ्यात ज्याने पाद्रींचे स्वागत केले होते तो ऊठला व दोन काठ्या घेउन , एक उभी व दुसरी त्याच्यावर आडवी धरुन एका माडाच्या बुंध्याजवळ गेला व त्यावर धरुन म्हणाला इथे क्रॉस छान दिसेल नाही का? <br />
<br />
ही खूण दिसताच घोळक्यातील लोक गायब झाले व घाडी मोठमोठ्याने ओरडून लोकांना जागवु लागला. जसजसा तो मोठमोठ्याने ओरडू लागला तसतसा त्याच्या ओरडण्याचा आशय पाद्रींना समजू लागला आणि त्यांच्या ऊरात धडकी भरली. त्यांनी पळून जायचे ठरवले पण त्यांना जाता येईना. कारण त्यांच्या जथ्यातील काही माणसे खाण्यापिण्याच्या वस्तू खरेदी करण्यासाठी बाजारात गेली होती. ती येईपर्यंत थांबणे त्यांना क्रमप्राप्त होते. ते लोक येईपर्यंत देवळाच्या बाजूने आरोळ्या उठल्या. लोकांचा जमाव भाले, तलवारी, धनुष्यबाण, दगड असं मिळेल ते शस्त्र हाती घेउन त्यांच्या दिशेने येत होता. "आमच्या प्रदेशाची शांतता भंग करणार्यांना, देवळे उद्ध्वस्त करणार्यांना मारून टाका, ठार करा" अशा आरोळ्या उठत होत्या.<br />
<br />
आणि त्या पाद्रींचे देह जखमांनी विद्ध झाले. त्यांना ठार करण्यापुर्वी गावकर्यांनी त्यांना देवालयाभोवती दोनदा फरफटत फिरविले, नंतर देवासमोर उभे करुन नमस्कार करविला आणि मग आबालवृद्ध त्यांच्यावर तुटून पडले. मेल्यानंतर त्यांच्या रक्ताने देवाला अभिषेक घालण्यात आला.<br />
<br />
सैन्याच्या जोरावर पोर्तुगीजांनी हे बंड मोडून काढले आणि मिळतील तेवढे लोक ख्रिश्चन करून टाकले. काही हिंदू जीव वाचवून पळाले आणि आदिलशाही मुलुखात आपापली दैवतं बरोबर घेऊन गेले. यानंतर गोव्यात स्थानिक लोकांकडून म्हणावा असा उठाव झाला नाही तो इ. स. १८५२ पर्य़ंत. याला कारण म्हणजे गोव्यात तिसवाडी, बारदेश आणि साष्टीवगळून उरलेल्या भागात आलेली मराठी सत्ता.<br />
<br />
क्रमशः<br />
<br />
**<br />
<br />
<em><span style="color: #CCCCCC;">विशेष सूचना - या लेखमालेचे स्वरूप एकंदरीतच ललित लेखनाच्या अंगाने जाणारे पण गोव्याच्या समृद्ध इतिहासाचे, आणि वर्तमानाचेही, दर्शन वाचकांना करून देणे एवढेच आहे. वाचकांना विनंती की त्यांनीही ते तेवढ्याच बेताने घ्यावे. आम्ही कोणीही इतिहासकार / इतिहासतज्ञ वगैरे नाही आहोत. पण थोडे फार वाचन करून, माहिती जमा करून इथे मांडण्याचा हा एक छोटासा प्रयत्न आहे. तपशीलात अथवा आमच्या निष्कर्षात चूक / गल्लत असू शकते. पण काही चांगले लेखन यावे आणि गोव्याची रूढ कल्पना सोडून त्याहून वेगळा गोवा काय आहे हे लोकांना कळावे म्हणूनच हा सगळा लेखमालेचा उद्योग.</span></em>Smita Aiyahttp://www.blogger.com/profile/08282994198892566215noreply@blogger.com3tag:blogger.com,1999:blog-3045995199595703471.post-72888190115222988562011-04-26T22:21:00.003+05:302011-04-26T22:32:40.889+05:30डायरीच पान: २६ एप्रील २०११काही दिवसांपुर्वी मला एका रिक्रुटिंग एजन्सीतुन फोन आला. ती पोरगी मला जाम पकवत होती.पण त्या पोरीला माझ्या सगळ्या डिटेल्स माहीत होत्या. मी तीला झापणारच होते एवढ्यात मेरे दिमाग की बत्ती जल गई.हिला कस बर कळल माझ्याबद्दल?ही व्यक्ती कोणी तरी ओळखीचीच असावी.पण तिने मला दाद लागु दिली नाही. अखेर थोड्या वेळाने म्हणाली "अग ओळखलीस का मला? मी प्रीती!!!"<br />
<br />
मी दोन मिनिट स्तब्धच. अत्यानंदाने माझ्या लोंडुन शब्दच फुटेनात.माझ्या अनमोल रत्नहारातील एक हरवलेलं रत्न गवसल्याचा आनंद झाला होता मला. "अग ओळखलीस का मला? मी प्रीती!!!" हे तिचे शब्द सरळ १०-१२ वर्ष मागे घेउन गेले मला . " हॅलो, स्मिते अग ऐकतियेस ना?" " हं हं . *** ना ग तु? कशीयेस?......." मग बराच वेळ बोलुन आम्ही फोन ठेवला. खर आठवणीच्या जगातुन बाहेर यायच नव्हत मला. तिथेच रममाण झाले होते मी.माझ बालपण, माझे सवंगडी, मैत्रिणी, आमचा दंगा, मस्ती सगळ सगळ माझ्यासारखच तिनेही आठवणीत जपुन ठेवल होत. वडलांच्या बदलीमुळे दुरावलेली प्रीती मला पुन्हा गवसली होती.<br />
<br />
मी व प्रीती अगदी "चड्डी-बड्डी"[सौजन्यः प्रीती]. सहावी पर्यंत एकत्र शिकलो. बाईंना वैताग आणला ;)<br />
मी माझ्या आडनावाच्या विरुद्ध आहे अशी माझी प्रसिद्धी असली तरी प्रीतीसुद्धा काही कमी नव्हती. बडबड करण्यात मला सदैव टफ फाईट असायची तिची. हेहे. आम्ही दोघी वर्गात असलो की बाईंचा घसा ओरडुन दुखायचा पण आमची बडबड संपायची नाही.चुकुन माकुन एखाद दिवशी आम्ही दोघीही गैरहजर असलो तर बाई सुटकेचा नि:श्वास टाकत. आम्हा दोघींपैकी कुणालाही शोधायचे असल्यास, ज्या वर्गातुन अखंड बड्बड ऐकु येतेय ना, त्या वर्गात जा सापडतील, अश्या डायरेक्शन्स दिल्या जात !! पण एवढ्या बडबडीत अभ्याससुद्धा पुर्ण असत असे. आणि आमच्या बडबडीकडे लक्श देत असणार्या इतर लोकांना शिक्षा !!! .हीही आपली केमिस्ट्री कित्ती मस्त होती नै? तोंडुन बोलल नाही तरी तू इशारे समजत असस. <br />
प्रीती सहावीनंतर तु शाळा सोडलीस.मला अन्य मित्र मैत्रिणी लाभले. पण तुझ्याएवढी जवळची कुणीच नाही ग. खूप मिस केल तुला. बर फोनचा सुकाळ नसल्याने ते माध्यमही नव्हत संपर्काच. आणि ढमे पत्ता तु दिलास नव्हता :x. <br />
<br />
मधेच ९वीत असताना तु शाळेत आली होतीस आठवतय? मला बोलणच सुधरत नव्हत.डोळ्यातल पाणी बाहेर ओघळु न देता बोलण कठिण जात होत ग मला. तु आलीस नेहमीसारखी सर्वांना भेटलीस, बोललीस, आणि गेलीस सुद्धा परत!!!. मी मात्र शुंभासारखी बघतच राहिले. तुझा संपर्काचा पत्ताही घेतला नाही.:( पण घरी जाउन स्वतःला खूप कोसल होत मी. तिच्याशी बोललीस सुद्धा नाही . काय विचार करेल ती तुझ्याबद्दल? . पण मग जी तु गायबलीस ना, ती अश्शी गायबलीस की मला पत्ताच लागला नाही तुझा. खूप प्रयत्न केला तुला शोधायचा. पण नाही सापडलीस. मग तर मी आशाच सोडुन दिली. आणि मग शिक्षणावर लक्ष केंद्रित केल. मला वाटल तु कदाचित विसरुनही जाशील मला.<br />
<br />
पण माझीच 'सुभद्रा' तू. शोधलसच मला. कित्ती खूश झाले मी हे शब्दात वर्णन करण अशक्य आहे. त्या दिवशीच्या कॉलनंतर तुला प्रत्यक्ष भेटायची जब्बरदस्त इच्छा होती. तु आजही माझी तीच सुभद्रा आहेस. तसुभरही फरक पडलेला नाहीये तुझ्यात. तश्शीच हसरी, मायाळु, बिनधास्त, अवखळ आणि तितकीच जबाबदार प्रीती!!<br />
<br />
तु मला शोधल्याने मला अजुन एक रत्न परत मिळालय. Thanks ग!!!Smita Aiyahttp://www.blogger.com/profile/08282994198892566215noreply@blogger.com3tag:blogger.com,1999:blog-3045995199595703471.post-75994063555839270362011-04-26T11:31:00.001+05:302011-05-04T09:52:54.722+05:30आमचें गोंय- भाग ३ - पोर्तुगीज(राजकीय आक्रमण)<img src="https://lh4.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TZrIG0Zmk-I/AAAAAAAAA0A/u0c1DAz7H5I/s288/MahadevTemple.jpg" /><br />
<br />
<br />
<strong><span style="color: #FF0000;">पोर्तुगिजांचा गोव्यात शिरकाव</span></strong><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Vasco_da_Gama.png/225px-Vasco_da_Gama.png"" imageanchor="1" style="margin-left:1em; margin-right:1em"><img border="0" height="328" width="225" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Vasco_da_Gama.png/225px-Vasco_da_Gama.png"" /></a></div>व्हाश्कु द गामा (आंतरजालावरून साभार)<br />
<br />
युरोपिय देशांमधे भारत तसा सुपरिचित होता. विशेषतः विजयनगर साम्राज्यामुळे आणि आशिया खंडातील सुवर्णभूमी म्हणून ओळखला जात असे. अश्या ह्या सुवर्णभूमीशी प्रत्यक्ष संबंध कोणत्या देशाला नको असतील? म्हणुन मग पोर्तुगालच्या राजाने भारतापर्यंत पोचणारी दर्यावर्दी वाट शोधण्यासाठी व्हाश्कु द गामा ह्याला पाठवले (इ. स. १४९८). व्हाश्कु द गामा भारतात यशस्वीरित्या पोचला. म्हणजे वाटेत मिळणार्या जहाजांची लूट, जाळपोळ, बायका मुले पळवणे, छोटे देश लुटणे, बाटवाबाटवी अशी यशस्वी कामे करत आला. कालिकतच्या राजाने आधी त्याचा सत्कार केला खरा पण नंतर त्यांचे बिनसले. १२ दिवस राहून तो परत गेला. जाण्यापुर्वी त्याने इथे एक वखार ही स्थापली. परत जाताना मलबारच्या हिंदुंना घेउन गेला, (आता तिकडे नेलं म्हणजे त्यांना ख्रिस्ती बनवणं हे तर ओघाने आलंच) आणि मग परत पाठवुन दिले. (ही पोर्तुगालच्या राजाची वसाहतविषयक धोरणांची नांदी होती.) तसाही, व्हाश्कु द गामा भारतात येण्यापुर्वीच, ख्रिस्ती धर्म बर्यापैकी पसरलेला होता.<br />
<br />
यानंतर ज्या ज्या वेळेला पोर्तुगालची जहाजं / गलबतं भारतात आली ती वाटेत भेटणार्या यात्रेकरुंच्या गलबतांची लुटमार, जाळपोळ इ. केल्याशिवाय कधीच राहिली नाहीत.<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="http://findingnz.co.nz/xe/ship_vasco_da_gama_cr.jpg" imageanchor="1" style="margin-left:1em; margin-right:1em"><img border="0" height="352" width="389" src="http://findingnz.co.nz/xe/ship_vasco_da_gama_cr.jpg" /></a></div>व्हाश्कु द गामाचे जहाज (आंतरजालावरून साभार)<br />
<br />
<br />
इ. स. १५०३ च्या ६ एप्रिलला पोर्तुगालच्या राजाने, अल्फान्सो दे आल्बुकर्क याला ४ गलबतांचा ताफा देउन भारताकडे पाठवले. कोचीननजिक किल्वा येथे उतरल्यावर त्याने तिथल्या राजाशी व्यापारासंबधी बोलणी तर केलीच पण तसा करार करताना त्याने एक मागणीही केली. पोर्तुगालतर्फे तिथे जो माणुस राहिल त्याच्याकडे तेथिल ख्रिश्चनांचे तंटे बखेडे सोडवण्याचे व न्याय देण्याचे काम सोपवावे. आधी राजा तयार झाला नाही; पण शेवटी त्याने ती मागणी मान्य केली. हा पोर्तुगालचा भारतातील पहिला व्हाइसरॉय. फ्रांसिस्कु दि आल्मेदा. ह्याची धोरणे व्यापारविषयक होती पण आल्बुकर्कची महत्वाकांक्षा सत्ता स्थापण्याची होती. पण त्याला तशी योग्य भूमी मिळत नव्हती.<br />
<br />
ही संधी त्यांना मिळाली पण तेव्हा पोर्तुगीजांचा भारतात प्रवेश होउन ११ वर्षे लोटली होती.<br />
<br />
गोमंतक ईस्लामी अधिपत्याखाली असताना गोमंतकीय जनतेस 'नायटे' लोकांचा फार त्रास होत असे. हे नायटे म्हणजे हिंदु स्त्रिया व मुसलमान पुरुष यांच्यापासुन झालेली मिश्र संतती. हे लोक फार क्रूर व धाडसी. चाचेगिरीत माहिर. भटकळ, होन्नावर ह्या बंदराजवळच्या भागात त्यांचे वास्तव्य असे. विजयनगर साम्राज्याचा राजा कृष्णदेवराय याला अरबस्तानातुन घोडे आणताना व्यत्यय आणल्याने त्याने त्यांचा नि:पात करायला एका मांडलिकास सांगितले. तर त्याने राजाचा हुकुम शब्दशः पाळला. जवळ जवळ दहा हजाराहून अधिक नायट्यांना ठार मारले. जे उरले सुरले नायटे बचावले त्यांनी गोव्याचा आश्रय घेतला व गोव्यातुन विजयनगर साम्राज्याला त्रास देणे सुरुच ठेवले. तर ह्या नायट्यांनी मुस्लिम राजवटीपासुन गोमांतकीयांना छळणे सुरु केले होते. त्यांना धडा शिकवावा व गोवा सोडून जाण्यास भाग पाडावे यासाठी वेर्णेच्या सरदेसायांनी त्यांच्यावर हल्ला केला व कित्येकांना मारुन टाकले. पण एवढे होउनही नायटे गोवा बेट सोडुन गेले नाहीत. तेव्हा सरदेसायांनी लोकांची तक्रार तिमोजा ह्या गोमंतकीय पण विजयनगरच्या वरिष्ठ अधिकार्यांच्या कानावर घातली. गोव्यावर हिंदु सत्ता स्थापन व्हावी व त्याचा सुभेदार आपण व्हावे असे तिमोजाला वाटत असे.<br />
<br />
मग तिमोजाने होन्नावर येथे असलेल्या फ्रांसिस्कु आल्मेदा या पोर्तुगीज व्हाईसरॉय ची भेट घेतली व त्याची मदत मागितली. पुढे तिमोजा व आफोंसो दी आल्बुकर्क ची भेट झाली आणि गोव्यावर स्वारीचा बेत पक्का झाला. पोर्तुगिजांना व्यापार आणि द्रव्य पाहिजे तेवढे मिळाले की संतुष्ट होतील, गोमंतक पुन्हा विजयनगर साम्राज्याचा हिस्सा होईल व आपण सुभेदार बनू अशी तिमोजाची समजुत होती. याउलट येनकेण प्रकारेण हिंदुस्थानच्या पश्चिम किनार्यावर आपल्या सत्तेची भूमी असावी अशी आल्बुकर्कची ईच्छा होती. पण ती सफल होत नव्हती कारण हिंदुस्थानचे राजे भूमी हातची जाऊ न देण्याबाबत फार जागरूक होते. अशा समयी तिमोजाची कल्पना त्याच्यासाठी खूप मोट्ठी संधी होती.<br />
<br />
हा कट शिजत असतानाच गोव्यावर राज्य करणार्या आदिलशहाचा मृत्यु झाला व त्याचा मुलगा ईस्माईल गादीवर बसला. आणि गोव्यात त्यांचे केवळ २०० सैनिक होते. ही संधी साधुन आल्बुकर्क ने गोव्यावर स्वारी केली व तिसवाडी सर केली. पोर्तुगीजांनी गोवा जिंकण्यापुर्वी, गोव्यावर हिंदुंचे स्वामित्व होते. इस १३५२-१३६६ व १४७२-१५१० या काळात तेवढी मुसलमानी सत्ता होती. मुसलमानी सत्ता नको म्हणुन तिमोजाने व गोमंतकीय हिंदु लढवय्यांनी आल्बुकर्कला मुक्तपणे साह्य केले. <br />
<br />
पण झाले भलतेच.<br />
<br />
--------------<br />
<br />
<strong><span style="color: #FF0000;">गोवा जिंकल्यानंतर</span></strong><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="http://static.newworldencyclopedia.org/b/bd/Afonso_de_Albuquerque_2.jpg" imageanchor="1" style="margin-left:1em; margin-right:1em"><img border="0" height="236" width="188" src="http://static.newworldencyclopedia.org/b/bd/Afonso_de_Albuquerque_2.jpg" /></a></div>अफोंसो द आल्बुकर्क (आंतरजालावरून साभार)<br />
<br />
आल्बुकर्क शूर होता, तसाच धूर्त मुत्सद्दी होता. गोवा बेट जिंकल्यावर त्याने दवंडी पिटुन प्रजेस धार्मिक स्वातंत्र्य जाहीर केले. सतीची प्रथा बंद केली. पण हा त्याचा मतलबीपणा होता. त्याला पोर्तुगीज सत्ता गोव्यात स्थापायची होती. त्यासाठी पोर्तुगीज संस्कृती येथे रुजणे महत्वाचे होते. याच उद्देशाने त्याने पोर्तुगीज पुरुषांस ठार झालेल्या मुसलमानांच्या विधवांशी विवाह करण्यास प्रोत्साहन दिले. त्यांना घोडा, घर, गुरे, जमीन दिली. गोवा बेटाचे ख्रिस्तीकरण करण्याच्या मार्गात आणि ख्रिस्ती प्रजेचा विकासच्या मार्गात स्थानिक लोकांची अडगळ आल्बुकर्कला वाटली. आणि प्रसंगी त्यांना गोव्याबाहेर हाकलण्याची तयारीही होती.<br />
<br />
आता सत्ता स्थापन झाली म्हणजे बाटवाबाटवी ,लुटालुट व त्यासाठी जनतेचा अमानुष छळ वगैरे सगळं राजरोस सुरू झालं. १ एप्रिल १५१२ ला पोर्तुगालचा राजा दों मानुएल याला लिहिलेल्या पत्रात तो म्हणतो की काही ब्राह्मणांनी व नाईकबारींनी ख्रिस्ती धर्म स्वीकारला!!!! हे काही सुखासुखी झालं नसेल....<br />
<br />
गोमंतकात पहिले चर्च भाणस्तारच्या किल्ल्यात बांधले गेले. त्याला नाव दिले सेंट कॅथरिन चर्च कारण ज्या दिवशी गोवा जिंकला तो दिवस सेंट कॅथरिनचा होता. दुसरे चर्च जुने गोवे (Old Goa) इथे उभारण्यात आले. हे चर्च, गोवा जिंकताना झालेल्या लढाईत ज्या स्थानावरुन मुसलमान सैन्याने पळ काढला, त्या ठिकाणी बांधण्यात आले.<br />
<br />
आल्बुकर्कच्या गोव्यात पोर्तुगीज रक्ताची केंद्रे वाढवणे व ख्रिस्ती धर्मप्रसार यांच्या हव्यासामुळे स्त्रिया व कुमारिकांची स्थिती अत्यंत दयनिय झाली होती. एकाही मुस्लिम पुरुषाला जिवंत राहु दिले नव्हते. मग तो सैनिक असो वा साधा नागरिक!!! त्यांच्या घरच्या विधवा स्त्रिया, कुमारिका यांना कैदेत ठेवण्यात आले होते. जे कोणी पोर्तुगीज पुरुष त्यांच्याशी लग्नास राजी होत त्यांना त्या स्त्रिया पत्नी म्हणुन दिल्या जात. शिवाय घर, पैसे, कपडे, जमीनही मिळे. इतर स्त्रिया गुलाम म्हणुन जीवन कंठीत. काहींना तर पोर्तुगालला पाठवण्यात आले होते.<br />
<br />
ईस्माईल आदिलशहाने गोवा जिंकण्याचे दोन प्रयत्न इ. स. १५१६ व इ. स. १५२० मधे केले पण त्याचा दारुण पराभव झाला आणि सासष्टी, बारदेश व अंत्रुज (आताचे फोंडा) हे तीन महाल (तालुके) त्याला पोर्तुगीजांना द्यावे लागले. आणि या विजयाने आल्बुकर्कचा आत्मविश्वास वाढला व त्याची खात्री झाली आता त्याची गोव्यातील सत्ता अबाधित आहे. आणि त्याने जोमाने ख्रिस्ती धर्मप्रचाराला सुरुवात केली.<br />
<br />
इ. स. १५३० साली पोर्तुगालचा राजा दीं ज्युआव याने मिंगेल व्हाज नावाच्या धर्मोपदेशकास गोव्याचा धर्माधिकारी म्हणुन पाठविले. आणि धर्मांतरे सुरु झाली. हा राजा त्यावेळी केवळ १९ वर्षांचा होता. <br />
<br />
याच सुमारास गोव्यात कॅथॉलिक बिशपची गादी स्थापन करण्यात आली.<br />
<br />
क्रमशः<br />
<br />
**<br />
<br />
<em><span style="color: #CCCCCC;">विशेष सूचना - या लेखमालेचे स्वरूप एकंदरीतच ललित लेखनाच्या अंगाने जाणारे पण गोव्याच्या समृद्ध इतिहासाचे, आणि वर्तमानाचेही, दर्शन वाचकांना करून देणे एवढेच आहे. वाचकांना विनंती की त्यांनीही ते तेवढ्याच बेताने घ्यावे. आम्ही कोणीही इतिहासकार / इतिहासतज्ञ वगैरे नाही आहोत. पण थोडे फार वाचन करून, माहिती जमा करून इथे मांडण्याचा हा एक छोटासा प्रयत्न आहे. तपशीलात अथवा आमच्या निष्कर्षात चूक / गल्लत असू शकते. पण काही चांगले लेखन यावे आणि गोव्याची रूढ कल्पना सोडून त्याहून वेगळा गोवा काय आहे हे लोकांना कळावे म्हणूनच हा सगळा लेखमालेचा उद्योग.</span></em><br />
<br />
<br />
- टीम गोवाSmita Aiyahttp://www.blogger.com/profile/08282994198892566215noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-3045995199595703471.post-63775176071907350892011-04-22T06:49:00.003+05:302011-04-22T07:22:05.776+05:30माका वाटता माज्या लग्नाचो विचारआता ह्यां गाणा बगा .. सोप्प्यां आसा . बगा जमतलाच तुमका हेची माका ग्यारेंटी आसा.<br />
<br />
<br />
<b>चेडु</b>: माका वाटता माज्या लग्नाचो विचार मनात येयला <br />
म्हणानच आईन माज्या तुका चायेक बोलयला<br />
<br />
<b>चेडो</b>: काय म्हटलय? परतुन एकदा सांगशीत काय<br />
<br />
<b>चेडु</b>: माका वाटता माज्या लग्नाचो विचार मनात येयला <br />
म्हणानच आईन माज्या तुका चायेक बोलयला<br />
<br />
<b>चेडो</b> :पक्षी एकटो बघुन माका ह्या जाळां पसरवलां <br />
म्हणानच आईन तुज्या माका चायेक बोलयला<br />
काय,हय मा?<br />
<b><br />
चेडु</b>: नाय नाय<br />
( तु चारांच्या ठोक्यार घराकडे ये<br />
माजो हात मागान घे, लजा नको ) -२ <br />
<br />
<b>चेडो</b>: सात फेरे माज्या बरोबर , सपना बगतस .. <br />
कडकडीत उन्तात तारे बघतस<br />
नाय गो बाये .. माका चाय प्येवची नाय<br />
<br />
<b>चेडुं </b>: कित्याक? -२<br />
<br />
<b>चेडो</b>: अगे माजे बाये माका माफ करुन टाक<br />
<br />
<b>चेडुं:</b> अश्याच तुज्या वागण्यामुळे हाय माझा मन तुज्यावर येयला<br />
म्हणानच आईन माज्या तुका चायेक बोलयला<br />
<br />
<b>चेडो</b>: नाय ना नाय ना <br />
पक्षी एकटो बघुन माका ह्या जाळां पसरवलां <br />
म्हणानच आईन तुज्या माका चायेक बोलयला<br />
<b><br />
चेडु</b>: ( मस्करी करु नको, सताव नको माका सजणा<br />
गप्चिप हय म्हण ,तुका शपथ माझी , घरा चलना)-२<br />
<br />
<b>चेडो</b>: प्राणप्रिये मान्य आसा मी तुज्यावर जीव ओवाळतंय<br />
प्रेम बिम बरा आसा, लग्नाच्या नावान चळचळा कापतंय <br />
लग्नाआधी सगळांच बरा वाटता<br />
मगे सगळो जलम रडुचा लागता<br />
<br />
<b>चेडुं</b>: अश्याच तुज्या वागण्यामुळे हाय माझा मन तुज्यावर येयला<br />
म्हणानच आईन माज्या तुका चायेक बोलयला<br />
<br />
<b>चेडो</b> :पक्षी एकटो बघुन माका ह्या जाळां पसरवलां <br />
म्हणानच आईन तुज्या माका चायेक बोलयला<br />
<br />
<b>चेडु</b>: तुका माझी शप्पत , येतलस मां?<br />
<b><br />
चेडो </b>: नाय अज्जीबात येवचंय ना<br />
हय गो , तुजी शप्पत येतलंय<br />
<br />
<br />
बगलात कळ्ळां मा कोन्ता गाना तां?<br />
<br />
ह्या बगा<br />
<b>लताबाई आनी किशोर कुमार ह्येन्नी गायलेला सौतने सिनेमातला शायद मेरी शादीका खयाल ह्या गाणां</b><br />
<br />
लडकी:शायद मेरी शादी का खयाल दिल में आया है<br />
इसीलिये मम्मी ने मेरी तुम्हे चाय पे बुलाया है<br />
<br />
लडका:क्या कहा? फिरसे दोहराओ ना<br />
<br />
लडकी:शायद मेरी शादी का खयाल दिल में आया है<br />
इसीलिये मम्मी ने मेरी तुम्हे चाय पे बुलाया है<br />
<br />
लडका: पंछी अकेला देख मुझे जाल बिछाया है<br />
इसिलिये मम्मीने तेरी मुझे चाय पे बुलाया है<br />
क्यों, है ना?<br />
लडकी: नहीं- नहीं<br />
( तुम ठीक चार बजे घर चले आना<br />
मेरा हाथ मांग लेना, जरा न शरमाना)-२<br />
<br />
लडका: सात फेरे संग मेरे सपने देख रही हो<br />
खिली हुइ धूप में तारे देख रही हो<br />
अरे नहीं बाबा चाय नही पिना<br />
<br />
लडकी: इन्हीं अदाओं पर तो हाय अपना दिल आया है <br />
इसीलिये मम्मी ने मेरी तुम्हे चाय पे बुलाया है<br />
<br />
लडका: ना ना ना ना<br />
पंछी अकेला देख मुझे जाल बिछाया है<br />
इसिलिये मम्मीने तेरी मुझे चाय पे बुलाया है <br />
<br />
लडकी:(दिल्लगी ना करो छेडो मत हमको सनम<br />
हां करदो घर चलो तुमको मेरी कसम )-२<br />
लडका: जान-ए-मन माना हम तुमपे मरते हैं<br />
प्यार तो ठीक है शादी से डरते हैं<br />
शादी से पहले सब अच्छा लगता है<br />
सारी उम्रभर फिर रोना पडता है<br />
<br />
लडकी: इन्हीं अदाओं पर तो हाय अपना दिल आया है <br />
इसीलिये मम्मी ने मेरी तुम्हे चाय पे बुलाया है<br />
<br />
लडका:पंछी अकेला देख मुझे जाल बिछाया है<br />
इसिलिये मम्मीने तेरी मुझे चाय पे बुलाया है <br />
<br />
लडकी: तुम्हें मेरी कसम आओगे ना?<br />
<br />
लडका: नहीं बिलकुल नहीं<br />
हां तेरी कसम आऊंगाSmita Aiyahttp://www.blogger.com/profile/08282994198892566215noreply@blogger.com10tag:blogger.com,1999:blog-3045995199595703471.post-44038922601011027972011-04-21T18:42:00.002+05:302011-04-22T06:35:07.561+05:30काळीज कित्याक हे माजे बोबाट मारता ....उंहुंहुं उहुं हुं उंहुंहुं उहुं हुं <br />
काळीज कित्याक हे माजे बोबाट मारता <br />
काळीज कित्याक हे माजे बोबाट मारता <br />
इंगा ना , तिंगा ना, तुजाचकोडेन चलता<br />
<br />
काळीज कित्याक हे माजे बोबाट मारता <br />
इंगा ना , तिंगा ना, तुजाचकोडेन चलता<br />
उंहुंहुं , ए हेहे , आहाहा ओहोहो <br />
<br />
<br />
थोड्याच वेळान हें कितें जालें <br />
नजरो मेळतकच , खंय शेणलें<br />
<br />
थोड्याच वेळान हें कितें जालें<br />
नजरो मेळतकच , खंय शेणलें<br />
<br />
गर्दीन आसातें थंय ते लोकांच्या<br />
आनी कितलो एकुलयो हांव फेस्तान मोगाच्या<br />
<br />
काळीज कित्याक हे माजे बोबाट मारता <br />
काळीज कित्याक हे माजे बोबाट मारता <br />
इंगा ना , तिंगा ना, तुजाचकोडेन चलता<br />
<br />
<br />
उंहुंहुं , ए हेहे , आहाहा ओहोहो <br />
<br />
कॉमेस जाली काणी म्हजी<br />
माज्या काळजान आयकूना गजाल माजी<br />
<br />
कॉमेस जाली काणी म्हजी<br />
माज्या काळजान आयकूना गजाल माजी<br />
<br />
शीम पार करुन गेलें<br />
आपुणुय बेजार जालें आनी म्हाकाय करुन गेलें<br />
<br />
काळीज कित्याक हे माजे बोबाट मारता <br />
काळीज कित्याक हे माजे बोबाट मारता <br />
इंगा ना , तिंगा ना, तुजाचकोडेन चलता<br />
<br />
<br />
वळकलें खंचे गाणे गुणगुणतां हांव ? वळखले जाल्यार सागांत पळोवया :)Smita Aiyahttp://www.blogger.com/profile/08282994198892566215noreply@blogger.com6tag:blogger.com,1999:blog-3045995199595703471.post-14499629826969443612011-04-19T08:45:00.002+05:302011-05-04T09:52:54.722+05:30आमचे गोंय - भाग २ - मध्ययुग व मुसलमानी सत्ता<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on"><img src="https://lh4.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TZrIG0Zmk-I/AAAAAAAAA0A/u0c1DAz7H5I/s288/MahadevTemple.jpg" /><br />
<br />
इ. स. ९६० मध्ये हळसी चा कदंब राजा कंटकाचार्य याने शिलाहार राजा भीम याच्याकडून गोवा जिंकून घेतला. पण शिलाहारांनी त्याच्याकडून गोवा परत जिंकून घेतला. कंटकाचार्य ऊर्फ षष्ट्यदेव याची पत्नी कुंडलादेवी ही कल्याणी चालुक्यांची कन्या. आणखी साधारण २० वर्षानी षष्ट्यदेवाने अपल्या सासर्याचीच मदत घेऊन शिलाहारांना पराभूत केले. आणि याच सुमारास राष्ट्रकूटांचा पराभव करून कल्याणी चालुक्य कुळातील राजा जयसिंह दुसरा याची सत्ता सप्तकोकणात प्रस्थापित झाली. चालुक्यांचा मांडलिक म्हणून षष्ट्यदेव चंद्रपूर येथून दक्षिण कोकण आणि गोव्याचा कारभार पाहू लागला. भोज राजांचा काळ गोव्याच्या इतिहासात सुवर्णयुग मानला जातो, तसाच कदंब राजवटीचा सुमारे ४०० वर्षांचा हा काळ गोव्याच्या इतिहासात दुसरे सुवर्णयुग म्हणून नोंदला गेला.<br />
<br />
कदंबांना 'कदंब' हे नाव कसं मिळालं यामागे एक कथा आहे. यांचा एक पूर्वज 'मुकण्णा' हा इ. स. च्या चौथ्या शतकात, सौंदत्ती इथे कदंब वृक्षाच्या तळी बसून तपश्चर्या करत होता, तेव्हा त्याला त्रिलोचन हरिहराचा दृष्टान्त झाला. इथून या घराण्याचे नाव कदंब असे पडले. म्हणूनच कदाचित, कदंब राजे शिवभक्त होते. कदंब राजवंशाची स्थापना 'मयूरवर्मा' या दक्षिण पल्लवांच्या अमात्याने केली असं मानलं जातं. काही काळाने त्याने पल्लवांची नोकरी सोडून हल्याळ, शिर्सी, कुमठा, कद्रा या प्रदेशात आपले स्वतंत्र राज्य स्थापन केले. काही इतिहासकारांच्या मते त्याचं मूळ नाव मयूरशर्मा असं होतं आणि राज्य स्थापन करताना क्षत्रियोचित असं मयूरवर्मा हे नाव त्याने घेतलं. काही इतिहासकारांच्या मते हे घराणं नागवंशातलं होतं, तर काही त्यांना मौर्यांचे संबंधित मानतात. काही इतिहासकार त्याना यदुवंशातलेही मानतात!<br />
<br />
कदंब राजांची सत्ता मुळात कर्नाटकातील कुंतल प्रदेशातली. तिथे त्यांचं राजचिन्ह "हनुमान" हे होतं. गोव्यात येताच त्यानी आपलं राजचिन्ह बदलून "सिंह" हे केलं. याचं कारण म्हणजे गोव्यातील कुशवनात (आताचा केंपे तालुका) तेव्हा सिंह भरपूर प्रमाणात होते. तसंच कदंब राजे स्वतःला सिंहाप्रमाणे शूर समजत असत. गोव्याच्या स्वातंत्र्यानंतर मगो पक्षाने याच सिंहाला आपल्या पक्षाची निशाणी म्हणून स्वीकारलं, तर बसवाहतूक करणार्या सरकारी 'कदंब परिवहन मंडळाने' कदंबांच्या नावाबरोबर त्यांचं बोधचिन्ह 'सिंह' याचाही स्वीकार केला. <br />
<br />
शिलाहारांच्या काळात समुद्रमार्गे होणारा व्यापार अरबांच्या हातात होता. तिसवाडी बेटवर त्यांची 'हंजमाननगर' नावाची मोठी व्यापारी वसाहत होती. त्यांना शिलाहारांनी बर्याच बाबतीत स्वायत्तता दिली होती. षष्ट्यदेवाचा मुलगा, कदंब राजा गुहलदेव याने या अरब व्यापार्यांबरोबर आपल्याला फायदेशीर होईल अशा प्रकारचा करार केला. गुहलदेवाचा मुलगा षष्ट्यदेव (दुसरा) याच्या काळात गोव्यात कदंबांची सत्ता स्थिर झाली. त्याने गोव्यावर इ.स. १००५ ते इ.स. १०५० एवढा काळ राज्य केलं. त्याच्यानंतर गोव्यात त्याचे २ मुलगे जयकेशी (पहिला) आणि वीरवर्मादेव यानी राज्य केलं. पहिल्या जयकेशीच्या काळातली महत्त्वाची घटना म्हणजे इ.स. १०५४ साली गोव्याची राजधानी 'चंद्रपूर' इथून हलवून 'गोवापुरी' (गोपकपट्टण) म्हणजे आताचं गोवा वेल्हा (थोरले गोवे) इथे गेली. याचं कारण म्हणजे कुशावती नदीचं पात्र गाळाने भरून अरुंद झालं होतं आणि तिथून गलबताना ये-जा करायला त्रास होत होता. तसंच पहिल्या जयकेशीने इ.स. १०६०-६५ च्या दरम्यान उत्तर कोकणावर स्वारी करून आपल्या राज्याचा विस्तार केला. <br />
<br />
जयकेशीचा मुलगा गुहलदेव (दुसरा) याने राजधानी परत चंद्रपूर इथे नेली ती इ.स. १०८१ मध्ये. इ.स. १०८१ ते इ.स. ११२६ पर्यंत परत चंद्रपूर हीच गोव्याची राजधानी होती. पण गोपकपट्टण इथे कदंबांचे सामंत कारभार पाहत असत. मध्येच इ.स. १०९५ साली कोकण शिलाहार राजा अनंतपाल याने गोव्यावर हल्ला करून गुहलदेवाचा पराभव केला. गुहलदेव पळून हाळसी (खानापूर) इथे गेला, तो इ.स. ११०६ मध्ये परतला. त्याच्यानंतर त्याचा मुलगा जयकेशी (दुसरा) राज्यावर आला. त्याने आपल्या राज्याचा विस्तार पूर्ण कोकण, गोवा, धारवाड, बेळगाव, हुबळी आणि हनगल प्रांत एवढा वाढवला. इ.स. ११३८ मध्ये विक्रमादित्य चालुक्याच्या मृत्युनंतर दुसर्या जयकेशीने चालुक्यांचं मांडलिकत्व झुगारून दिलं. यामुळे रागावून चालुक्य राजा तिसरा सोमेश्वर याने 'अच्चुगी' नावाच्या सेनापतीला गोव्यावर स्वारी करायला सांगितलं. त्याने गोपकपट्टण जाळून भस्म केले. पण यानंतर जयकेशीने ते पूर्ववत उभे केले आणि करवीर (कोल्हापूर) वेळूग्राम (बेळगाव) हे प्रांत आपल्या राज्याला जोडले. बळंबर(हैद्राबाद)चे शिंदे, बैलहोंगलचे कदंब यांचा पराभव करून जयकेशी कोकण चक्रवर्ती बनला.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://lh4.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TZh8nm2R_RI/AAAAAAAAAyo/h2Kyo38Jbjw/kadambag_p1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left:1em; margin-right:1em"><img border="0" height="150" width="300" src="https://lh4.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TZh8nm2R_RI/AAAAAAAAAyo/h2Kyo38Jbjw/kadambag_p1.jpg" /></a></div><br />
<br />
<br />
जयकेशीनंतर त्याचा मुलगा शिवचित्त परमदेव हा राजा झाला. शिवचित्त परमदेवाच्या कारकीर्दीत गोपकपट्टण इथे सप्तकोटेश्वराचे देऊळ बांधण्यात आलं. तसंच तांबडी सुर्ला इथलं महादेव मंदिर याच काळातलं आहे. या राजाची पत्नी 'कमलादेवी' ही गोव्याच्या इतिहासात प्रसिद्ध आहे. ती अतिशय धार्मिक आणि कर्तबगार होती. या कमलादेवीने स्त्रियांसाठी एक खास न्यायालय स्थापन केल्याचा उल्लेख इतिहासात सापडतो.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://lh5.googleusercontent.com/_ES5F-Hw1Gmg/TZjAFFak2KI/AAAAAAAACEY/ZwgvtZz2-xY/temple.JPG" imageanchor="1" style="margin-left:1em; margin-right:1em"><img border="0" height="280" width="400" src="https://lh5.googleusercontent.com/_ES5F-Hw1Gmg/TZjAFFak2KI/AAAAAAAACEY/ZwgvtZz2-xY/temple.JPG" /></a></div><br />
<br />
यानंतर कदंबांच्या वंशात विष्णुचित्त विजयादित्य, तिसरा जयकेशी, वज्रदेव, स्वयंदेव आणि षष्ट्यदेव तिसरा हे राजे होऊन गेले. यापैकी काहींनी हाळशी, तर काहींनी गोपकपट्टण/चंद्रपूर इथून कारभार चालवला. कदंब राजानी दिलेले अनेक ताम्रपट अजून अनेक ठिकाणी पहायला मिळतात. त्यांनी गोव्यातल्या देवळांना उत्पन्नासाठी जमिनी दिल्या. गद्याण आणि डाक्मा ही सोन्याची नाणी काढली. कदंबपूर्व काळात देवळांमधे पूजाअर्चा स्थानिक लोक करत असत. कदंब राजांनी पंच द्रविड ब्राह्मणाना गोव्यात आणून वसवले आणि त्याना देवळांमध्ये पूजा करायला अधिकार दिले. हे 'जोशी' नावाचे ब्राह्मण होते आणि आर्यादुर्गा ही त्यांची कुलदेवता. अशा ब्राह्मणांसाठी कदंब राजांनी अनेक अग्रहार उभारले. गरीबांसाठी अनाथाश्रम उभारले. गोपकपट्टण इथे विद्यादानाचे केंद्र उभारले. <br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://lh3.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TZh8nmgYlWI/AAAAAAAAAyo/m8E8m887R1s/kadambag_p3.jpg" imageanchor="1" style="margin-left:1em; margin-right:1em"><img border="0" height="150" width="300" src="https://lh3.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TZh8nmgYlWI/AAAAAAAAAyo/m8E8m887R1s/kadambag_p3.jpg" /></a></div><br />
<br />
<br />
कदंबांचं राज्य उत्तर तसेच दक्षिण कोकणात पसरलेलं होतं. गोपकपट्टण हे महत्त्वाचं बंदर होतं. तिथून मोठ्या प्रमाणात व्यापार व्हायचा. सुपे, हल्याळ, बेळगावकडून चोर्लाघाट आणि रामघाटातून गोव्यात माल यायचा, आणि गोवळकोंड्याहून हिरे निर्यात करण्यासाठी यायचे, ते याच मार्गाने. तसंच परदेशातून अरबी घोडे यायचे, ते याच मार्गाने घाटावर नेले जायचे. या रस्त्यातलं मुख्य जकात केंद्र मणिग्राम म्हणजेच आमोणा हे होतं. योग्य जकात गोळा करून सरकारी खजिन्यात जमा करणारे त्या काळातले तज्ञ दलाल घराणे कदंब राजांनीच कर्नाटकातून गोव्यात केंपे इथे आणून वसवले. <br />
<br />
तिसर्या षष्ट्यदेवाच्या कारकीर्दीत देवगिरीच्या कण्णर यादवाने गोव्यावर हल्ले सुरू केले. तसेच होन्नावरच्या नवाबाने आरमारी हल्ले सुरू केले. या आरमाराच नेतृत्व इब्न बतूताने केलं असा उल्लेख आहे. षष्ट्यदेवाचा मेहुणा कामदेव याने एकदा यादवांचा पराभव करून गोव्याचे राज्य षष्ट्यदेवाच्या हवाली केले. पण त्याला ते सांभाळता आलं नाही. होन्नावरच्या सैन्याने हिंदूंची अंदाधुंद कत्तल केली आणि हे यादवांच्या आदेशावरून केलं अशी मल्लीनाथी केली. उत्तर गोव्याचा भाग यादवांच्या ताब्यात गेला. पण त्यांचं राज्य नंतर लवकरच लयाला गेलं. इ.स. १३०७-०८ मधे अल्लाउद्दिन खिलजीने आपला दख्खनचा सुभेदार मलिक काफूर याला प्रचंड सैन्यानिशी दक्षिणेत पाठवले. त्याने इ.स. १३१० साली हरपालदेव या रामदेवराय यादवाच्या जावयाचा पराभव करून देवगिरीचे राज्य धुळीला मिळवले. मग त्याची वक्रदृष्टी गोव्याच्या दिशेने वळली. त्याने इ.स. १३१५ मधे गोपकपट्टणचा सत्यानाश केला. सप्तकोटेश्वराचे देऊळ उद्ध्वस्त करून अमाप संपत्ती लुटली. सप्तकोटेश्वराचे लिंग लोकानी शेतात लपवले आणि नंतर दिवाडी बेटावर नेऊन तिथे एक लहान देऊळ बांधले. इ.स. १३२० मधे वेळ्ळी आणि रामाचे भूशिर इथले सेतुबंधेश्वराचे देऊळ धुळीला मिळवले. हिंदूंच्या कत्तली केल्या. अनन्वित अत्याचार केले. यातून जीव वाचवून षष्ट्यदेवाचा वारसदार वीरवर्मा याने राजधानी परत चंद्रपूर इथे हलवली आणि इ.स. १३२४ ते इ.स. १३४६ कसाबसा राज्यकारभार चालवला.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://lh3.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TZh8oFfOdrI/AAAAAAAAAyo/JkWCZYgWE8c/saptakoteshwar-temple13.jpg" imageanchor="1" style="margin-left:1em; margin-right:1em"><img border="0" height="270" width="360" src="https://lh3.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TZh8oFfOdrI/AAAAAAAAAyo/JkWCZYgWE8c/saptakoteshwar-temple13.jpg" /></a></div><br />
दरम्यान, महमद तुघलकाने इ.स. १३४४ साली चंद्रपूरवर हला चढवून अमाप धन लुटून नेले. पुन्हा इ.स. १३४६ मधे जमालुद्दिनने चंद्रपूरवर हल्ला केला. चंद्रेश्वराच्या देवळाची वीट न वीट मोडून टाकली. तिथल्या मोठ्या नंदीचे शिर उडवले. अजून हा भग्न नंदी देवळाच्या अवशेषांसकट पहायला मिळतो. त्याच्या सैनिकांनी स्त्रियांवर अत्याचार केले. मग तुघलकाने जबरदस्तीने या स्त्रियांची लग्ने आपल्या सैनिकांबरोबर लावून दिली. त्यांची संतती म्हणजे "नायटे". राजा वीरवर्माला हाल होऊन मरण आले. त्याच्या वंशातील स्त्रियानी आपले अलंकार कुशावती नदीत टाकून दिले. सोने नाणे उधळून दिले आणि "अत्याचार करणार्यांचा सत्यानाश होवो," असा आक्रोश करत कुशावती नदीत ठाव घेतला. त्यानी चंद्रेश्वराच्या द्वारात आक्रोश करताना पाय आपटले त्याच्या खुणा पायर्यांवर उमटल्या अशी लोककथा आहे. इथे कदंबांचे वैभवशाली राज्य लयाला गेले, त्याचबरोबर चंद्रपूर राजधानीचाही अंत झाला. आज हे एक लहान गाव आहे. गावात हिंदू वस्ती जवळ जवळ नाही. आम्ही नंदीच्या शोधात गेलो तेव्हा बरोबर रस्ता सांगणारा भेटला त्यापूर्वी दहा जणाना विचारावं लागलं!<br />
<br />
१३४६ मधे गोव्यात हसन गंगू बहामनीची सत्ता सुरू झाली. पण यापूर्वीच १३३६ मधे विजयनगरच्या साम्राज्याची सुरुवात हरिहर आणि बुक्करायाने विद्यारण्यांच्या आशीर्वादाने केली होती आणि सगळ्या दक्षिण भारतात आपल्या राज्याचा विस्तार सुरू केला होता. त्यांचा मंत्री, माधव याने इ.स. १३७८ मधे गोव्यात आपली सत्ता स्थिर केली आणि गोवा विजयनगर साम्राज्याचा भाग बनला. आतापर्यंत सप्तकोटेश्वराचे देऊळ ही गोव्यातल्या राज्यकर्त्यांची खूण बनली होती. या माधव मंत्र्याने हसन गंगू बहामनीने पाडलेले दिवाडी बेटावरचे सप्तकोटेश्वराचे देऊळ परत उभे केले. माधव मंत्र्यानंतर गोव्यात विजयनगरच्या साम्राज्याच्या सौंदे या शैव लिंगायत सुभेदारानी राज्यकारभार केला. त्यांचे वंशज इ.स. १७४५ पर्यंत कधी पोर्तुगीजांचे आश्रित तर कधी मराठ्यांचे आश्रित म्हणून गोव्यात टिकून होते.<br />
<br />
इ.स. १४७१च्या फेब्रुवारीमधे महमूद गवनने तिसवाडी बेट जिंकले, आणि त्याचा सुभेदार किश्वरखान गोव्याचा कारभार पाहू लागला. इ.स. १४७२ मधे बेळगावच्या राजाने गोवा जिंकून घ्यायचा एक अयशस्वी प्रयत्न केला. त्यानंतर गोव्याचा सुभेदार गिलानी याने बंड केलं आणि इ.स. १५०१ मधे गोवा बेट आदिलशहाच्या ताब्यात आलं. गोवापुरीतल्या एका मंदिराचा विनाश करून आदिलशहाने आपला राजवाडा बांधला. त्याचं प्रवेशद्वार अजून आपल्याला जुने गोवे इथे पहायला मिळतं. आदिलशहाच्या काळात फोंडा इथे आदिलशाही मशीद बांधली असं म्हणतात. ही मशीद एखाद्या देवळासारखी दिसते. तशीच काळवत्री दगडांची. समोर दीपमाळेचे असावेत असे वाटणारे पडके खांब आहेत. बाजूला एक सुंदर दगडी बांधणीचा तलाव आहे आणि एक विशाल वटवृक्ष आहे. मशिदीच्या भिंतीत आणि तलावात महिरपी आहेत. प्रथम बघताना ते एखादं देऊळ असावं असंच मला वाटलं होतं. पण तसा, म्हणजे देवळाच्या जागी मशीद केल्याचा कुठेही उल्लेख नसल्यामुळे मी मनातली शंका मनात ठेवली! <br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://lh3.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TZh8nmsgPTI/AAAAAAAAAyo/pyOWEIXj18U/safa%20masjid.jpg"" imageanchor="1" style="margin-left:1em; margin-right:1em"><img border="0" height="324" width="400" src="https://lh3.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TZh8nmsgPTI/AAAAAAAAAyo/pyOWEIXj18U/safa%20masjid.jpg"" /></a></div><br />
<br />
इ.स. १४९८ मध्ये गोव्यावर दूरगामी परिणाम करणारी घटना कालिकतला घडली होती, वास्को द गामाने भारताच्या भूमीवर पाऊल ठेवले होते. आणि संपूर्ण भारत जिंकून घेण्याची स्वप्नं बघायला पोर्तुगीजांचा पहिला गव्हर्नर अफोन्सो डी अल्बुकर्क याने सुरुवात केली होती ती इ.स. १५०३ पासून.<br />
<br />
क्रमशः<br />
<br />
**<br />
<br />
<i><span style="color: #cccccc;">विशेष सूचना - या लेखमालेचे स्वरूप एकंदरीतच ललित लेखनाच्या अंगाने जाणारे पण गोव्याच्या समृद्ध इतिहासाचे, आणि वर्तमानाचेही, दर्शन वाचकांना करून देणे एवढेच आहे. वाचकांना विनंती की त्यांनीही ते तेवढ्याच बेताने घ्यावे. आम्ही कोणीही इतिहासकार / इतिहासतज्ञ वगैरे नाही आहोत. पण थोडे फार वाचन करून, माहिती जमा करून इथे मांडण्याचा हा एक छोटासा प्रयत्न आहे. तपशीलात अथवा आमच्या निष्कर्षात चूक / गल्लत असू शकते. पण काही चांगले लेखन यावे आणि गोव्याची रूढ कल्पना सोडून त्याहून वेगळा गोवा काय आहे हे लोकांना कळावे म्हणूनच हा सगळा लेखमालेचा उद्योग.</span></i><br />
<br />
मायबोली , मिसळपाव व मीमराठी वर टीम गोवा या नावाने पूर्वप्रकाशित <br />
<br />
<br />
<br />
</div>Smita Aiyahttp://www.blogger.com/profile/08282994198892566215noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-3045995199595703471.post-81946401224712935542011-04-14T20:43:00.003+05:302011-05-04T09:52:54.723+05:30आमचे गोंय - भाग १ - प्राचीन इतिहास<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on"><div style="text-align: left;"><img src="https://lh4.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TZrIG0Zmk-I/AAAAAAAAA0A/u0c1DAz7H5I/s288/MahadevTemple.jpg" /></div><br />
कोकणीत गोवा म्हणजे गोंय. <br />
<br />
ऐतिहासिक काळात गोव्याला अपरान्त, गोमंतक, गोवापुरी, गोपकपट्टण, गोवाराष्ट्र अशी नावे दिलेली आढळतात. तर अरबी व्यापारी या प्रदेशाला 'सिंदाबुर' या नावाने ओळखत असत. यापैकी अपरान्त हे नाव सर्व कोकणाला दिलेले आहे. तर 'गोमंतक' म्हणजे 'गायींनी भरलेला' असा अर्थ आहे. जरासंधाबरोबरच्या लढायांमधून जरा उसंत घ्यावी म्हणून कृष्ण आणि बलराम गोव्यात आले होते, ही कथा प्रचलित आहे. आपल्या मुलांच्या विरहाने दु:खी होऊन देवकीमाता त्यांच्यामागोमाग गोव्यात आली, आणि तिला पान्हा फुटला. तोच दूधसागर धबधबा अशी कथा गोव्यात सांगितली जाते. या आई मुलांची भेट झाली तिथे माशेलला आजही देवकी-कृष्णाचं मंदिर प्रसिद्ध आहे. 'सिंदाबुर' हे नाव 'चंद्रपूर' या कदंबांच्या राजधानीवरून आले असावे. आज ही प्राचीन राजधानी 'चांदोर' किंवा 'चांदर' म्हणून ओळखली जाते. <br />
<br />
पण या सर्वांपेक्षाही जुने नाव म्हणजे 'गोंय'. भारतात आर्य लोक सगळीकडे पसरण्यापूर्वी प्रोटोऑस्ट्रोलॉईड / द्रविड वंशाचे लोक सर्व भारतभर पसरलेले होते. छोटा नागपूर पठारावरून कोळ, मुंड वंशाचे आदिवासी कर्नाटकमार्गे गोव्याच्या, जंगलानी भरलेल्या प्रदेशात येऊन राहिले असावेत असा काही इतिहास संशोधकांचा अंदाज आहे. त्यांच्या अतिप्राचीन मुंडारी भाषेत 'गोयंबा' म्हणजे भाताच्या लोंब्या. तर गुव्वा म्हणजे सुपारी. त्यामुळे या सुपारी आणि भाताच्या प्रदेशाला त्यानी 'गोंय' किंवा गोवा म्हटले असावे असा काही लोकांचा तर्क आहे. गोव्यातले काही स्थानिक संशोधक म्हणतात की या आदिम जमाती गोव्यातून इतरत्र गेल्या!<br />
<br />
या आदिम लोकांच्या उगमस्थानाविषयी अनेक तर्क वितर्क असले तरी प्राचीन काळात म्हणजे अगदी मानवी संस्कृतीच्या जन्मानंतरच्या लगेचच्या काळात गोव्यात मानवी वस्ती होती हे निर्विवाद. सांगे तालुक्यात आणि सत्तरी तालुक्यात भारतीय पुरातत्त्व खात्याने केलेल्या उत्खननात अश्मयुगीन आणि अगदी प्राथमिक स्वरूपातली दगडांची ओबडधोबड हत्यारे, हातकुर्हाडी सापडल्या आहेत. तर सत्तरी तालुक्यात 'म्हाऊस' आणि सांगे तालुक्यात रिवण-कोळंबच्याजवळ 'उसगाळीमळ-पणसईमळ' आणि 'काजूर' इथे प्रस्तरचित्रे अर्थात 'पेट्रोग्लिफ्स' सापडले आहेत. <br />
<br />
यापैकी उसगाळीमळ आणि काजूर इथली अश्मयुगीन दगडी रेखाचित्रे आम्ही पाहिली आणि डोळ्याचे पारणे फिटले. काजूर इथली प्रस्तरचित्रे एका काळ्या ग्रॅनाईट पाषाणावर कोरलेली आहेत. अनेक प्राण्यांचे आकार इथे सापडतात. <br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://lh4.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TRjSNu_pY4I/AAAAAAAAAyo/EM9WTOX7KAY/PC261081.JPG" imageanchor="1" style="margin-left:1em; margin-right:1em"><img border="0" height="280" width="400" src="https://lh4.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TRjSNu_pY4I/AAAAAAAAAyo/EM9WTOX7KAY/PC261081.JPG" /></a></div><br />
<br />
<br />
मानवी संस्कृतीच्या इतिहासातले आणखी एक महत्त्वाचे ठिकाण म्हणजे रिवण-कोळंब जवळचे उसगाळीमळ-पणसईमळ. पूर्वीची अघनाशिनी म्हणजेच आताची झुआरी नदी. तिची एक उपनदी कुशावती. ती सांगे तालुक्यातून वाहत येते. कोळंबजवळ तिच्या पात्रात काहीसा वर आलेला एक जांभ्या दगडाचा मोठा भाग आहे. सच्छिद्र असला तरी काहीसा सपाट. ६ महिने हा खडक पाण्यात असतो. दिवाळीनंतर पाणी कमी झालं की आपल्याला दिसतात अतिशय सुरेख असे दगडात कोरलेले आकार. प्राणी, माणसं, काही त्या लोकांच्या धार्मिक विधींशी संबंधित असावेत असे आकार. कोरीव काम करायला अतिशय कठीण अशा जांभ्या दगडावर या पूर्वजानी नक्की कशासाठी हे आकार कोरले असावेत, आज आपण काहीच सांगू शकत नाही. पण या आकृत्या इतक्या सुंदर आहेत की बस्स! रानरेडा, ससा, कोल्हा, मोर, हरिणं वगैरे आहेतच, पण बरोबर नुकतंच जन्मलेलं बाळ असलेली एक मातृदेवताही आहे. एक मोठा वर्तुळाकार आहे, त्याला स्थानिक लोक चक्रव्युह म्हणतात, तर या प्रस्तर चित्राना 'गुराख्यांची चित्रं' म्हणतात. या खडकाच्या एका बाजूने कुशावती वाहते तर जास्तीचं पाणी वाहून जावं म्हणून दुसर्या बाजूने एक चर खणलेला आहे. त्यात सध्या माती पानं पडून तो अर्धा बुजलाय. तिथे सरकारचा एक रखवालदार असतो असं ऐकलं पण आम्हाला काही तो भेटला नाही. या सगळ्या खडकावरची माती अद्यापही काढलेली नाही. आता साधारण १२५ आकृत्या दिसतात. माती नीट काढली तर कदाचित आणखीही काही सापडतील. <br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://lh4.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TRjP-pSZU6I/AAAAAAAAAyo/bFo3kPtevnM/s640/PC261027.JPG" imageanchor="1" style="margin-left:1em; margin-right:1em"><img border="0" height="280" width="400" src="https://lh4.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TRjP-pSZU6I/AAAAAAAAAyo/bFo3kPtevnM/s640/PC261027.JPG" /></a></div><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://lh6.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TRjNvaFgZlI/AAAAAAAAAyo/s5ux10U_0tw/s640/IMG0057B.jpg" imageanchor="1" style="margin-left:1em; margin-right:1em"><img border="0" height="280" width="400" src="https://lh6.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TRjNvaFgZlI/AAAAAAAAAyo/s5ux10U_0tw/s640/IMG0057B.jpg" /></a></div><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://lh6.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TRjQenQzP5I/AAAAAAAAAyo/JjESe-xpA4Q/s640/PC261039.JPG" imageanchor="1" style="margin-left:1em; margin-right:1em"><img border="0" height="280" width="400" src="https://lh6.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TRjQenQzP5I/AAAAAAAAAyo/JjESe-xpA4Q/s640/PC261039.JPG" /></a></div><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://lh5.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TRjRQnXmcSI/AAAAAAAAAyo/e8lVyTn9YO4/s640/IMG0074B.jpg" imageanchor="1" style="margin-left:1em; margin-right:1em"><img border="0" height="280" width="400" src="https://lh5.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TRjRQnXmcSI/AAAAAAAAAyo/e8lVyTn9YO4/s640/IMG0074B.jpg" /></a></div><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://lh4.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TRjR8JV_6uI/AAAAAAAAAyo/SwUECN6eAiE/s640/IMG0095B.jpg" imageanchor="1" style="margin-left:1em; margin-right:1em"><img border="0" height="280" width="400" src="https://lh4.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TRjR8JV_6uI/AAAAAAAAAyo/SwUECN6eAiE/s640/IMG0095B.jpg" /></a></div><br />
<br />
<br />
हा सगळा प्रदेश अजूनही दुर्गम आहे. सगळीकडे जंगल आहेच. कर्नाटकची सीमा जवळ आहे आणि लोहखनिजाच्या खाणींनी सगळा परिसर व्यापलेला आहे. या प्रस्तरचित्रांपासून फक्त ५०० मीटर्स अंतरावर सध्या बंद असलेली एक खाण आहे. 'ती चालू करायचं उद्या जर कोणाच्या डोक्यात आलं तर?' या विचारानेच अस्वस्थ व्हायला होतं.<br />
<br />
या प्रस्तर चित्रांच्या जवळ, ४ ते ५ कि.मी. च्या परिसरात काजूर आणि रिवण इथे मोठ्या नैसर्गिक गुहा आहेत. इथलं नदीचं पात्र काहीसं उथळ आहे. एकूणच अश्मयुगातल्या मानवांना रहायला एकदम आदर्श परिसर आहे! ही सुंदर कोरीव चित्रं तयार करणार्या या आदिम रहिवाशांना जंगलातल्या विपुल प्रमाणात उपलब्ध असलेल्या प्राण्यांमुळे खाण्यापिण्याची ददात नसावी. खाणं जमा करून उरलेल्या वेळात आणि त्यांच्या काही धार्मिक रीतीरिवाजांसाठी ही चित्र खोदून काढली असावीत असा एक अंदाज आहे. सगळ्या जगभर अशा प्रकारची चित्रं सापडली आहेत, भारतातील भोपाळजवळचं भीमबेटका हे त्यातलं एक प्रमुख स्थळ. पण ही बरीचशी चित्रं ग्रॅनाईट किंवा वालुकाश्मावर आहेत. मात्र उसगाळीमळची ही चित्र जांभ्या दगडात आहेत, हे त्यांचं विशेष. कारण या दगडात लोखंडाचा अंश असतो, त्यामुळे कोरायला हा दगड अत्यंत कठीण!<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://lh6.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TRjO83_WMfI/AAAAAAAAAyo/c0d8O1XDfb0/s640/PC260970.JPG" imageanchor="1" style="margin-left:1em; margin-right:1em"><img border="0" height="280" width="400" src="https://lh6.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TRjO83_WMfI/AAAAAAAAAyo/c0d8O1XDfb0/s640/PC260970.JPG" /></a></div><br />
<br />
अश्मयुगातला हा आदिम रहिवासी हळूहळू शेती करू लागला. प्राणीपालन करू लागला. डोंगर उतारावर पाहिजे तेवढी झाडी, गवत काढून तिथे जरूरीपुरतं भात, नाचणी पिकवायची. पुढच्या वर्षी तो तुकडा रानासाठी सोडून देऊन दुसर्या जागी गरजेपुरतीच शेती करायची. अशा प्रकारची शेती गोव्यातले आदिवासी आता आता पर्यंत करत होते. या शेतीला कुमेरी असं नाव आहे. वारुळं, नाग, भूमी, लिंग, जागेचे राखणदार पुरुष अशी त्यांची दैवतं होती. या वारुळांना सांतेरी असं नाव आहे. गोव्यात सगळीकडे आढळणारी सातेरी देवी म्हणजे आता 'शांतादुर्गा'. पण सांतेरी हे नाव अजूनही प्रचारात आहे. तर वेताळ, पाईकदेव, रवळनाथ हे सगळे राखणदार देव. तर लिंगदेवांना नंतर शंकर हे नाव मिळालं. या नैसर्गिक देवतांना त्यांच्या भोळ्या भक्तांनी कोणत्याही उपचारांशिवाय केलेली पूजा मानवत होती. त्यांची देवळंही कुठे नव्हती. तर वारुळं, जमिनीतून वर आलेला एखादा दगड यातच त्यांना त्यांचे देव दिसत होते. सुरुवातीचे कोळ-मुंड म्हणजे नंतरच्या काळातले कुळ-मुंडकार आणि कोळी, गावडे-गावकार हे गोव्याचे आद्य रहिवासी.<br />
<br />
काजूर इथे असंच एक पाइकदेवाचं देऊळ दिसलं. देऊळ म्हणजे साधीशी झोपडी. तेही नंतर कधीतरी बांधलेलं आहे. पण त्याच्या समोर चपट्या दगडांची एक वर्तुळाकार पुरातन रचना आहे. त्या रचनेच्या मधोमध एक गुळगुळीत गोल दगड आहे. हे नेमकं कशासाठी, आम्हाला कोणी सांगू शकलं नाही. बहुधा ही आदिम लोकांची स्मशानभूमी असावी. त्या दगडांच्या वर्तुळाच्या मधे उभं राहिलं तर कोणी खोटं बोलू शकत नाही. खोटं बोललं तर भयंकर परिणाम होतात अशी गावकर्यांची श्रद्धा आहे.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://lh5.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TZiyZQKb_jI/AAAAAAAAAzE/LCcTXwXA66g/s640/PC261084.JPG" imageanchor="1" style="margin-left:1em; margin-right:1em"><img border="0" height="450" width="600" src="https://lh5.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TZiyZQKb_jI/AAAAAAAAAzE/LCcTXwXA66g/s640/PC261084.JPG" /></a></div><br />
<br />
अंदाजे इ.स. पूर्व ६००० वर्षे या काळात समुद्राची पातळी आणखी कमी झाली, आणि किनारपट्टीला आणखी भूमी उपलब्ध झाली. गोव्यातले द्रविड, कोळ मुंड आपल्या पद्धतीने जगत असताना नंतर म्हणजे साधारण इ.स. पूर्व ५००० वर्षे, लढायांमधे हरून सुमेरियन लोक समुद्रमार्गे गोव्यात आले. त्यानी येताना आपल्याबरोबर देवळांची संस्कृती आणली. आणि ते इथल्या मूळ समाजात मिसळून गेले. यांचे वंशज म्हणजे आताचे पद्दे आणि चित्पावन ब्राह्मण असा काही इतिहास संशोधकांचा समज आहे. आणखी काही काळातच, किंवा याच्या आगेमागे, उत्तरेकडून आर्य लोक सार्या भारतवर्षात पसरले. त्यांनी आपली चातुर्वर्ण्य व्यवस्था इथे रुजवली. त्या व्यवस्थेत मूळचे आदिवासी असलेले गावडे आणि महार लोक शूद्र झाले असावेत. परशुरामाने इथे येणार्या आर्यांचे नेतृत्व केले असावे म्हणून ही भूमी परशुरामाने निर्माण केली अशा प्रकारच्या कथांचा उगम झाला. आताचं 'रिवण' म्हणजे पूर्वीचं 'ऋषिवन'. आताचं काणकोण म्हणजे पूर्वीचं 'कण्वपूर' कारण तिथे कण्व ऋषींचा आश्रम होता. अशा नावांवरून गोव्यातल्या आर्यांच्या वास्तव्याची माहिती मिळते. <br />
<br />
हळूहळू गावगाडा चालवणारी व्यवस्था अस्तित्वात आली. आताच्या पंचमंडळांसारखी काहीतरी ही व्यवस्था असावी. म्हणूनच गोव्यात अनेक ठिकाणी 'बाराजण' नावाची ठिकाणे आहेत. कर्नाटक सीमेवरच्या जंगलातल्या लहान गावांमधे असे पंच म्हणजेच 'बुधवंत' लोक गावातल्या गोष्टींबद्दल निर्णय करतात. हे एकूण शांतताप्रेमी लोक होते. इ. स. पूर्व सुमारे ५०० वर्षांच्या काळात गोव्यात जैन आणि बौद्ध धर्माचे प्रचारक येऊन पोचले. त्यांचेही गोव्यात स्वागत झाले. त्यांच्या वास्तव्यासाठी अनेक ठिकाणी मानवनिर्मित गुहा तयार केलेल्या आहेत. साखळीजवळ हरवळे, फोंड्याजवळ खांडेपार इथे आम्ही अशा गुहा पाहिल्या. यापैकी हरवळे येथील गुहा या पूजास्थान वाटतात, कारण त्यांच्या आतमधे लिंगं आहेत. तर खांडेपार येथे केवळ रहाण्यासाठी गुहा तयार केल्या असाव्यात कारण त्यांत प्रत्येक गुहेच्या आत २ खोल्या केलेल्या आहेत. <br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://lh4.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TRjNF_xE8NI/AAAAAAAAAyo/IV9hbwA8B7k/s640/PC250916.JPG" imageanchor="1" style="margin-left:1em; margin-right:1em"><img border="0" height="480" width="640" src="https://lh4.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TRjNF_xE8NI/AAAAAAAAAyo/IV9hbwA8B7k/s640/PC250916.JPG" /></a></div><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://lh5.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TZh-qlVSyxI/AAAAAAAAAyo/-SU51olnWVk/PC270943.JPG" imageanchor="1" style="margin-left:1em; margin-right:1em"><img border="0" height="480" width="640" src="https://lh5.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TZh-qlVSyxI/AAAAAAAAAyo/-SU51olnWVk/PC270943.JPG" /></a></div><br />
आतापर्यंत गोव्यात एकछत्री असं कोणाचं राज्य नव्हतं. जशी उत्तर भारतात आणि महाराष्ट्रात साम्राज्यं उदयाला आली, तसा त्यांचा गोव्यात हळूहळू शिरकाव झाला. गोव्याच्या इतिहासातला अशा साम्राज्याचा पहिला उल्लेख आहे, मौर्य साम्राज्याचा.<br />
<br />
इ. स. पूर्व ३२२ मध्ये सम्राट चंद्रगुप्त मौर्य मगधाच्या नंदांचा पराभव करून राज्यावर आला. पुढील २४ वर्षांच्या काळात त्याने आपल्या राज्याला साम्राज्याचे स्वरूप दिले. त्याचा पुत्र बिंदुसार याने हे साम्राज्य दक्षिण भारतातली द्रविड राज्यं वगळता पूर्ण भारतभर वाढवले. त्याच्यानंतर त्याचा महापराक्रमी पुत्र चक्रवर्ती अशोक सम्राट झाला. त्याने इ.स. पूर्व २३२ पर्यंत म्हणजे ४० वर्षे भारतावर राज्य केले. अशोकाने अनेक ठिकाणी शिलालेख लिहून ठेवले आहेत. या सम्राटांपैकी सम्राट चंद्रगुप्ताने उत्तर आयुष्यात जैन विचारसरणीचा अवलंब केला, तर अशोकाने कलिंगाच्या लढाईनंतर बौद्ध मताचा स्वीकार केला. या सर्व काळात गोव्यात मौर्यांचे राज्य होते. या काळात जैन तसेच बौद्ध धर्माचे प्रचारक सर्व भारतभर संचार करत होते. गोव्यात हरवळे सारख्या ठिकाणी जैन बैठक आढळते, तर बौद्ध भिख्खूंच्या वास्तव्यासाठी अनेक ठिकाणी मानवनिर्मित गुहा आढळून येतात. यापैकी काही म्हणजे हरवळे, रिवण, खांडेपार इ. बर्याच ठिकाणी उत्खनन करताना इ. स. पूर्व दुसरे शतक ते इ. स. तिसरे शतक या काळातल्या गौतम बुद्धाच्या मूर्ती सापडल्या आहेत.<br />
<br />
इ. स. पूर्व २३२ मध्ये अशोकाचा मृत्यू झाला. त्याच्यानंतर, त्याचे साम्राज्य फक्त ५० वर्षे टिकले. आणि यानंतर पाटलिपुत्रावर सुंग घराण्याची सत्ता आली. या काळात मौर्यांच्या साम्राज्याची शकले झाली, आणि लहान राज्ये उदयाला आली. यानंतर सुमारे साडेचारशे वर्षे पैठण अर्थात 'प्रतिष्ठान' येथील सातवाहन कुलाची महाराष्ट्राबरोबरच गोव्यात सत्ता राहिली. या कुळात शककर्ता सम्राट गौतमीपुत्र सातकर्णी अर्थात "शालिवाहन" होऊन गेला. याच्या काळात गोवा हे महत्त्वाचे बंदर म्हणून प्रसिद्ध झाले, आणि इथून कर्नाटक आणि महाराष्ट्रातल्या राजांसाठी अरबी घोडे समुद्रमार्गे आणायला सुरुवात झाली.<br />
<br />
तिसवाडी, बारदेश आणि साष्टी या तालुक्यात ४५० वर्षे, तर इतर तालुक्यात सुमारे २०० वर्षे पोर्तुगीजांचे राज्य वगळता गोव्याचा इतिहास बराचसा महाराष्ट्राच्या इतिहासाबरोबर निगडित राहिलेला आहे. सातवाहन साम्राज्याच्या लयानंतर सुमारे २०० वर्षे गोव्यात अस्थिर परिस्थिती राहिली होती. या काळात दक्षिण भारतातील चुतु, महाराष्ट्री, हाळसीचे कदंब, कोल्हापूरचे कुरा इत्यादि घराण्यातील राजांच्या सत्ता एकामागून एक गोव्यावर येऊन गेल्या. यापैकी हाळसी-पळसिग्गे (पलाशिका) हे खानापूरजवळचे एक प्राचीन गाव. इथले कदंब घराणे गोव्याच्या दृष्टीने महत्त्वाचे. कारण याच घराण्याच्या एका शाखेने परत गोव्यावर सत्ता स्थापन केली ती इ. सनाच्या ११व्या शतकात. त्यावेळेला हे घराणे गोव्यात राहूनच गोव्यावर राज्य करत होते. आणि ती चारशे वर्षे गोव्याचा सुवर्णकाळ मानला जातो.<br />
<br />
इ. स. ४०० च्या दरम्यान यादवकुळातल्या भोज राजांची सत्ता मध्य आणि दक्षिण गोव्यात प्रस्थापित झाली. त्यांची राजधानी चंद्रपूर अर्थात चांदोर ही होती. चांदोर इथे उत्खनन करताना अनेक पुरातन अवशेष सापडले आहेत. या राजांचा कुलदेव म्हणजे चंद्रेश्वर भूतनाथ. चांदोर इथे सापडलेल्या अवशेषांमधे मोठा नंदी, राजवाड्याचे अवशेष इत्यादि आजही पहायला मिळतात. हे भोज राजे अतिशय उदार होते. त्यांनी अनेक मोठी देवळे बांधली, आणि या देवळांच्या उत्पनासाठी अनेक गावे इनाम म्हणून लावून दिली. त्यानी दिलेले ताम्रपट आणि शिलालेख गोव्यात अनेक ठिकाणी सापडले आहेत. या काळात चंद्रपूर सार्या जगभर प्रसिद्ध झाले. सुमारे २०० वर्षे या राजघराण्याने गोव्याची खूप भरभराट केली आणि आपल्या राज्याचा विस्तार कारवार बेळगाव या भागातही केला. यांच्या एका चेदी या उपकुलातील काही लोकांना पुढे पोर्तुगीजांनी बळाने ख्रिश्चन केले, पण ते स्वत:ला चाड्डे म्हणवीत राहिले. आणि आपापल्या कुलदैवताना वर्षासने द्यायचेही त्यानी सुरूच ठेवले. "गोव्यातल्या प्रत्येक ख्रिश्चन माणसाला आपले हिंदू असतानाचे आडनाव माहिती आहे" असे आम्हाला रिवण येथे भेटलेल्या एका ख्रिश्चन व्यावसायिकाने सांगितले. विशेष म्हणजे हा टुरिझम मध्ये असलेला माणूस आम्हाला रिवणच्या जीवोत्तम पर्तगाळी मठात भेटला होता, आणि आसपासच्या अनेक, हिंदूंच्या दृष्टीने पवित्र, ठिकाणांची माहिती त्याने दिली होती. एवढंच नव्हे तर त्याने "पर्तगाळी मठातल्या झर्याच्या पाण्याने सगळे रोग बरे होतात कारण ते डोंगरावरच्या गणपतीच्या पायापासून आलं आहे" अशी माहितीही दिली! त्याशिवाय "वेताळाच्या देवळात दिवेलागणीच्या वेळी जाऊ नका, घाबराल." असा प्रेमळ सल्लाही दिला! <br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://lh5.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TZizddBvZoI/AAAAAAAAAzM/0KZjwavBruU/s640/P1231165.JPG" imageanchor="1" style="margin-left:1em; margin-right:1em"><img border="0" height="450" width="600" src="https://lh5.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TZizddBvZoI/AAAAAAAAAzM/0KZjwavBruU/s640/P1231165.JPG" /></a></div><br />
<br />
इ. स. ५२५ मध्ये घारापुरीच्या कोकण मौर्यांनी भोजांचा पराभव केला. आणखी ५० वर्षांत बदामीच्या चालुक्यानी कोकण मौर्यांकडून गोवा जिंकून घेतला. त्यांचे राज्य सुमारे २०० वर्षे टिकले. याच काळात पुलकेशी पहिला, पुलकेशी दुसरा, कीर्तिवर्मा इ. महान राजे होऊन गेले. आणि इ.स. ७६८ मध्ये दक्षिण कोकणातल्या शिलाहारांच्या वंशातल्या शानफुल्ल नावाच्या राजाच्या मदतीने राष्ट्रकूट घराण्याच्या कृष्ण राजाने गोवा जिंकला. या शिलाहारांचे जे वंशज बाटवाबाटवीच्या काळात सक्तीने ख्रिश्चन झाले, त्यानी नाव घेतले 'सिल्व्हा'! या शिलाहारांची सत्ता गोव्यात सुमारे अडिचशे वर्षे चालली. ते राष्ट्रकूटांचे मांडलिक राहिले. याच कालावधीत खांडेपार येथे सप्तकोटेश्वराचे पूर्ण दगडी बांधणीचे पहिले देऊळ बांधण्यात आले. अगदी साधे आणि लहानसे असे हे देऊळ वैशिष्ट्यपूर्ण दिसते ते त्याच्या कळसावरील जांभ्या दगडात कोरलेल्या बैल, हत्ती या प्राण्यांमुळे. या देवळातही चौकोनी पिंडिका आढळते. <br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://lh6.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TZh-gqC7ZbI/AAAAAAAAAyo/HjZ-wyfGvuM/PC270916.JPG" imageanchor="1" style="margin-left:1em; margin-right:1em"><img border="0" height="480" width="640" src="https://lh6.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TZh-gqC7ZbI/AAAAAAAAAyo/HjZ-wyfGvuM/PC270916.JPG" /></a></div><br />
राष्ट्रकूटांच्या, कल्याणी चालुक्यानी केलेल्या पराभवांनंतर, शिलाहारांचे राज्य दुबळे झाले आणि कदंबानी गोवा जिंकून घेण्याचे प्रयत्न सुरू केले. लवकरच कल्याणी चालुक्यांनी म्हणजे दुसरा जयसिंह याने रट्टराज शिलाहाराचा पराभव करून गोव्यासकट पूर्ण सप्तकोकणावर आपली सत्ता प्रस्थापित केली, आणि इ. स. १०४२ पासून कंटकाचार्य अर्थात शष्ठदेव कदंबाने चालुक्यांचा मांडलिक म्हणून गोव्याचा कारभार पहायला सुरुवात केली. हा खर्या अर्थाने गोव्याच्या वैभवाचा काळ होता. हे तेच कदंब राजे, ज्यानी "श्रीसप्तकोटीश्वरलब्ध वीरवर" हे बिरूद अभिमानाने मिरविले आणि आपल्या नाण्यांवरही "श्री सप्तकोटीश्वरलब्ध वरप्रसाद" असे लिहून श्री सप्तकोटीश्वराबरोबर आपले नाव अजरामर केले.<br />
<br />
क्रमशः<br />
<br />
**<br />
<br />
<i><span style="color: #cccccc;">विशेष सूचना - या लेखमालेचे स्वरूप एकंदरीतच ललित लेखनाच्या अंगाने जाणारे पण गोव्याच्या समृद्ध इतिहासाचे, आणि वर्तमानाचेही, दर्शन वाचकांना करून देणे एवढेच आहे. वाचकांना विनंती की त्यांनीही ते तेवढ्याच बेताने घ्यावे. आम्ही कोणीही इतिहासकार / इतिहासतज्ञ वगैरे नाही आहोत. पण थोडे फार वाचन करून, माहिती जमा करून इथे मांडण्याचा हा एक छोटासा प्रयत्न आहे. तपशीलात अथवा आमच्या निष्कर्षात चूक / गल्लत असू शकते. पण काही चांगले लेखन यावे आणि गोव्याची रूढ कल्पना सोडून त्याहून वेगळा गोवा काय आहे हे लोकांना कळावे म्हणूनच हा सगळा लेखमालेचा उद्योग.</span></i><br />
<br />
मायबोली , मिसळपाव व मीमराठी वर टीम गोवा या नावाने पूर्वप्रकाशित <br />
<br />
<br />
</div>Smita Aiyahttp://www.blogger.com/profile/08282994198892566215noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3045995199595703471.post-29139834271133508412011-04-13T22:57:00.004+05:302011-05-04T09:52:54.725+05:30आमचे गोंय - प्रास्ताविक (२)<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on"><br />
<br />
<img src="https://lh4.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TZrIG0Zmk-I/AAAAAAAAA0A/u0c1DAz7H5I/s288/MahadevTemple.jpg" /><br />
<br />
***<br />
<a href="http://preetamohar.blogspot.com/2011/04/blog-post_11.html#links" target="_blank" title="आमचे गोंय - प्रास्ताविक (१)">आमचे गोंय - प्रास्ताविक (१) </a><br />
<a href="http://preetamohar.blogspot.com/2011/04/blog-post_13.html%20" target="_blank" title="आमचे गोंय - प्रास्ताविक (२)">आमचे गोंय - प्रास्ताविक (२) </a><br />
<br />
***<br />
<br />
गोवा म्हणलं, की सगळ्याना आठवतो तो निळाशार समुद्र, चंदेरी वाळू, मासळीचा स्वाद दुणा... आणि बरोबरची झिंग आणणारी पेयं. <br />
<br />
सगळेच जण यांचा आस्वाद घेण्यासाठी कधी ना कधी तरी गोव्याला भेट देतातच. पण गेली १८ वर्षं गोव्यात राहून मला एक गोष्ट कळलीय ती म्हणजे, खरा गोवा या सगळ्यात आहेच, पण या सगळ्यापलीकडे एक गंभीर पुराणपुरुष गोवा आहे, जो तुम्हा आम्हाला २ दिवसांच्या बस टूरमध्ये अजिबात दिसत नाही. त्याला भेटण्यासाठी गोव्यातल्या सांदीकोपर्यातल्या गावांमधे जायला हवं. जंगलं धुंडाळायला हवीत आणि गांवकार लोकांच्या पुराण्या कथा ऐकायला हव्यात. म्हणून चला तर, मी, पैसा, आणि प्रीतमोहर तुम्हाला या एका वेगळ्याच गोव्याच्या सफरीवर घेऊन जातोय.<br />
<br />
काही दिवसांपूर्वी प्रीतमोहरने गोव्याच्या पोर्तुगीजकालीन इतिहासाबद्दल एक लेखमालिका लिहायला सुरुवात केली. अत्यंत मनोरंजक भाषेत तिने महाराष्ट्रातील बहुसंख्य लोकांना अपरिचित असलेला गोव्याचा इतिहास सांगायला सुरुवात केली होती. पहिला भाग प्रसिद्ध झाल्यानंतर बिपिनला एक छान कल्पना सुचली. <br />
<br />
ती म्हणजे गोव्याचा संपूर्ण इतिहास मिपाकरांच्या समोर आणण्याची. त्याच्या सूचनेवरून आम्ही हे शिवधनुष्य उचलायचा प्रयत्न करतोय. मी ६ डिसेंबर १९९२ पासून गोव्यात राहते आहे. माझी मुलं तर आता गोंयकारच झाली आहेत. प्रीतमोहर गोव्यातलीच "अस्सल गोंयकार". अशा आम्ही दोघीजणी वेगवेगळ्या तर्हांनी गोव्याशी संबंधित. आम्ही या संपूर्ण लेखमालिकेतले लेख लिहिणार आहोत.<br />
<br />
आमच्यात कोणीच तसा इतिहासाचा शास्त्रशुद्ध, पद्धतशीर अभ्यास केलेला नाही, पण शक्य तेवढी अधिकृत माहिती जमा करून आणि शक्य तेवढ्या ठिकाणाना भेटी देऊन, लोकांशी बोलून, काही ऐकिवातल्या गोष्टींची मदत घेऊन लेखमाला आपल्यापुढे आणत आहोत. कोणाला आणखी काही माहिती असेल तर ती या निमित्ताने सगळ्यांपुढे आणावी ही विनंती. तसंच, लेखमालिकेत जर काही चुका झाल्या, काही उणीव राहिली तर जरूर दाखवून द्या. कारण गोव्याचा इतिहास अभ्यासायचा तर मोठी अडचण म्हणजे, पोर्तुगीजांच्या पूर्वीचा फारसा इतिहास स्थानिक लोकांच्या स्मरणात नाही. देवळांशी संबंधित कथा लोकमानसात आहेत खर्या, पण त्या ऐकिव अशाच आहेत, आणि त्यावरून अचूक काळनिश्चिती करणं खूपच कठीण आहे.<br />
<br />
दुसरा एक अनुभव मी प्रीतमोहरच्या लेखावर प्रतिक्रिया म्हणून लिहिला होता, की छत्रपती शिवाजी आणि संभाजी यांचा गोव्याशी खूप जवळून संबंध आला होता पण लोक त्याबद्दल फारसं बोलत नाहीत, किंवा जाणून घ्यायचा प्रयत्न करत नाहीत. पोर्तुगीजानी त्याना सोयिस्कर तेवढाच इतिहास लोकांच्या कानी पडेल याची व्यवस्था केली होती. त्यामुळे, "शिवाजी महाराज आणि संभाजी यांच्या मोहिमांमुळे अर्ध्याहून जास्त गोव्यातले लोक धर्मांतरे होण्यापासून बचावले होते." किंवा "मुघलांनी आणि आदिलशहाने शिवाजी आणि संभाजीच्या विरोधात ऐन वेळेला पोर्तुगीजाना मदत केली नसती तर गोवा आणखी साधारण ३०० वर्षे पारतंत्र्यात राहिला नसता" यासारख्या गोष्टी शोधूनच कुठेतरी वाचायला मिळतात. पोर्तुगीजानी जुने किल्ले पूर्ण उध्वस्त करून टाकले आणि सगळीकडे फक्त आपलाच ठसा राहील याची पुरेपूर काळजी घेतली होती. किंबहुना, जुना वैभवशाली इतिहास लोकांनी विसरून जावा अशीच त्यांची इच्छा असावी. त्यामुळे गोव्यातले बहुतेक ख्रिश्चन लोक हे धर्मांतरित स्थानिकच असले, तरी पोर्तुगीज राजवटीचे गोडवे ते अजूनही गातात आणि त्यांच्या दृष्टीने शिवाजी आणि संभाजी हे "भायले" लोक होते हे क्लेशकारक आहेच, पण सत्य आहे.<br />
<br />
गोव्यात एकूणच <i>सुशेगाद</i> वृत्तीमुळे असेल किंवा सध्याच्या बदलत्या परिस्थितीनुसार असेल. पण इतिहासाबद्दल खूप अनास्था आहे. माहितीच्या शोधात भटकताना अगदी अर्ध्या कि.मी.च्या अंतरावर असलेल्या गोष्टींबद्दलही "माहिती नाही" हे उत्तर अनेकदा मिळालं. ऐतिहासिक स्थळांजवळ योग्य दिशादर्शक पाट्या नाहीत, माहिती विचारायला आसपास कोणी नाही असे अनुभव अनेकदा आले. पाषाणयुगीन गुहांना सरसकट "पांडवांच्या गुहा" म्हणलं जातं, असे कित्येक प्रकार अनुभवले! <br />
<br />
या लेखमालिकेच्या निमित्ताने महाराष्ट्राचा धाकटा भाऊ असलेला जो गोवा, त्याच्या इतिहासाबद्दल, तिथल्या लोकांबद्दल, गोव्याच्या भाषेबद्दल आणि एकूणच सामाजिक / सांस्कृतिक अंगांबद्दल, तुमच्या मनात काही कुतुहल जागं झालं तरी आमचे प्रयत्न सफल झाले असं मी म्हणेन. <br />
<br />
<div style="text-align: left;">- पैसा(ज्योती कामत)</div><br />
क्रमशः<br />
<br />
**<br />
<br />
<span style="color: #cccccc;">;विशेष सूचना - या लेखमालेचे स्वरूप एकंदरीतच ललित लेखनाच्या अंगाने जाणारे पण गोव्याच्या समृद्ध इतिहासाचे, आणि वर्तमानाचेही, दर्शन वाचकांना करून देणे एवढेच आहे. वाचकांना विनंती की त्यांनीही ते तेवढ्याच बेताने घ्यावे. आम्ही कोणीही इतिहासकार / इतिहासतज्ञ वगैरे नाही आहोत. पण थोडे फार वाचन करून, माहिती जमा करून इथे मांडण्याचा हा एक छोटासा प्रयत्न आहे. तपशीलात अथवा आमच्या निष्कर्षात चूक / गल्लत असू शकते. पण काही चांगले लेखन यावे आणि गोव्याची रूढ कल्पना सोडून त्याहून वेगळा गोवा काय आहे हे लोकांना कळावे म्हणूनच हा सगळा लेखमालेचा उद्योग.</span><br />
<br />
--मायबोली , मिसळपाव व मीमराठी वर टीम गोवा या नावाने पूर्वप्रकाशित </div>Smita Aiyahttp://www.blogger.com/profile/08282994198892566215noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3045995199595703471.post-44968847251622923752011-04-11T11:52:00.004+05:302011-05-04T09:52:54.726+05:30आमचे गोंय - प्रास्ताविक (१)<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on"><div style="text-align: left;"><b><br />
</b></div><br />
<br />
<br />
<br />
<img src="https://lh4.googleusercontent.com/_iSp_cukern4/TZrIG0Zmk-I/AAAAAAAAA0A/u0c1DAz7H5I/s288/MahadevTemple.jpg" /><br />
<br />
***<br />
<a href="http://preetamohar.blogspot.com/2011/04/blog-post_11.html#links" target="_blank" title="आमचे गोंय - प्रास्ताविक (१)">आमचे गोंय - प्रास्ताविक (१) </a><br />
<a href="http://preetamohar.blogspot.com/2011/04/blog-post_13.html%20" target="_blank" title="आमचे गोंय - प्रास्ताविक (२)">आमचे गोंय - प्रास्ताविक (२) </a><br />
<br />
***<br />
<br />
खूप जुनी गोष्ट आहे. त्यावेळी टीव्ही नव्हता, म्हणजे आमच्याकडे नव्हता. करमणुकीचे साधन म्हणजे चित्रपट आणि नाटके! करमणूक घरबसल्या हवी असेल तर, रेडिओ! आमच्याकडे जुना फिलिप्सचा व्हॉल्व्हवाला रेडिओ होता. कॉलेजमधे जाणारा काका आणि थोडी मोठी आत्या त्यावर गाणी वगैरे ऐकत. मी अगदीच लहान, शाळेतही जात नसेन तेव्हा. एके दिवशी एक गाणे कानावर पडले आणि त्यानंतर चित्रपटाचे नाव पण... 'बॉम्बे टू गोवा'!<br />
<br />
बॉम्बे तर ऐकून माहित होतं, हे गोवा काय आहे? पण ते पटकन दोन शब्दात संपणारे नाव का कोणास ठाऊक, चांगलेच लक्षात राहिले. पण तेवढेच. पुढे बरीच वर्षे हे नाव उगाचच कधीतरी आठवायचे. वर्गात एकदोन मुलं उन्हाळ्याच्या सुट्टीत गोव्याला जाणारी. त्यांच्याकडून कधीतरी उडत उडत गोव्याबद्दल ऐकलेलं. तिथली देवळं, चर्चेस, बीचेस यांची वर्णनं माफक प्रमाणात ऐकली. असंच कधीतरी मंगेशकर लोक मूळचे गोव्याचे असं वाचलं होतं.<br />
<br />
बरीच वर्षं गोव्याचा संबंध एवढाच.<br />
<br />
साल १९८१. अर्धवट, कळत्या न कळत्या वयात आलो होतो. अचानक एक तूफान आलं... 'एक दुजे के लिये'. सुप्परडुप्परहिट्ट सिनेमा! भयानक गाजला. आम्हाला आधी तो बघायची परमिशन नव्हती घरून. पण सिनेमा जेव्हा प्रमाणाबाहेर हिट झाला तेव्हा कशीतरी परमिशन काढून बघितला. वासू सपनाच्या प्रेमकहाणीच्या जोडीने लक्षात राहिला तो त्यात दिसलेला गोवा. हे माझं गोव्याचं प्रथम दर्शन. भन्नाटच वाटलेला गोवा तेव्हाही.<br />
<br />
पण, गोव्याचं प्रत्यक्ष दर्शन होईपर्यंत अजून पाच वर्षं वाट बघायची होती. बारावीची परिक्षा संपली आणि रिकामपण आलं. कुठेतरी जाऊया म्हणून बाबांच्यामागे भूणभूण लावली होती. खूप पैसे खर्च करून लांब कुठेतरी जाऊ अशी परिस्थिती नव्हती. विचार चालू होता. एक दिवस बोलता बोलता बाबांनी त्यांच्या एका स्नेह्यांसमोर हा विषय काढला. गोव्यात त्यांच्या चिक्कार ओळखी होत्या. त्यांनी गोव्याला जा म्हणून सुचवलं. एवढंच नव्हे तर 'तुमची राहण्याची / खाण्याची सोय अगदी स्वस्तात आणि मस्त करून देतो' असं सांगितलं. एवढं सगळं झाल्यावर नाही वगैरे म्हणण्याचा प्रश्नच नव्हता. निघालो आम्ही गोव्याला. आठ दहा दिवसांचं ते गोव्यातलं वास्तव्य, भटकणं, ते एक वेगळंच जग. आजही माझ्या डोळ्यासमोर त्यातला क्षणन् क्षण जिवंतपणे उभा आहे. पंचवीस वर्षं झाली, गोव्याने मनातून जागा रिकामी केली नाहीये.<br />
<br />
माझं अजून एक भाग्य म्हणजे त्यावेळी आम्ही अगदी घरगुती वातावरणात गोव्यात सैर केली होती. त्यावेळीही गोवा म्हणजे फक्त बीचेस, तारांकित रिसॉर्टस, दारू, विदेशी पर्यटक एवढीच गोव्याची जनमान्यता होती. पण आम्ही ज्यांच्या बरोबर गोवा हिंडलो, त्यांनी या सगळ्याच्या व्यतिरिक्त असलेला, सदैव हिरव्या रंगात न्हालेला, शांत (सुशेगाऽऽऽत हा शब्द तेव्हाच ऐकलेला), देवळातून रमलेला गोवाही दाखवला. माझी तो पर्यंत गोवा म्हणजे चर्चेस, गोवा म्हणजे ख्रिश्चन संस्कृती अशी समजूत. हा दिसत असलेला गोवा मात्र थोडा तसा होता, पण बराचसा वेगळाही होता. गोवा दाखवणार्या काकांनी गोव्याबद्दलची खूपच माहिती दिली. जसजसे ऐकत होतो, चक्रावत होतो. गोव्याच्या इतिहासातील ठळक घटना, पोर्तुगिज राजवटीबद्दलची माहिती वगैरे प्रथमच ऐकत होतो. शाळेत नाही म्हणायला गोव्यात पोर्तुगिजांची सत्ता होती वगैरे वाचले होते, पण ते तितपतच. काकांकडून प्रत्यक्ष ऐकताना खूप काही कळले.<br />
<br />
माझ्या मनावर अगदी खोल कोरला गेलेला प्रसंग म्हणजे आम्ही एका देवळात (बहुतेक दामोदरी का असेच काहीसे नाव होते) गेलो होतो आणि एक लग्नाची मिरवणूक आली वाजत गाजत. देवळाच्या बाहेरच थांबली. पुजारी लगबगीने बाहेर गेला. लगीनघरच्या मुख्य पुरूषाने पुजार्याच्या हातात काहीतरी बोचके दिले. पुजारी आत आला. त्याने ते बोचके देवाच्या पायावर घातले, एक नारळ प्रसाद म्हणून बाहेर जाऊन त्या पुरूषाला दिला. वरात चालू पडली. मला कळे ना! हे लोक देवळात आतमधे का नाही आले? कळले ते असे, ती वरात ख्रिश्चनांची होती. बाटण्याआधी त्या घराण्याचे हे कुलदैवत, अजूनही मंगलप्रसंगी कुलदैवताचा मानपान केल्याशिवाय कार्य सुरू होत नाही! पण बाटल्यामुळे देवळाच्या आत पाऊल टाकता येत नाही. देवळाच्या बाहेरूनच नमस्कार करायचा.<br />
<br />
असलं काही मी आयुष्यात प्रथमच ऐकत / बघत होतो. गोव्याच्या ऊरात काही वेदना अगदी खोलवर असाव्यात हे तेव्हा जाणवलं होतं. (वेदना असतीलही, नसतीलही. तेव्हा मात्र एकंदरीत त्या वरातीतल्या लोकांच्या तोंडावरचा भक्तिभाव आणि बाहेरून नमस्कार करण्यातली अगतिकता जाणवली होती असे आता पुसटसे आठवते आहे.)<br />
<br />
अशीच एक आठवण म्हणजे त्रिकाल चित्रपटात, एका ख्रिश्चन मुलाचे लग्न दुसर्या एका ख्रिश्चन मुलीशी होत नाही कारण तो मुलगा ब्राह्मण ख्रिश्चन असतो आणि मुलगी इतर जातीची ख्रिश्चन!!! त्रिकाल लक्षात राहिला तो असल्या सगळ्या बारकाव्यांनिशी. याच चित्रपटात मी गोव्यातील राणे आणि त्यांचे बंड हा उल्लेख प्रथम ऐकला.<br />
<br />
गोव्याहून परत येताना गोवा माझ्याबरोबरच आला. कायम मनात राहिला. कधी मधी अचानक, गोवा असा समोर येतच गेला. <br />
<br />
गोव्याच्या स्वातंत्र्य लढ्याचे उल्लेख वाचताना, त्या लढ्याबद्दल कुठे फुटकळ वाचताना, गोव्याच्या दैदिप्यमान लढ्याचा इतिहास कळला. पुलंच्या 'प्राचीन मराठी वाङमयाचा गाळीव इतिहास' वाचताना तर मला "<b>जैसी हरळामाजी रत्नकिळा | रत्नामाजी हिरा नीळा | तैसी भासामाजी चोखुळा | भासा मराठी</b>" म्हणणारा फादर स्टीफन भेटला. या बहाद्दराने तर 'ख्रिस्तपुराण' हे अस्सल भारतीय परंपरेला शोभून दिसेल असे पुराणच लिहिले ख्रिस्तावर. हा गोव्याचा, आणि ही पुराण रचना गोव्यातली. ज्या गोव्यात मराठीचा एवढा सन्मान झाला, त्याच गोव्यात मराठी विरूद्ध कोंकणी वाद उफाळला आणि मराठीवर 'भायली' असल्याचा आरोप झाला हे वर्तमानपत्रातून वाचत होतो. सुभाष भेंड्यांची 'आमचे गोंय आमका जांय' नावाची कादंबरी वाचली होती. तपशील आठवत नाहीत, पण गोव्याच्या स्वातंत्र्यलढ्याचे आणि त्याचबरोबर, 'भायले' लोकांबद्दलची एकंदरीतच नाराजी याचे चित्रण त्यात होते एवढे मात्र पुसटसे आठवत आहे.<br />
<br />
असा हा गोवा! अजून परत जाणे झाले नाहीये. कधी होईल सांगताही येत नाहीये. <br />
<br />
काही दिवसांपूर्वी 'प्रीत-मोहर'ने गोव्याबद्दल एक लेख लिहिला. गोव्याच्या स्वातंत्र्यदिनानिमित्त. तेव्हा तिची ओळख झाली आणि असे वाटले की ती गोव्याबद्दल अजूनही बरेच काही लिहू शकेल. त्याच वेळेस आमची 'पैसा'बायसुद्धा गोव्याची आहे असं कळलं. तीही उत्तम लिहू शकेल असे वाटले. या सगळ्यामुळे गोव्यावर एखादी साग्रसंगीत लेखमाला का होऊन जाऊ नये? असा विचार मनात आला. अर्थात, त्या दृष्टीने माझा उपयोग शून्य! पण पैसा आणि प्रीत-मोहर यांनी कल्पना तत्काळ उचलून धरली. पैसातैने पुढाकार घेतला आणि लेखमालेची रूपरेषाही ठरवून टाकली. <br />
<br />
या मेहनतीचं फळ म्हणजे, 'आमचे गोंय' ही लेखमाला!<br />
<br />
या निमित्ताने एक वेगळीच लेखमाला वाचायला मिळेल म्हणून मलाही आनंद होत आहे. सर्वच वाचकांना ही लेखमाला आवडेल आणि महाराष्ट्राच्या या नितांत सुंदर लहान भावाची चहूअंगाने ओळख होईल ही आशा!<br />
<br />
- बिपिन कार्यकर्ते<br />
<br />
क्रमशः<br />
<br />
**<br />
<br />
<i><span style="color: #cccccc;">विशेष सूचना - या लेखमालेचे स्वरूप एकंदरीतच ललित लेखनाच्या अंगाने जाणारे पण गोव्याच्या समृद्ध इतिहासाचे, आणि वर्तमानाचेही, दर्शन वाचकांना करून देणे एवढेच आहे. वाचकांना विनंती की त्यांनीही ते तेवढ्याच बेताने घ्यावे. आम्ही कोणीही इतिहासकार / इतिहासतज्ञ वगैरे नाही आहोत. पण थोडे फार वाचन करून, माहिती जमा करून इथे मांडण्याचा हा एक छोटासा प्रयत्न आहे. तपशीलात अथवा आमच्या निष्कर्षात चूक / गल्लत असू शकते. पण काही चांगले लेखन यावे आणि गोव्याची रूढ कल्पना सोडून त्याहून वेगळा गोवा काय आहे हे लोकांना कळावे म्हणूनच हा सगळा लेखमालेचा उद्योग.</span></i><br />
<br />
- मायबोली , मिसळपाव व मीमराठी वर टीम गोवा या नावाने पूर्वप्रकाशित </div>Smita Aiyahttp://www.blogger.com/profile/08282994198892566215noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3045995199595703471.post-76904935589946309462011-04-07T06:46:00.003+05:302011-04-07T07:08:25.353+05:30कोचिंग क्लासेस- ०१माझ्या शेजारच्या मुलांनी मला रोजच्यासारख खूप पिडल ..पण ते अभ्यासाबद्दल ...सूर्यमालेबद्दल...मग त्या संवादाच कोकणी रुपांतर करुन , व कोकणीतील जास्तीत जास्त शब्द सगळ्यांना कळतील अश्या बेतात हा दुसरा धडा लिहितेय <br />
<br />
चुभु देउ नका घेउ नका ;)<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
[ वर्गान फकत्त बोवाळ चलला. भुरगीं पेपराची विमानां, खडु घेवन एकामेकाक मारतना मग्न जाल्यांत. टीचर आयिल्लीय तांका कळना....]<br />
<br />
<strong>टीचरः</strong> आरे आरे श....................... वोगी रावात ........................वोग्गी..........आरे वोग्गी रावात.....<br />
<br />
भुरगीं कांयच आयकुपाच्या मनस्थितीन ना....तांचो खेळ चालुच ..<br />
<br />
<strong>टीचर :</strong> शी: शी: शी: ही भुरगीं म्हज्या तकलेर मिर्यां वाटपाची तितलीं उरल्यां....[पट्टी मेजार धाडायता,]<br />
<br />
पट्ट्येच्या आवाजान भुरगी थण जातात....<br />
<br />
<strong>टीचर </strong>किदें चललां रे हें हांगा? आँ? नुस्त्या बाजार तरी बरो.....तुमच्या बोवाळान आनी मस्त्येन म्हाका दिसाच्या उजवाडान गिरे आनी तारे दिसुंक लागले....<br />
<br />
<strong>नाना:</strong> शक्युच ना टीचर. तु फंट सांगता .. दिसाचे खंय गिरे आनी तारे दिसता?<br />
<br />
<strong>स्नेहा</strong>: आरे ट्युबलाईट तो वाक्प्रचार आशिल्लो...ताजो शब्दागणिक अर्थ घेंव नजो.<br />
<br />
<strong>नाना .</strong>.हां हां ..बरें कळ्ळें म्हाका. तुवें सांगपाची गरज ना....<br />
पुण टीचर गिरे आनी तारे म्हळ्यार सदांच मळबान दिसतात तीं नखेत्रां न्हंय?<br />
<br />
<br />
<strong>टीचरः</strong> हम्म... हांव तुमकां मळबातल्या ह्या "नखेत्रांविशी" म्हायती सांगता<br />
<br />
रातिच्या वेळार मळबाकडेन पळयल्यार कितलीशींच नखेत्रां आमका दिसतात. कांय लिकलिकतात तर कांय लिकलिकनात. जी लिकलिकतांत तांका तारे म्हणटात आनी लिकलिकनात तांका गिरे.<br />
<br />
तार्यांक आपणालो खासा उजवाड आसता.तर गिर्यांक तो नासता. सूर्य होवुय एक तारो आशिल्ल्यान ताका ताजो उजवाड आसा.<br />
<br />
<strong>प्रीती</strong>मागीर गिरे उजवाड खंच्यान हाडटात?<br />
<br />
<strong>टीचर </strong>गिर्यांक उजवाड तार्यांकडल्यान मेळटा. गुरु , शुक्र हे गिरे सूर्याकडल्यान मेळिल्लो उजवाड परतुन मळबान परावर्तित करतात देकुन ते तेजवंत दिसतात.<br />
<strong><br />
अदिती: </strong>सूर्य, ताचे गिरे आणि उपगिरे हांच्या पंगडाक 'सूर्यमाळ' अशें म्हणटात . न्हंय टीचर?<br />
<br />
<strong>टीचरः </strong>सामकें खरें.<br />
आमच्या सूर्यमाळेन णव गिरे आसात. सूर्य हो आमच्या सूर्यमाळेचो केंद्रबिंदु जावन आसा. दिसाचे सूर्याच्या पर्जळित उजवाडाकलागुन हेर तारे आमकां दिसनात , जाल्यार रातीच्या वेळार सूर्याचो उजवाड नाशिल्ल्यान ते दिसतात.<br />
<strong>अदिती:</strong> सगळे गिरे सूर्याभोवतणी घुंवतात खंय टीचर?<br />
<strong>टीचरः </strong>हय .. गिरे सुर्याभोवतणी घुंवतात .. आनी गिर्यांचे उपगिरे तांच्या भोवतणी..जशी अर्थ म्हळ्यार आमची धरतरी सुर्याभोवतणी घुंवता आनी चंद्र धरतरेभोवतणी :)<br />
गिर्यांच्या उपगिर्यांक चंद्र अशेंय म्हणटात. हे गिरे गुरुत्वाकर्शणाक्लागुन एकदाय आपलो मार्ग चुकनासतना सुर्याभोवतणी भोवतात.<br />
<br />
<strong>पुप्या:</strong> टीचर गुरुत्वाकर्षण म्हटल्यार कितें?<br />
<br />
<strong><br />
टीचर </strong>: गुरुत्वाकर्षण म्हळ्यार एका वस्तुची दुसर्या वस्तुक आपणाकडे वोडुन घेवपाची/ आकर्षित शक्ती. तुमी मॅग्नेट आनी लोखंड पळयला? मॅग्नेट लोखणाच्या वस्तुक आकर्षित करता तश्शेंच ... तुमी वयर मळबान जर एक फातर उडयलो जाल्यार कितें जाता?<br />
<br />
<strong>भुरगीं :</strong> तो खाला पडटा.<br />
<br />
<strong>टीचरः</strong> हें कित्याक घडटा?हाका गुरुत्वाकर्षण शक्त कारणीभूत.<br />
<br />
<strong>नाना: </strong>जाल्यार चंद्र धरतरेर कित्याक पडना?<br />
<br />
<strong>टीचरः</strong> ह्म्म हें त्या दोनुंय वस्तुंच्या वजन आणि तांच्यामदले अंतर हाचेर अवलंबुन जाता, आता म्हाका सांग फातर आम्च्यापासुन चड पयस आसा काय चंद्र?<br />
<br />
<strong>भुरगीं </strong>:चंद्र खूब्ब पयस आसा<br />
<br />
<strong>टीचर:</strong> बरोबर. चंद्र धरतरेमदीं कितल्याश्याच हजार किलोमीटराचे अंतर आसा. म्हण अशें घडटा<br />
सूर्य पृथ्वीपरस सुमार १०९ पटीन व्हड आसा. पृथ्वीवेल्यान ६० किलो वजनाचो मनीस सूर्यार गेलो जायत , जाल्यार थंय ताजे वजन सुमार १६०० किलो जातले .... आनी पृथ्वील्या चंद्रार ६० किलोच्या मनशाचें वजन २२ किलो भरतलें :)<br />
<strong><br />
भुरगीं:</strong> टीचर आता बाकीच्या ग्रहमालेची म्हायती सांग न्हंय ....<br />
<strong><br />
टीचरः </strong>तो तुमका स्वाध्याय ....तुमी तुमका जमता ती म्हायती, चित्रां एकठाय करुन फाल्यां हाडात ...आमी वर्गान आमची सूर्यमाळ तयार करुया आनी हें करतना आमी सुर्यमाळेच्या प्रत्येक गिर्याबद्दल शिकुया.<br />
<br />
बरें तर ..<br />
चला आता सगली. आपापल्या घरा ....<br />
<br />
<br />
प्रतिसाद दियात आनी हांवे लेख कसो बरयला तें जरुर सांगात<br />
<br />
<br />
- प्रीमो<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
कठिण शब्दां अर्थ :<br />
<br />
<br />
तकलेर मिर्यां वाटप : किंमत न देणे<br />
<br />
नुस्त्या बाजार = मासळी मार्केट<br />
<br />
नुस्तें = मासे<br />
<br />
गिरे = ग्रह<br />
<br />
मळब = आकाश<br />
<br />
नखेत्र= नक्शत्र<br />
<br />
उजवाड= प्रकाश/ उजेड<br />
<br />
फातर = दगडSmita Aiyahttp://www.blogger.com/profile/08282994198892566215noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3045995199595703471.post-41639925762959182742011-04-07T06:44:00.001+05:302011-04-07T07:08:25.353+05:30प्रीमो कोकणी क्लासेस-0आजपासुन <strong>प्रीमो कोचिंग क्लासेस </strong>बोर्डावर सुरु करण्यात येत आहेत. आधी हा प्रकल्प माझ्या खवपुरता मयादित होता..पण काही मिपावरील आयडींच्या [डु आयडी असले तर मला ठाउक न्हाय] विनंती वरुन शिकवणी इथेही घेण्याचा विचार केला.<br />
बाकी चुभुद्याघ्या<br />
तर सुरवातीला काही हाय फाय नको ..<br />
<br />
खालील घटना वाचा. तुम्हाला कळेलच अशी आशा आहे...नाहीच कळल तर समजाउन घ्या.<br />
<strong>ढिश्क्लेमरः</strong> घटनांतील पात्र काल्पनिक <strong>नाहीएत </strong>....फक्त घटनेतला ओरिजिनल प्रसंगाचा संदर्भ बदललाय. काही लोकांना ओरिजिनल संदर्भ कळतीलच .<br />
<br />
<br />
<br />
<strong>टीचर</strong> : नमस्कार भुरग्यांनो म्हणा श्री गणेशाय नमः|<br />
<strong>भुरगीं</strong>: श्री गणेशाय नमः|<br />
<strong>टीचर</strong>: गणेश बुद्दीची देवता . तो सगल्या संकटांचो विनाश करता आणि आमचे कामाक यश दिता . म्हुण आमी खंयचेंय कार्य करतना गणेशाचें नांव पयली घेता.<br />
हं चला आता गणेश्स्तवन करात.<br />
<strong>भुरगीं</strong>:(एका सुरान) म्हणटात .<br />
(म्हणुन जातकीच)<br />
<strong>टीचर </strong>: कालचो गृहपाठ कोणे कोणे केलो ना?<br />
<strong>असुर:</strong> हांवे केलो.<br />
<strong>नाना</strong>: हांवेय केलो.<br />
स्नेहा, पियु, डॉन, आनी हेर भुरगीं (धमु सोडुन): आमीय करुन हाडला गृहपाठ<br />
<strong>टीचर</strong> : हांवे कोणे केलोना तें विचारलां ..तर भुरग्यानों गृहपाठ कोणे कोणे केलो ना?धमु?<br />
<strong>धमु:</strong> हांवे गृहपाठ केला टीचर ....<br />
<strong>टीचर</strong>: चल तर तुजें पुस्तक दाखय<br />
<strong>धमु</strong>: टीचर हांवे बुक हाडुंक ना....<br />
<strong>टीचरः</strong> तु बरो आयलो मरे... खरे सांग बुक हाडलो ना काय अभ्यासुच केलो ना?.<br />
<strong>धमु</strong>: टीचर केलो ना अभ्यास :(<br />
तो रुद्र आसा न्ही, तो काल आयिल्लो आमगेर ...आनी तो म्हाका सतायतालो ..म्हुण हांव अभ्यास करुंक शकलो ना....सॉरी टीचर<br />
<br />
<strong>टीचर </strong>..सॉरी बिरी म्हाका लागना ..आता तुका शिक्षा भोगची पडटली. भुरग्यानो हाका कसली शिक्षा दिवया तुमी सांगा ?<br />
<br />
<strong>डॉन:</strong> टीचर हो एक नंबर फटकिरो ....सदांच फटिंग उलयता..ताका गृहपाठ धा(१०) पावट करपाक सांग ( स्वगत : आता खरी मजा येतली .तोणार आसुरी हांशें ..........)<br />
<strong>नाना: </strong>टीचर ताका एक दिस माफ करुया ...तो परा लेगित अभ्यास करीना ..ताका कोण शिक्षा कर म्हणना ..मागीर धमुकुच कित्याक ती शिक्शा?<br />
बाकीची भुरगीं बोवाळ घालतात .....<br />
<br />
<strong>टीचर </strong>..वोग्गी रावात सगळी. एकदम चुप ..कोणाचोच आवाज नाकां म्हाका.<br />
धमु एक पावट सोडतां तुका, फुडले पावट जर तुझो गृहपाठ म्हाका दिसलो ना जाल्यार धा पावट बरवपाची तयारी करच पुण तुज्या आईबाबाक हांवे शाळेन आपयलां म्हण सांग .कळलें?<br />
<br />
<strong>धमु : </strong>ओके टीचर._/\_<br />
<br />
<strong>टीचर : </strong>चला. आज आमी चित्रां काडुयात :)<br />
<br />
भुरगीं वेळ-काळ विसरुन , मजा करत चित्रां काडपा लागतात .<br />
<br />
(समाप्त )<br />
<br />
<strong><u>कठिण शब्दां अर्थः</u></strong><br />
भुरगीं - मुले<br />
हांव = मी (प्रथमा एक वचन)...उदा. हांव प्रीतमोहर = मी प्रीतमोहर आहे.<br />
हांवे= मी (तृतीया एकवचन) उदा हांवे अभ्यास केलो = मी अभ्यास केला<br />
जातकीच = झाल्यावर<br />
हेर (उच्चार : हॅर) = इतर<br />
आयिल्लो = आला होता<br />
फटकिरो = फटिंग = खोटारडा<br />
हाशें = हास्य<br />
लेगित = सुद्धा<br />
बरवप = लिहिणे<br />
<br />
आजचो गृहपाठ आनी म्हज्या क्लासाची फी : सद्दां किमान ३ वाक्यां कोकणीन बरोवचींSmita Aiyahttp://www.blogger.com/profile/08282994198892566215noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-3045995199595703471.post-55465570438624227302011-04-07T06:41:00.000+05:302011-04-07T07:10:11.429+05:30आयज जागतिक मराठी दिन .. त्यानिमतान कांय कोकणी कवितांचो अणकार<b>हा लेख मु़ळात मिसळ्पाव.कॉम वर माझ्या मैत्रिणीने लिहिलेल्या एका लेखाचा पुढचा भाग आहे</b><br />
<a href="http://www.misalpav.com/node/17002"></a><br />
पैसा ताई च्या लेखात लिहिल्याप्रमाणे कोकणी- मराठी ह्या बहिणी आहेत हे तर कळलेच असेल . तर आता आपण काही कोकणी रचना पाहुया<br />
कोकणी कविता- विश्वात , मराठी वाचकांच श्रद्धास्थान , अभिजात लेखक व कवी श्री. बा भ. बोरकर उर्फ आमचे बाकीबाब ह्यांना एक आदरणीय स्थान आहे . तेव्हा सुरवात बाकीबाबांच्या काही मधुर रचनांनी .<br />
<br />
<strong> <br />
पायजणां</strong><br />
त्या दिसा वडाकडेन गडद तिन्साना<br />
मंद मंद वाजत आय्लीं तुजी गो पायजणां<br />
<br />
मौन पडले सगळ्या राना, शिरशिरुन थाम्ली पाना<br />
कवळी जाग आय्ली तणा झेम्ता झेम्ताना<br />
मंद मंद वाजत आय्लीं......<br />
<br />
पय्सुल्यान वाजली घांट , दाट्लो न्हय्चो कंठ काठ<br />
सावळ्यानी घमघमाट सुटलो त्या खिणा<br />
मंद मंद वाजत आय्लीं.......<br />
<br />
फुलल्यो वयर चंद्रज्योती रंध्रांनी लागल्यो वाती'<br />
नवलाची जांवक सांगली शकुन लक्षणां<br />
मंद मंद वाजत आय्लीं......<br />
<br />
गळ्या सुखां दोळ्यां दुखां लकलकली जावन थिका<br />
नकळ्ताना एक जाली आमी दोघांजाणा<br />
मंद मंद वाजत आय्लीं.....<br />
<br />
कान्सुलांनी भोवती भोवर , आंगार दाट फुलता चवर<br />
पड्टी केन्ना सपना, तीच घडटी जागरणा<br />
मंद मंद वाजत आय्लीं......<br />
<br />
ही कविता बाकीबाबांच्या १९६० साली प्रकाशित झालेल्या पायजणां ह्या कोकणी कवितासंग्रहातील आहे. आणि ह्या संग्रहातील ही सर्वात सुंदर कविता आहे . मंद मंद वाजत आय्लीं तुजी गो पायजणां ह्या गाण्याची ओळ न ओळ मनात अगदी रुणझुणत येते असच वाटत. एवढ्या हळुवार ओळी केवळ बाकीबाबच लिहु शकतात!!!<br />
<br />
<u>अनुवादः</u><br />
त्या दिवशी वडाच्या बाजूने काळोख्या तिनी सांजेला,<br />
मंद मंद वाजत आली तुझी पैंजणे...<br />
<br />
सगळे रान मूक झाले.पाने शहारून थांबली..<br />
तृणपात्याना झोपेतून कोवळीशी जाग आली..<br />
<br />
दूर कुठेशी मंजूळ घंटा वाजली.. नदीच्या काठाचा कंठ दाटून आला..<br />
त्या क्षणी सावल्यांनाही घमघमाट आला...<br />
<br />
अंतराळात चंद्रज्योती फुलल्या, रंध्रांतून ज्योती तेवल्या..<br />
सगळे नवलाचे शुभशकुन होऊ लागले...<br />
<br />
तोंडी सुखाचे बोल आले..डोळ्यात अश्रु लखलखले..<br />
तिलाच नकळत आम्ही दोघे जण कशी एकरुप झालो...<br />
<br />
कानशिलांत जणू भोवरा फिरे.. अंगी आले दाट शहारे...<br />
कधी स्वप्न पडे.. तेच जागेपणी घडे...<br />
<br />
थिका= मोती<br />
<br />
<br />
पायजणां याच संग्रहातील अजून २ गीते <br />
<br />
<strong>साद तुगेले</strong><br />
<br />
साद तुगेलॅ आयकुंक आय्ले करचे किदें कळना...<br />
सगळ्या दिकांनी सोदलो तुका तु सोदुन लेगीत मेळ्ळॉ ना.....<br />
माका दर्या दिसलो ना,माका ल्हार मेळ्ळे ना<br />
माका येवचे आस्लें तुजेच्कडे माका वाट समजली ना<br />
<br />
सोबीत पोर्सुआंची हीं कोण फुलां फुलयता<br />
हो खेळ आपा-लिपाचो हांगा कोण कोणाक शिकयता<br />
सगळे पळय्ले उग्त्या दोळ्यांनी सांगुक लेगीत शक्ले ना<br />
दोळ्याकडेन येवन रावली दुकां गालार येकुय देवेलें ना.....<br />
माका दर्या दिसलो ना,माका ल्हार मेळ्ळे ना<br />
माका येवचे आस्लें तुजेच्कडे माका वाट समजली ना..<br />
<br />
आमोरेच्या पारार दोन सवणी परतताली<br />
तीं सदांच अशीं येतली, अशे सगळीं समजतालीं<br />
ल्हान मनातलें व्हडले सपन एकामेकांक कळले ना<br />
दोळ्याकडेन येवन रावली दुकां गालार येकुय देवलें ना.....<br />
माका दर्या दिसलो ना,माका ल्हार मेळ्ळे ना<br />
माका येवचे आस्लें तुजेच्कडे माका वाट समजली ना..<br />
<u><br />
अनुवाद</u><br />
<br />
साद तुझे ऐकु आले, काय करावे कळेना<br />
सगळ्या दिशांत शोधल तुला तु शोधुन सुद्धा सापडेना<br />
मला समुद्र दिसला नाही, मला लहर सापडली नाही<br />
मला यायच होत तुझ्याचकडे मला वाट समजली नाही<br />
<br />
<br />
सुंदर परस्बागांतली ही कोण फुले फुलवतो<br />
हा खेळ लपा-छपीचा इथे कोण कोणास शिकवतो<br />
सगळे पाहिले उघड्या डोळ्यांनी, सांगुही शकले नाही....<br />
डोळ्याच्या कडात अश्रु आले पण गालावर एकही उतरला(ओघळला) नाही<br />
मला समुद्र दिसला नाही, मला लहर सापडली नाही<br />
मला यायच होत तुझ्याचकडे मला वाट समजली नाही<br />
<br />
तिन्हीसांजेच्या वेळी दोन पक्षी परतत होते<br />
ते रोजच असे येतील , असे सगळे समजत होते<br />
लहान मनातले मोठे स्वप्न एकामेकांना कळले नाही<br />
डोळ्यांच्या कडात अश्रु आले पण गालावर एकही उतरला(ओघळला) नाही<br />
मला समुद्र दिसला नाही, मला लहर सापडली नाही<br />
मला यायच होत तुझ्याचकडे मला वाट समजली नाही<br />
<br />
<br />
<br />
<strong>माणकुल्याक पयली धर </strong><br />
<br />
फाल्या बरय परां वाच, फावल्या वेळान चितना कर<br />
माणकुल्याक पयली धर, माणकुल्याक पयली धर<br />
<br />
तानेले डोळे ताजे, तुजी नदर सोदता<br />
आशेले पाय ताजे तुजेकडेन मोडटा<br />
मोगाळ काळीज मागता मोग , सगळी कामा कुशीक दवर<br />
माणकुल्याक पयली धर, माणकुल्याक पयली धर<br />
<br />
धाकटुलेच हात ताजे साळकाभाशेन फुलता<br />
दात ताजे मोगरे कळे अर्दे उसोवन थामता<br />
हासो ताजो गिळचे आदीच पयल्या वेळेक जिकुन धर<br />
माणकुल्याक पयली धर, माणकुल्याक पयली धर<br />
<br />
आकुर कशी कवळी बोटां तुज्या केसांन घुसपुं दी<br />
दसणी कळे वोंठ ताजे तुज्या पावलाक सासपु दी<br />
कोत तुजें जीविताचें अमृतामुपात धर<br />
माणकुल्याक पयली धर, माणकुल्याक पयली धर<br />
<br />
<br />
अनुवादः<br />
उद्या लिही परवा वाच फावल्या वेळेत चिंतन कर<br />
तान्हुल्याला आधी उचल, तान्हुल्याला आधी उचल<br />
<br />
तहानलेले डोळे त्याचे, तुझी नजर शोधतात..<br />
आसावलेले पाय त्याचे तुझ्याकडेच वळतात..<br />
प्रेमळ काळीज त्याचं मागतंय ग माया<br />
सगळी कामं ठेव बाजूला, उचल आधी तान्हुल्याला...<br />
<br />
इवलेसे हात त्याचे साळकासारखे फुलतात...<br />
दात त्याचे जणु मोगर्याचे कळॅ अर्धे उमलुन राहतात.....<br />
हास्य त्याच मावळण्याआधीच, पहिल्या वेळेला जिंकुन घे<br />
तान्हुल्याला आधी उचल तान्हुल्याला आधी उचल<br />
<br />
आकुरासारखी कोवळी बोटं तुझ्या केसात रुपू देत,<br />
जास्वंद कळीचे ताजे ओठ तुझी पावलं चाचपू देत<br />
मूल्य तुझ्या जीविताचे अमृतपान्ह्याने कर .<br />
तान्हुल्याला आधी उचल....<br />
<br />
<br />
(साळक== कमळाचा १ प्रकार)<br />
(आकुर= कोवळ्या अंकुरांची एक भाजी)<br />
<br />
आता स्व. मनोहरराय सरदेसाईंच्या खालील कविता पहा<br />
<br />
<strong>कोलो आणी दाखां-झेलो</strong><br />
एकलो कोलो भूकेल्लो<br />
दाखां- मळ्यांत गेलो<br />
पिक्या- दाखां- झेलो देखून<br />
खुशालभरीत जालो<br />
मिटक्यो मारीत,<br />
उडक्यो मारीत रावलो,<br />
खर्शेलो,<br />
तरीय वयलो दाखां झेलो<br />
तसोच वयर उल्लो<br />
कोलो ल्हवुच भायर सल्लो<br />
(दुसरो कसलो नासलो उपाय)<br />
आणी मनांत फुतफुतलो<br />
"आंबट दाखो कोणाक जाय?"<br />
<br />
काय म्हणता? कळली तुम्हाला कविता? ....हो....कोल्ह्याला द्राक्षे आंबट वाली गोष्ट यात सांगितलीय.<br />
आहेत की नाही मराठी-कोकणी सख्या बहिणी?<br />
<br />
कठीण शब्दांचा अर्थ:<br />
झेलो = गुच्छ ( पण काही वेळेला हार या अर्थी ही वापरतात )<br />
खुशालभरीत जालो= आनंदित झाला<br />
खर्शेलो= धाप लागली<br />
ल्हवुच= हळूच<br />
भायर सल्लो = बाहेर पडला<br />
फुतफुतलो= पुटपुटला<br />
कोलो = कोल्हा<br />
दाखां - द्राक्षे<br />
<br />
<br />
बर आता कवी मनोहरराय सरदेसाई यांची अजून १ कविता<br />
<strong><br />
मेस्त आनी बरोवपी</strong><br />
कालुच म्हाका येतना घरा<br />
दिसलो वाटेंत मेस्तुलो<br />
सांवरे- रुखार बसलेलो<br />
आपले तोचीन खुटू, खुटू<br />
खांद्याक बुराक काडटालो .<br />
हांवे म्हळें, " मेस्तामामा,<br />
बेश्टो कित्याक कश्ट घेता<br />
तुजे तोंचीन दिसता तुका<br />
सावरे रुखाक कापतलो?<br />
तोंच तुजी धाकटुली<br />
सांवर आसा व्हड कितली<br />
कितलो वावर करतलो?<br />
वोगीच पुता खरशेतलो<br />
<br />
मेस्तमामान तकली हालोवन<br />
म्हाका म्हळें,सारके पळे<br />
हांव गा रुखाक कापीन कसो?<br />
शक्त म्हजी कितली ल्हान,<br />
हांव गा असो रुखा खांद्यार<br />
म्हजे तोंचीक काडटा धार".<br />
<br />
आयलो आजच दनपारा<br />
तोच मेस्त म्हज्या घरा<br />
सदांभशेन हांव असोच<br />
कितेंय तरी बरयतालों<br />
जनेलार बसलो आनी<br />
मेस्तुल्यान म्हळें म्हाका:<br />
बेश्टो कित्याक कश्ट घेता<br />
बरोव-बरोवन दिसता तुका<br />
सगलीं पाना भरतलो?<br />
सगल्या लोकांक गिन्यान सांगुन<br />
व्हडले शाणे करतलो?<br />
लिखणी तुजी कितली<br />
वावर आसा चड व्हडलो<br />
वोगीच पुता खरशेतलो!!!"<br />
<br />
हांस-हांसत हांवे म्हळें:<br />
मेस्तमामा सारके पळे<br />
पिशेपणा- गिन्यान अशें<br />
एकटो हांव वाटन कसो<br />
शक्त म्हजी कितली ल्हान<br />
लिखणी म्हजी धाकटुली<br />
हांव असोच पाना- पानार<br />
म्हज्या मनाक काडटा धार."<br />
<br />
<br />
मेस्त = सुतार (इथे तो सुतारपक्षी म्हणुन वापरलाय)<br />
<u><br />
अनुवाद</u><br />
कालच घरी येतांना मला<br />
दिसला वाटेत सुतार(पक्षी)<br />
सावरीच्या झाडावर बसलेला<br />
आपल्या चोचीने खुटू खुटू<br />
फांदीला भोक पाडीत होता<br />
मी म्हंटलं" सुतारमामा,<br />
उगीच का कष्ट करतोस<br />
तुला वाटतंय का तुझ्या चोचीने<br />
सावरीच्या झाडाला कापशील?<br />
किती काम करशील?<br />
उगीच दमून जाशील<br />
<br />
सुतारमामाने डोकी हलवून<br />
मला म्हंटलं ," नीट बघ,<br />
मी रे झाडाला कसा कापीन?<br />
शक्ती माझी केईती लहान<br />
मी असाच झाडाच्या फांदीला<br />
माझ्या चोचीला धार काढतो<br />
<br />
आला आजच दुपारी<br />
तोच सुतारपक्षी माझ्या घरी<br />
रोजच्यासारखाच मी असाच<br />
काहीतरी लिहित होतो<br />
खिडकीवर बसला आणि<br />
सुताराने म्हंटले मला<br />
उगीच का कष्ट घेतोस<br />
तुला वाटतय का लिहून लिहून<br />
तू सगळी पानं भरशील?<br />
सगळ्या लोकांना ज्ञान देऊन<br />
मोठे शहाणे करशील?<br />
लेखणी तुझी केवढी!!<br />
काम आहे फार मोठ्ठ<br />
उगीच दमून जाशील !!!<br />
<br />
हसत- हसत मी म्हटलं<br />
वेडेपणा- ज्ञान हे असा<br />
मी एकटा कसा वाटू शकेन?<br />
शक्ती माझी किती लहान<br />
लेखणी माझी छोटुकली<br />
मी असाच पाना-पानावर<br />
माझ्या मनाला काढतोय धार<br />
<br />
पांढऱ्यावर काळं करण्याचा माझा एक प्रयत्न .कसा वाटला जरूर सांगा .<br />
<br />
आपलीच<br />
प्रीत-मोहरSmita Aiyahttp://www.blogger.com/profile/08282994198892566215noreply@blogger.com0